Jak wygląda i na czym polega psychoterapia CBT?

Terapia behawioralna (pierwsza fala) opiera się na koncepcji uczenia się tj. osoba poprzez obserwacje różnych zachowań oraz na bazie różnych doświadczeń nabywa nieprzystosowawczych zachowań, które mogą powodować trudności w dalszym funkcjonowaniu. Przedstawiciele behawioryzmu tj. Pavlov, Skinner, Watson prowadzili eksperymenty dzięki, którym zostały przedstawione różne mechanizmy działania jak warunkowanie klasyczne, warunkowanie instrumentalne oraz wygaszanie reakcji. W terapii poznawczo – behawioralnej niektóre z nich są dalej wykorzystywane np. w leczeniu zaburzeń lękowych.

Terapia poznawcza (druga fala), której ojcem jest Aaron Beck oraz Albert Ellis ujmując krótko – zakłada, że to jak zinterpretujemy daną sytuację (jakaś myśl) wpłynie na nasze emocje oraz w konsekwencji na nastrój oraz to, co stanie się później (zachowanie). Dąży ona do tego aby bacznie obserwować swoje myśli oraz je monitorować w celu odnalezienia pewnych schematów myślowych, które mogą powodować nieprzystosowawcze zachowanie. Jej celem jest odnalezienie bardziej realistycznych myśli, wystrzegając się przeszłych schematów myślowych oraz błędów poznawczych np. nadmierna generalizacja, uogólnianie, przeskakiwanie do konkluzji.

W celu uzyskania pozytywnego rezultatu w terapii poznawczej pracuje się nie tylko na schematach myślowych, ale również dotyka się głębszych struktur tj. przekonań dotyczących siebie, innych
ludzi oraz świata. Modyfikacja podstawowych, dysfunkcjonalnych przekonań powoduje trwalszą zmianę.

Formy terapii określane mianem trzeciej fali to m.in. terapia ACT, terapia oparta na akceptacji i zaangażowaniu, której twórcą jest Steven Hayes. Ukierunkowuje ona na zwiększenie tzw. psychologicznej elastyczności. Jest to umiejętność bycia obecnym tu i teraz, otwierania się oraz robienia tego, co dla danej osoby ważne, zgodne z jej wartościami.

Czym jest terapia poznawczo – behawioralna?

Jest to metoda leczenia zaburzeń psychicznych, radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi oraz zachowaniami, które sprawiają nam problemy. Terapia poznawczo – behawioralna posiada strukturę, skupia się na wyznaczeniu konkretnego celu. Terapeuta wraz z pacjentem w trakcie terapii wspólnie dążą do osiągnięcia wyznaczonego celu.

Terapia poznawczo – behawioralna jest oparta na założeniu, że nasze emocje, zachowania są ściśle związane z interpretacją danej sytuacji. Jest to wyuczony schemat reagowania na otaczający nas świat. Nie zawsze jednak, to jak interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość jest dla nas korzystne, czasem ponosimy na podstawie tej interpretacji spore koszty. Natomiast warto pamiętać, że ten schemat myślowy został na bazie doświadczeń, obserwacji nabyty więc może przy pomocy terapeuty zostać zmodyfikowany lub zastąpionym nowym, który przyniesie nam lepsze rezultaty w codziennym funkcjonowaniu, odbieraniu świata zewnętrznego. W tracie terapii poznawczo – behawioralnej pacjent wspólnie z terapeutą starają się dostrzec szerszą perspektywę danej sytuacji. Terapeuta pracuje na faktach oraz dowodach potwierdzających słuszność danej myśli.

Fundament terapii poznawczo – behawioralne (model ABC)

Fundamentem w terapii poznawczo – behawioralnej jest model ABC, którego twórcą jest Albert Ellis. Model ten zakłada, że dana sytuacja (A) na podstawie naszych przekonań (B) może zostać różnie zinterpretowana a to prowadzi do pojawienia się konkretnych konsekwencji (C) czyli emocji, zachowań, reakcji cielesnych.

• A (activating event) – wydarzenie aktywizujące
• B (beliefs) – przekonania
• C (consequences) – konsekwencje tj. emocje, zachowania, reakcje cielesne

Na podstawie przykładu postaram się ten model przedstawić w poniższej tabeli.

W tabeli zostały przedstawione różne interpretacje tej samej sytuacji przez różne osoby. Podobnie dzieje się w naszym codziennym życiu. Te interpretacje określamy jako negatywne myśli automatyczne. W trakcie terapii badamy je oraz staramy się je zastąpić myślami alternatywnymi, bardziej realistycznym opierającymi się na faktach, dowodach wystrzegając się błędów poznawczych.

Przekonania kluczowe, pośredniczące

Kolejnym ważnym aspektem w terapii poznawczo – behawioralne są wspomniane już wyżej, przekonania kluczowe oraz pośredniczące. Są to głęboko zakorzenione informacje o sobie, innych ludziach oraz świecie, które nabyliśmy w tracie różnych doświadczeń, obserwacji. Przekonania kluczowe dotyczą konkretnej osoby. Możemy je podzielić na trzy kategorie:
• przekonania o bezradności np. „jestem niekompetentny”, „jestem do niczego”
• przekonania o niezasługiwaniu na miłość np. „nikt mnie nie lubi”, „nikogo nie obchodzę”
• przekonania o braku własnej wartości „np. jestem niewystarczający”

Przekonania pośredniczące są to założenia, zasady, którymi się posługujemy w codziennym życiu np. „samotność jest okropna”, „nie można ufać innym ludziom”, „jeśli okaże słabość to inni mnie odrzucą”.

To nas prowadzi do kolejnego punktu w terapii poznawczo – behawioralne a mianowicie strategii radzenia sobie. W literaturze wymienia się trzy rodzaje takich strategii:

• poddanie się
• unikanie
• walka (nadmierna kompensacja)

Przykładem wyjaśniającym może być sytuacja, w której ktoś kieruje się przekonaniem „jeśli zaufam innym, oni mogą to wykorzystać dla własnych korzyści”. Strategią radzenia sobie może być unikanie tj. samotniczy tryb życia, unikanie kontaktów i interakcji z innymi ludźmi.

Błędy (zniekształcenia) poznawcze

Kolejnym bardzo ważnym elementem terapii poznawczo – behawioralne są zniekształcenia poznawcze czasem określane jako błędy poznawcze. Są ro różnego rodzaju wyolbrzymione, irracjonalne wzorce myślowe, które podtrzymują obecność objawów zaburzeń psychicznych. Korzystanie z nich skutkuje postrzeganiem rzeczywistości w sposób zafałszowany i negatywny. Każdy z nas codziennie się nimi posługuje, dlatego warto mieć uważność na ich występowanie w różnych sytuacjach. To również może nam pomóc w polepszeniu funkcjonowania. Przykładowe zniekształcenia poznawcze podaje poniżej:

• czytanie w myślach np. „mówi, że sama ugotuje obiad, zapewne myśli, że nie potrafię gotować”
• myślenie dychotomiczne np. „jeśli nie kupi mi kwiatów to znaczy, że nic do mnie czuje”
• negatywny filtr poznawczy np. „miałem szczęście, dlatego się udało”
• katastrofizacja np. „dostałem uwagę od szefa, teraz to mnie zwolni”

Warto rozważyć każdą myśl na podstawie dowodów, które jej zaprzeczą bądź ją potwierdzą. Ważne jest opieranie się na faktach.

Listę wszystkich zniekształceń oraz ich wyjaśnień możecie znaleźć na stronie terapeuticon.com.

Czas trwania terapii poznawczo – behawioralnej

Terapia poznawczo – behawioralna należy do terapii krótkoterminowych. Jest to kilkanaście spotkań. Jej celem nie jest dogłębna analiza problemu – tym zajmuje się nurt psychodynamiczny/psychoanalityczny. W terapii poznawczo – behawioralnej odnajduje się źródło problemu, ustala cel i konsekwentnie dąży się do jego osiągnięcia skupiając się na tym, co jest „tu i teraz”.

Do kogo kierowana jest terapia poznawczo – behawioralna?

Terapia poznawczo – behawioralna była tworzona z myślą o osobach z depresją. Obecnie badania pokazują, że jest skuteczna również w zaburzeniach lękowych, zaburzeniach odżywiania, zaburzeniach snu, zaburzeniach związanych ze stresem, zaburzeniach adaptacyjnych oraz zaburzeniach obsesyjno – kompulsywnych.

Skuteczność terapii poznawczo – behawioralnej

Badania prowadzone przez takich badaczy jak Butler, Chapman, Eyan i Beck (2006) oraz Hofmann,  Asnaani, Vonk, Sawyer i Fang (2012), (Reinecke, Clark, 2005) dały poniższe wnioski, co do skuteczności terapii poznawczo – behawioralnej:

• terapia poznawczo – behawioralna cechuje się wysoką skutecznością w leczeniu depresji, zaburzeniach lękowego uogólnionego, fobii społecznej, zespołu lęku napadowego, PTSD
• zastosowanie terapii odnosi sukcesy w ustąpieniu objawów bulimii
• stanowi świetne uzupełnienie w farmakoterapii ChAD oraz schizofrenii
• w zaburzeniach depresyjnych odnosi lepsze efekty niż farmakoterapia
• od 80 do 87% osób uwolniło się od napadów paniki

Autorka: Paula Wyka