Próchnica – jak zwalczyć największego wroga Twoich zębów?

Co to jest i jak wygląda próchnica?

Próchnica jest bakteryjną chorobą zakaźną zaczynającą się w jamie ustnej. Powstaje na skutek działania kwasów wytworzonych przez bakterie (m.in. paciorkowce) znajdujące się w płytce nazębnej,  Metabolizmy, które w niej zachodzą sprawiają, że tkanki twarde zęba ulegają demineralizacji. Dlatego właśnie próchnica początkowa często jest niezauważona, a pacjenci zgłaszają się na wizytę do stomatologa dopiero wtedy, gdy towarzyszy jej ból. 

W przypadku próchnicy zębów należy pamiętać o tym, że przybiera ona różne formy, dlatego jeśli tylko zauważymy coś niepokojącego w obrębie zębów, warto jest zgłosić się do gabinetu stomatologicznego. W zależności od stopnia zaawansowania próchnicy różni się ona wyglądem. Zazwyczaj w początkowej fazie pojawiają się białe plamy na zębach, zwane również demineralizacją szkliwa. Jest to pierwszy objaw tego, że z zębami zaczyna się coś dziać. Na wizycie kontrolnej stomatolog może ustalić, czy taki ząb wymaga już leczenia, czy wystarczy zmienić nawyki higienizacyjne, aby zatrzymać próchnicę i nie dopuścić do jej dalszego rozwoju.

Jeśli nie zrobimy niczego w tym kierunku, może się okazać, że białe plamy szybko zamienią się w nieestetyczne brunatne przebarwienia. Często mylone są z osadem nazębnym powstałym na skutek picia dużych ilości kawy czy palenia papierosów. Przebarwienia próchnicowe wymagają już leczenia stomatologicznego, zanim próchnica rozwinie się w znacznie większy ubytek. Może to doprowadzić nie tylko do konieczności zrobienia  wypełnienia plomby, ale również przeprowadzenia leczenia kanałowego. 

Rodzaje próchnicy

Istnieje wiele różnych rodzajów próchnicy, które różnią się w zależności od stopnia zaawansowania i miejsca występowania w jamie ustnej:

• Próchnica wczesna – jest to próchnica na zębach mlecznych, która pojawia się najczęściej na zębach siecznych zaraz po ich wyrżnięciu. Nieleczona próchnica u dzieci rozwija się bardzo szybko i zajmuje kolejne zęby. Można ją rozpoznać po tym, że obejmuje szyjki zębów w okolicy dziąseł. Mówimy o próchnicy wczesnej w przypadku dzieci do 1. roku życia.
• Próchnica wczesnego dzieciństwa (próchnica butelkowa) – powstaje na skutek przedłużonego karmienia butelką. Sztuczne pokarmy dla dzieci bardzo często mają gęstą konsystencję oraz zawierają cukier. Jeśli po posiłku zęby nie zostają umyte, wówczas osadzają się na nich resztki pokarmowe prowadzące do powstania próchnicy u dzieci.
• Próchnica kwitnąca – to rodzaj próchnicy, która rozwija się bardzo szybko i w krótkim czasie obejmuje coraz więcej zębów. Jest to spowodowane zmniejszoną produkcją śliny lub spożywaniem produktów próchnicotwórczych, zawierających duże ilości cukru.
• Próchnica ostra – to próchnica najczęściej występująca w zębach stałych u młodych osób. Jest to uwarunkowane budową zębów, które są w trakcie rozwoju, słabiej zmineralizowane przez co są znacznie bardziej podatne na rozwój próchnicy. Jest miękka, w kolorze zęba, przez co ciężko ją zauważyć. Próchnica ostra może również dawać duże dolegliwości bólowe.
• Próchnica przewlekła – pojawia się najczęściej u osób dorosłych, które mają już całkowicie rozwinięte zęby stałe. Próchnica zębów u dorosłych rozwija się znacznie wolniej i można ją zauważyć gołym okiem – ząb staje się ciemny w tym miejscu.
• Próchnica wtórna – to próchnica zęba pojawiająca się wokół starego wypełnienia lub pod nim. Bardzo rzadko daje dolegliwości bólowe, chyba że jest już na tyle głęboka, że dochodzi do zapalenia miazgi. Często próchnica wtórna nie jest widoczna gołym okiem i aby ją zdiagnozować, konieczne jest wykonanie zdjęcia RTG.

Od czego robi się próchnica? Przyczyny

Nie tylko nieodpowiednia higiena jamy ustnej ma tu ogromne znaczenie. Aby mogła się rozwinąć próchnica zębów, musi wystąpić szereg czynników jednocześnie. Wśród nich wymieniamy m.in.:

• dieta bogata w cukry – cukier jest podstawą metabolizmu bakterii odpowiedzialnych za powstawanie próchnicy, a dostarczanie go w dużych ilościach (zwłaszcza cukru rafinowanego) sprzyja rozwojowi tej choroby,
• niektóre leki – istnieją grupy leków, które powodują przebarwienia na zębach i prowadzą do rozwoju próchnicy. Wśród nich wymieniamy m.in. leki na depresję, niektóre antybiotyki czy leki na alergię (zwłaszcza wziewne),
• niewłaściwa higiena jamy ustnej – aby zapobiegać próchnicy, Polskie Towarzystwo Stomatologiczne rekomenduje mycie zębów minimum dwa razy dziennie przez 2 minuty, stosowanie nici dentystycznej oraz płukanek stomatologicznych. Brak odpowiedniej higieny lub stosowanie tylko niektórych z tych elementów sprawia, że na zębach pozostają resztki pokarmowe odpowiedzialne za powstawanie płytki nazębnej i w następstwie próchnicy.
• brak fluoru – fluor zabezpiecza zęby przed próchnicą, dlatego ważne jest, aby podawać go w odpowiednich dawkach już od wczesnych lat dzieciństwa. Stosowanie pasty z fluorem dostosowanej do wieku jest dobrą profilaktyką próchnicy,
• niektóre choroby ogólnoustrojowe, np. cukrzyca – u osób cierpiących na cukrzycę częściej dochodzi do wystąpienia chorób w obrębie jamy ustnej,
• predyspozycje genetyczne – osoby, u których zdiagnozowano m.in. nadmierną suchość w ustach, powinny szczególnie dbać o higienę jamy ustnej,
• brak wizyt kontrolnych u stomatologa i higienistki stomatologicznej – regularne wizyty powinny odbywać się co 6 miesięcy lub według wskazań lekarza prowadzącego.

Jak szybko rozwija się próchnica? Etapy

Zanim próchnica doprowadzi do poważnego stanu zapalnego lub wywoła dolegliwości bólowe może minąć nawet kilkanaście miesięcy. Jej rozwój składa się z aż czterech etapów, z czego w początkowej fazie przebiega on praktycznie bezobjawowo. Dlatego właśnie ważne są regularne wizyty u stomatologa, który dokładnie zbada wszystkie zęby i ustali, czy nigdzie nie pojawiły się ogniska próchnicy.

Etapy próchnicy:

I etap – białe plamy na zębach, które są oznaką tego, że zaczyna się dziać coś niepokojącego. Zazwyczaj na tak wczesnym etapie zęby nie wymagają leczenia, a odpowiedniej profilaktyki. Stosowanie pasty z fluorem, prawidłowa higiena jamy ustnej i wizyty kontrolne u stomatologa są w stanie zatrzymać rozwój próchnicy, a nawet sprawić, że próchnica początkowa całkowicie zniknie.

II etap – demineralizacja szkliwa. Na tym etapie ząb staje się chropowaty, ponieważ nieleczona próchnica wnika w kolejne warstwy szkliwa. Zdemineralizowane zęby również mają plamy, które stają się żółte lub mleczne. Warto wiedzieć, że na tym etapie również nie daje ona żadnych objawów bólowych. Jeśli zastosujemy odpowiednią profilaktykę w domu oraz w gabinecie stomatologicznym, możemy zatrzymać jej dalszy rozwój i obserwować, czy ząb będzie wymagał leczenia zachowawczego, czyli wykonania plomby.

III etap – rozpad zębiny. Na tym etapie zazwyczaj pojawiają się pierwsze dolegliwości bólowe. Ząb zaczyna reagować na słodkie pokarmy czy zmiany temperatury. Widać również próchnicę, która przybiera brunatny kolor. Inaczej może być w przypadku próchnicy pod plombą, którą można zdiagnozować jedynie za pomocą zdjęcia RTG.

IV etap – zapalenie miazgi. Nieleczona próchnica może prowadzić do konieczności przeprowadzenia leczenia kanałowego. Zapalenie miazgi następuje w momencie, gdy próchnica jest na tyle głęboka, że dociera do ujścia kanałów w zębie. Wtedy też często pojawiają się dolegliwości bólowe. Niepodjęcie leczenia na tym etapie może skutkować pojawieniem się przetoki ropnej czy koniecznością usunięcia zęba.  

Próchnica – objawy

Często pacjenci zastanawiają się, czy mogą sami rozpoznać próchnicę – objawy w fazie początkowej zazwyczaj są praktycznie niezauważalne, a ząb nie daje dolegliwości bólowych. Dlatego ważne jest, aby regularnie odwiedzać stomatologa.

Wśród najważniejszych objawów próchnicy możemy wymienić:

• plamy i przebarwienia na zębach, które na początku są białe, a w miarę rozwoju próchnicy ciemnieją,
• nadwrażliwość na słodkie pokarmy i napoje – to jeden z najbardziej specyficznych objawów, które daje nam jasny sygnał, że w zębie pojawił się ubytek,
• nadwrażliwość na zmianę temperatury – pojawia się w momencie, gdy próchnica jest już na tyle zaawansowana, że wymaga pilnej wizyty u dentysty,
• ból zęba oznacza, że próchnica jest bardzo rozległa i konieczna jest wizyta u stomatologa,
• nieprzyjemny zapach z ust – zęby objęte próchnicą wydzielają nieprzyjemny zapach, co jest ściśle związane z bakteriami i metabolizmem cukrów.

Jak leczyć próchnicę zębów?

W zależności od stopnia rozwoju próchnicy zębów jej leczenie może mieć różne formy. Próchnica początkowa z reguły nie wymaga leczenia, ale należy ją regularnie kontrolować u stomatologa i zastosować odpowiednią profilaktykę domową. W przypadku odwapnień lekarz może zalecić obserwację lub zastosowanie np. metody Icon. Polega ona na tym, że płynna żywica zostaje nałożona na zmienione chorobowo miejsca i wypełnia je, blokując dalszy rozwój próchnicy zęba. Najczęściej stosuje się ją w przypadku próchnicy na jedynkach lub innych zębach przednich.

W przypadku bardziej zaawansowanej próchnicy konieczne jest wykonanie nowego wypełnienia. Stomatolog usuwa objętą próchnicą tkankę, a następnie zakłada w tym miejscu najczęściej plombę kompozytową światłoutwardzalną, która kolorem i kształtem przypomina własny ząb.

Jeśli natomiast próchnica dotrze aż do miazgi zęba należy przeprowadzić leczenie kanałowe. Polega ono na usunięciu martwego nerwu, opracowaniu i wypełnieniu kanałów w zębie, aby zapobiec dalszemu rozwojowi bakterii. Wówczas w zależności od rozległości ubytku lekarz wraz z pacjentem podejmie decyzję co do dalszej odbudowy zęba.

Do czego może doprowadzić nieleczona próchnica?

Nieleczona próchnica to nie tylko nieestetyczny efekt wizualny widoczny na zębach. W konsekwencji może prowadzić do znacznie poważniejszych stanów zapalnych, takich jak zapalenie miazgi, powstanie ropni na dziąśle czy utraty zęba. Często pada również pytanie o to, czy próchnica jest zaraźliwa? Odpowiedź brzmi twierdząco. Dlatego należy pamiętać, że jeden ząb objęty próchnicą w krótkim czasie może objąć także zęby sąsiednie. Osoby z próchnicą zębów mogą ją również przekazać partnerowi podczas pocałunków czy dziecku, np. poprzez jedzenie tą samą łyżką.

Zaawansowana próchnica może być groźna nie tylko w obrębie jamy ustnej. Bakterie znajdujące się w jamie ustnej krążą po całym organizmie, co jest szczególnie niebezpieczne dla osób cierpiących na choroby kardiologiczne i immunologiczne oraz dla kobiet będących w ciąży.

Profilaktyka próchnicy

Aby cieszyć się pięknym i zdrowym uśmiechem, warto stosować odpowiednią profilaktykę jamy ustnej w domu i w gabinecie stomatologicznym:

• szczotkowanie zębów minimum dwa razy dziennie przez 2 minuty, uwzględniając wszystkie powierzchnie,
• używanie nici dentystycznej,
• używanie płukanki stomatologicznej bez alkoholu,
• stosowanie odpowiedniej diety uwzględniającej ograniczenie słodyczy i słodkich napojów,
• rezygnacja z używek,
• regularne wizyty kontrolne u stomatologa,
• wykonywanie profesjonalnego czyszczenia zębów w gabinecie stomatologicznym.