Nikotynizm, czyli uzależnienie od nikotyny. Jak z nim walczyć i dlaczego warto?

Nikotynizm – co to jest? Definicja

Nikotynizm to przewlekłe uzależnienie od nikotyny, substancji psychoaktywnej zawartej w liściach tytoniu. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD-10, nikotynizm figuruje jako zaburzenie psychiczne i behawioralne spowodowane używaniem tytoniu (F17). Oznacza to, że nikotynizm to choroba, a nie zły nawyk czy brak silnej woli.

W Polsce problem ten ma skalę epidemiczną – według danych WHO papierosy zabijają ponad 70 tysięcy Polaków rocznie. Coraz więcej osób sięga po pomoc, ale nadal wielu bagatelizuje objawy i skutki.

Jak działa nikotyna?

Nikotyna to silna substancja psychoaktywna, która oddziałuje bezpośrednio na układ nerwowy. Już kilka sekund po zaciągnięciu się papierosem nikotyna dociera do mózgu, gdzie pobudza wydzielanie dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności i nagrody.

To właśnie ten mechanizm sprawia, że papierosy „uspokajają”, „relaksują” lub „pomagają się skoncentrować”. Niestety, organizm szybko się adaptuje, a dawka, która wcześniej wystarczała, przestaje działać – pojawia się potrzeba częstszego palenia i rozwija się uzależnienie  nikotynowe.

Objawy uzależnienia od nikotyny

Uzależnienie od nikotyny to złożony problem, dotykający zarówno sfery psychicznej, jak i fizycznej. Silne pragnienie zapalenia papierosa staje się nieodłącznym elementem codzienności, a próby zerwania z nałogiem ujawniają szereg nieprzyjemnych objawów. Poniżej przedstawiamy charakterystyczne symptomy uzależnienia od nikotyny, dzieląc je na zależność psychiczną i fizyczną.

Zależność psychiczna

Uzależnienie od papierosów to nie tylko potrzeba fizyczna, ale przede wszystkim – psychiczna. Objawia się silną chęcią zapalenia w określonych sytuacjach: przy stresie, po jedzeniu, podczas przerwy w pracy. Typowe objawy psychiczne to:

• obsesyjne myśli o paleniu,
• drażliwość bez nikotyny,
• spadek nastroju,
• lęk i napięcie w okresach abstynencji,
• trudności z koncentracją.

Zależność fizyczna

Fizyczne uzależnienie od nikotyny ujawnia się najczęściej przy próbie odstawienia papierosów. Występuje wówczas zespół abstynencyjny, obejmujący takie objawy jak:

• bóle głowy,
• wzmożony apetyt,
• bezsenność,
• spowolnienie tętna,
• uczucie zmęczenia,
• dolegliwości żołądkowe.

Jak leczyć uzależnienie od papierosów?

Decyzja o rzuceniu palenia  to pierwszy i niezwykle ważny krok na drodze do zdrowia. Walka z uzależnieniem od nikotyny bywa trudna, ale istnieje wiele skutecznych metod wspierających ten proces. Od terapii psychologicznych, które pomagają zrozumieć mechanizmy nałogu, po farmakologiczne środki łagodzące objawy odstawienia – każdy może znaleźć odpowiednią dla siebie formę pomocy. Poniżej przedstawiamy najczęściej stosowane i efektywne metody leczenia uzależnienia od papierosów.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

CBT to jedna z najskuteczniejszych metod leczenia nikotynizmu. Koncentruje się na identyfikacji myśli, emocji i zachowań, które podtrzymują nałóg. W ramach terapii pacjent uczy się:

• rozpoznawać sytuacje wyzwalające głód nikotynowy,
• stosować techniki radzenia sobie ze stresem bez sięgania po papierosa,
• planować strategie unikania nawrotów.

Terapia poznawczo-behawioralna może być prowadzona indywidualnie lub w ramach terapii grupowej.

Terapia schematów – głębsze podejście do uzależnienia

Terapia schematów to podejście psychoterapeutyczne łączące elementy CBT, terapii psychodynamicznej i teorii przywiązania. Uznaje, że uzależnienie od papierosów może być formą ucieczki od głębokich, często nieuświadomionych emocji.

W terapii schematów analizuje się tzw. tryby, czyli stany psychiczne, które uruchamiają się automatycznie. Celem terapii schematów jest wzmocnienie Zdrowego Dorosłego – części osobowości, która potrafi zaopiekować się sobą i wybrać długofalowe rozwiązania zamiast chwilowej ulgi.

Terapia schematów (ST, Schema Therapy) pomaga osobom uzależnionym, ponieważ uzależnienie traktowane jest nie tylko jako problem behawioralny, ale jako próba samoleczenia bolesnych emocji, wynikających z wczesnodziecięcych schematów. Terapia:

• identyfikuje schematy, które powodują emocjonalny ból i podatność na uzależnienia,
• pracuje z trybami, które prowadzą do sięgania po substancję (np. Impulsywne Dziecko, Zdystansowany Samouspokajacz),
• buduje tryb Zdrowego Dorosłego, który potrafi rozpoznawać impulsy i regulować emocje bez ucieczki w substancje,
• umożliwia reskrypcję emocjonalną – czyli przepracowanie wspomnień, w których pacjent był samotny, odrzucony, niekochany.

Leczenie farmakologiczne

Wspomagająco można stosować nikotynową terapię zastępczą (np. plastry, gumy), a także leki na receptę (np. bupropion, wareniklina), które zmniejszają głód nikotynowy i łagodzą objawy odstawienia.

Nikotynizm – skutki nieleczonego uzależnienia

Długotrwałe palenie papierosów prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak:

• choroby układu oddechowego,
• choroby sercowo-naczyniowe,
• nowotwory,
• zaburzenia płodności,
• pogorszenie wyglądu skóry,
• problemy z układem pokarmowym objawiające się np. biegunkami.

Palenie to również obciążenie finansowe i społeczne – koszty leczenia, przerwy w pracy, izolacja od niepalących znajomych.

Profilaktyka uzależnień od nikotyny

Najskuteczniejszą metodą walki z nikotynizmem jest zapobieganie. Szczególnie ważne są:

• edukacja dzieci i młodzieży,
• kampanie społeczne,
• wspieranie osób w trudnej sytuacji,
• budowanie środowiska sprzyjającego niepaleniu.

Zobacz także: Jak pomóc osobie uzależnionej? Wskazówki

Podsumowanie

Uzależnienie od nikotyny to choroba, która wymaga leczenia – nie tylko farmakologicznego, ale także psychologicznego. Zarówno terapia poznawczo-behawioralna, jak i terapia schematów oferują skuteczne narzędzia do walki z nałogiem, ponieważ uzależnienia mają swoje korzenie w innych poważnych przyczynach. Każdy krok w stronę rzucenia palenia to krok ku zdrowiu i wolności.