Przyczyny, objawy i leczenie krwawienia z przewodu pokarmowego

Krwawienie z przewodu pokarmowego może być powikłaniem wielu chorób dotykających układ pokarmowy. Objawia się wymiotami z treścią podobną do fusów kawy (tzw. wymioty fusowate), smolistymi, czyli czarnymi jak smoła, stolcami lub obecnością krwi w kale, jednak krwawienia przewlekłe mogą przebiegać bezobjawowo i często wykrywane są przypadkowo. W diagnostyce wykorzystuje się badanie morfologii krwi, w której można stwierdzić nieprawidłowości wskazujące na prawdopodobieństwo krwawienia oraz badanie śladów krwi w kale. Źródło krwawienia można najdokładniej zlokalizować za pomocą badania endoskopowego.

Przyczyny krwawienia z przewodu pokarmowego

Krwawienie z przewodu pokarmowego jest objawem, który może mieć bardzo wiele przyczyn – od niegroźnych, choć dokuczliwych, żylaków odbytu (hemoroidów) do nowotworów. Najczęściej jednak pojawia się w przebiegu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Może także występować u pacjentów z przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit, na przykład z chorobą Leśniowskiego-Crohna czy z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Krwawienie pojawia się także u chorych na nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego, na przykład na raka przełyku, żołądka czy jelita grubego. Niektóre leki również mogą zwiększać ryzyko krwawienia. Jest ono szczególnie wysokie w przypadku przedawkowania preparatów o działaniu przeciwzakrzepowym (np. warfaryny, rywaroksabanu lub dabigatranu) i zbyt częstego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, do których należy między innymi ibuprofen.

Objawy krwawienia z przewodu pokarmowego

Symptomy, które odczuwa pacjent, i ich nasilenie zależą od charakteru i lokalizacji krwawienia. Może być ono ostre, pojawiające się nagle i szybko narastające, a także przewlekłe, o znacznie mniejszym nasileniu. Do objawów, które sugerują nagłe wystąpienie krwawienia z przewodu pokarmowego, zaliczamy:

• fusowate wymioty i smoliste stolce – najczęściej pojawiają się, kiedy krwawienie jest zlokalizowane w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Wymioty mają kolor brunatno-czarny, a swoją konsystencją są podobne do fusów od kawy. Stolce są czarne i przypominają kolorem i konsystencją smołę;
• krwiste stolce – występują zazwyczaj w krwawieniach z dolnego odcinka przewodu pokarmowego;
• osłabienie, zawroty głowy, zlewne poty, niskie ciśnienie tętnicze – objawy te są spowodowane przewlekłą utratą krwi i nasilającą się niedokrwistością.

W krwawieniu przewlekłym dochodzi do stałej utraty niewielkich ilości krwi. Może ono wystąpić u pacjentów z chorobą wrzodową żołądka, z chorobami zapalnymi jelit czy z nowotworami złośliwymi przewodu pokarmowego, w szczególności z rakiem jelita grubego. Krwawienie to jest bardzo podstępne i przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Często jest ono wykrywane przypadkowo podczas badania stolca na krew utajoną lub morfologii, która wskazuje na niedokrwistość. Po pewnym czasie mogą pojawić się objawy wskazujące na niedokrwistość, na przykład osłabienie czy bóle i zawroty głowy.

Jeżeli zauważyłeś któryś z wymienionych objawów krwawienia do przewodu pokarmowego, nie zwlekaj z szukaniem pomocy. Nieleczony krwotok jest stanem zagrożenia życia – wymaga pilnej diagnostyki w warunkach szpitalnych i szybkiego wdrożenia terapii.

Do jakiego specjalisty się zwrócić, jeżeli podejrzewasz krwawienie z przewodu pokarmowego?

W przypadku krwawienia przewlekłego pacjent trafia najczęściej do lekarza pierwszego kontaktu (np. lekarza rodzinnego, internisty), gdy zauważa krew na papierze toaletowym, pasma krwi w stolcu lub ma objawy niedokrwistości (m.in. bladość skóry, łatwa męczliwość i zawroty głowy). Wówczas lekarz rozpoczyna diagnostykę krwawienia, a następnie w zależności od jego przyczyny kieruje do odpowiedniego specjalisty (np. gastroenterologa w przypadku podejrzenia krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego albo do proktologa lub chirurga w przypadku krwawienia z dolnego odcinka). W przypadku ostrych krwawień pacjent wymaga zazwyczaj leczenia szpitalnego.

Krwawienie z przewodu pokarmowego – diagnostyka

Lekarz może podejrzewać krwawienie już na podstawie samych objawów klinicznych. Aby je potwierdzić, musi wykonać kilka dodatkowych badań. W morfologii krwi często pojawia się niedokrwistość – spada wartość hematokrytu, stężenia hemoglobiny i liczby erytrocytów. Wykonuje się również test na krew utajoną w kale – jej obecność świadczy o przewlekłym krwawieniu, jednak wynik negatywny go nie wyklucza.

W przypadku podejrzenia krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego lekarz może przeprowadzić również badanie per rectum (palcem przez odbyt), które umożliwia ocenę odbytnicy, wybadanie ewentualnych guzów, a także zaobserwowanie hemoroidów (guzków krwawniczych) w okolicy odbytu. W celu potwierdzenia i dokładnego zlokalizowania źródła krwawienia niezbędne jest przeprowadzenie badań endoskopowych – gastroskopii, podczas której ocenia się błonę śluzową przełyku, żołądka i dwunastnicy, lub kolonoskopii, czyli badania jelita grubego. Tymi metodami można uwidocznić zmiany – na przykład polipy bądź wrzody, które nie są widoczne w innych badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

Leczenie krwawienia z przewodu pokarmowego

Obfite i nagłe krwawienia z przewodu pokarmowego są bezpośrednim zagrożeniem życia, dlatego wymagają leczenia w szpitalu. Wysiłki lekarzy koncentrują się na zatamowaniu krwawienia i zapobieganiu rozwojowi wstrząsu. Aby uzupełnić utraconą krew, pacjentom podaje się koncentrat krwinek czerwonych bądź krew pełną. Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, na przykład z wrzodów żołądka, można zatamować podczas endoskopii, podając w miejsce krwawienia środki obkurczające naczynia krwionośne. Jeżeli źródłem krwawienia są żylaki przełyku, oprócz metod endoskopowych (np. opaskowania) można stosować leki obniżające ciśnienie w żylakach, tzw. ciśnienie wrotne, na przykład terlipresynę lub somatostatynę. Przy przedawkowaniu leków przeciwkrzepliwych może być konieczne ich odstawienie lub dostosowanie dawki aż do opanowania krwawienia. Dalsze leczenie jest skoncentrowane na zwalczaniu przyczyny krwawień i zapobieganiu ich nawrotom.

Czy istnieje profilaktyka krwawienia z przewodu pokarmowego?

Jeśli przyczyną krwawienia z przewodu pokarmowego są wrzody, to profilaktyka polega na długotrwałym stosowaniu leków obniżających wydzielanie żołądkowe kwasu solnego – tzw. inhibitorów pompy protonowej (IPP), np. omeprazolu. Ponadto w tym i we wszystkich innych przypadkach w codziennej diecie zaleca się unikania potraw smażonych na tłuszczu i używania ostrych przypraw. Należy pamiętać również o unikaniu spożywania alkoholu, którego nadużywanie może doprowadzić do powstania wrzodów lub marskości wątroby, w konsekwencji której może rozwinąć się nadciśnienie wrotne powodujące powstawanie żylaków przełyku. Do profilaktyki krwawienia z powodu raka jelita grubego należy wykonywanie co 10 lat przesiewowej kolonoskopii u osób powyżej 50 roku życia, która pozwala wykryć tę poważną chorobę na jej wczesnym etapie.