Ogólnopolski dzień walki z depresją. Czy depresja to zawsze brak uśmiechu?

Depresja nie jedno ma imię

Depresja kojarzona jest ze znacznym obniżeniem nastroju, mniejszym poziomem energii, czy zniechęceniem. Jednak objawy depresyjne są nie zawsze związane jedynie z samopoczuciem oraz obniżonym napędem do działania. W depresji objawem charakterystycznym jest bardzo specyficzne, negatywne myślenie na temat siebie, ludzi i świata oraz przyszłości. Osoba chorująca na depresję spostrzega siebie jako osobę bezwartościową, nieważną, nie wartą uwagi, ani zainteresowania. Często przewiduje negatywny obrót sytuacji, nie ma nadziei na poprawę swojego losu, a przyszłość upatruje w bardzo ciemnych barwach.

Depresja jest przytłaczającą chorobą, która sprawia, że osoba wycofuje się z kontaktów towarzyskich, nie ma siły na aktywności, które do tej pory ją cieszyły, a nawet, jeśli podejmuje pracę czy aktywności związane z podtrzymywaniem relacji są one dla niej wyczerpujące i nie przynoszą ani satysfakcji, ani przyjemności.

Według obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń ICD-10, aby zdiagnozować depresję, objawy muszą się utrzymywać, co najmniej 2 tygodnie. Są to:

• znacznie obniżony nastrój,
• utrata zainteresowań lub zadowolenia z aktywności, które zazwyczaj sprawiały radość,
• zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość,

A także:

• utrata wiary w siebie i poczucia własnej wartości,
• nieracjonalne poczucie winy,
• nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie,
• skargi na problemy z pamięcią i koncentracją uwagi,
• zmiana w aktywności psychoruchowej – nadmierne pobudzenie lub zahamowanie,
• zburzenia snu,
• zaburzenia łaknienia i zmiana masy ciała.

Depresja może mieć bardzo różnorodny przebieg, nasilenie objawów oraz ich uciążliwość jest kwestią indywidualną.

Jak wygląda diagnoza depresji?

W czasie konsultacji ze specjalistą pacjent odpowiada na wiele pytań, o to jak funkcjonuje na co dzień, co mu doskwiera, z czym sobie nie radzi, psychiatra lub psycholog stosują wywiad psychologiczny w celu oceny zdrowia pacjenta. Pytania diagnostyczne są stawiane, w taki sposób, aby sprawdzić, czy dana osoba doświadcza objawów pozwalających stwierdzić depresję.

Częścią diagnozy depresji jest też obserwacja, którą prowadzi specjalista w czasie wizyty – rejestruje sposób wypowiadania się, zachowywania w gabinecie, czy wyglądu. Każda informacja przekazana przez pacjenta oraz zaobserwowana w trakcie spotkania jest cenna.

Dodatkowo do oceny stanu pacjenta wykorzystuje się często, choć nie zawsze, różnego rodzaju narzędzia diagnostyczne np.:

• Skala depresji Becka
• Skala depresji Hamiltona (HAM-D)
• Kwestionariusz do Pomiaru Depresji autorstwa E. Łojek, A. Wójcik, J. Stańczak, Polska Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
• Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9 (PHQ-9)
• Skala depresji Montgomery-Asberg
• Kwestionariusz Ogólnego Zdrowia Psychicznego GHQ Goldberga

Skala depresji Becka oraz Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9 (PHQ-9) są prostymi kwestionariuszami, do wstępnej, przesiewowej oceny stanu zdrowia. Mogą być pomocne dla pacjenta, który rozważa konsultację z psychiatrą lub psychologiem, ze względu na swoją łatwą dostępność w internecie. Zweryfikowanie swoich objawów może być pierwszym krokiem do poszukania wsparcia specjalisty.

Osoby zajmujące się zdrowiem psychicznym do sprawdzenia objawów związanych z depresją używają czasami kwestionariuszy do badania osobowości, w których zawarte są skale mierzące poziom depresyjności np. DKO oraz MMPI. Kwestionariusze Ogólnego Zdrowia Psychicznego GHQ Goldberga GHQ-12 i GHQ-28 bywają używane przez lekarzy pierwszego kontaktu do wstępnej oceny stanu zdrowia zgłaszających się pacjentów i ewentualnego przekierowania ich do lekarza psychiatry lub  psychologa.

Wizyta u psychiatry – jak może pomóc?

Konsultacja z psychiatrą w społeczeństwie jest niestety owiana wieloma mitami. Osoby, które planują wizytę psychiatryczną, przeżywają często stres i niepokój związane, z tym jak będzie przebiegać konsultacja. Obawiają się łatki „wariata”, oceny i stygmatyzacji społecznej, nieprzyjemnej atmosfery, podważenia swoich wątpliwości co do zauważonych objawów depresji czy obawy przed stosowaniem środków farmakologicznym.

Współcześnie psychiatrzy z profesjonalizmem oraz zrozumieniem podchodzą do obaw pacjenta, chcąc, aby czuł się na wizycie komfortowo. Szczegółowy wywiad kliniczny, zbieranie informacji o życiu pacjenta oraz wcześniejszym leczeniu, pomagają postawić trafną diagnozę. Lekarze psychiatrzy chętnie odpowiadają na pytania pacjentów o stawianą diagnozę oraz informują o działaniu przepisywanych leków, długości planowanego leczenia, ewentualnych skutkach ubocznych określonych medykamentów.

W trakcie konsultacji pacjent może zadać każde pytanie związane z kwestiami, które go niepokoją. Pierwsza wizyta u psychiatry to w zdecydowanej większości rozmowa dotycząca tego, co, jak i od kiedy się dzieje. Lekarz może zapytać o historię rodzinną – choroby, uzależnienia, obecne kontakty z krewnymi.

Kiedy pacjent doświadcza objawów sugerujących depresję, konsultacja z psychiatrą może być pierwszym krokiem do odzyskania zdrowia. Lekarz oceni nasilenie dokuczliwych objawów, tego, jak dalece utrudniają funkcjonowanie w różnych rolach życiowych. Do postawienia diagnozy może również wykorzystać testy i kwestionariusze psychologiczne. W zależności od postawionej diagnozy może zaproponować leczenie farmakologiczne oraz pokierować na psychoterapię. Wyznacza też kolejną wizytę kontrolną.

W trakcie konsultacji, jeśli psychiatra uzna to za zasadne oraz potrzebne do ratowania zdrowia pacjenta, może wystawić zwolnienie chorobowe.

Farmakoterapia w leczeniu depresji

Osoby doświadczające depresji różnią się od siebie, dlatego farmakoterapia – leki i ich substancje aktywne, a także dawkowanie oraz długość leczenia, są dobierane indywidualnie do potrzeb danej osoby.

Wiele osób obawia się leczenia farmakologicznego, ze względu na dużo nieprawdziwych informacji, które pojawia się na forach internetowych czy w mediach. Celem farmakoterapii jest wyeliminowanie objawów utrudniających życie pacjentowi.

Obecnie najpopularniejszą grupą leków stosowanych w leczeniu depresji są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. Slective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRI), kolejną grupą leków, które są często wykorzystywane to selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (ang. Serotonin Norepinephrine Reuptake Inhibitors – SNRI).  Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają oraz nie zmieniają osobowości, mogą być bezpiecznie stosowane przez dłuższy czas.

Zazwyczaj zaczynają działać po 2 do 4 tygodniach systematycznego, zgodnego z zaleceniami przyjmowania. Pierwsze symptomy poprawy można zaobserwować wcześniej. W przypadku efektów ubocznych oraz braku poprawy, warto na konsultacji kontrolnej z psychiatrą, omówić wszystkie swoje wątpliwości oraz wraz z lekarzem zdecydować o modyfikacji leczenia.

W sytuacji uzyskania poprawy samopoczucia, zminimalizowania uciążliwych objawów, nie należy odstawiać samodzielnie leków bez konsultacji z lekarzem. Zakończenie leczenia powinno odbywać się stopniowo, zgodnie z zaleceniami psychiatry, aby nie nastąpił nawrót choroby. Długość procesu leczenia jest planowany przez lekarza z pacjentem na kilka lub kilkanaście miesięcy (6-12 miesięcy) w zależności od rodzaju i nasilenia objawów oraz reakcji organizmu na leki.

Kiedy psychoterapia w leczeniu depresji?

W leczeniu depresji najbardziej skuteczne jest połączenie farmakoterapii z psychoterapią. W przypadku ciężkiego przebiegu zaburzeń depresyjnych farmakoterapia jest konieczna, aby ustabilizować stan pacjenta, szczególnie, w sytuacji myśli i planów samobójczych. W przebiegu umiarkowanego nasilenia objawów lub lekkiego epizodu depresyjnego oddziaływania psychoterapeutyczne mogą być wystarczające. Wybór odpowiedniego leczenia jest często wypadkową preferencji pacjenta oraz zaleceń lekarza.

Jednym z najskuteczniejszych podejść do leczenia depresji jest nurt psychoterapii poznawczo-behawioralny. Koncentruje się na zmianie dysfunkcjonalnego myślenia, uczenia się nowych sposobów regulowania emocji. Terapeuci koncentrują się na wsparciu pacjenta w zmianie samoograniczających przekonań, radzeniu sobie z automatycznymi, negatywnymi myślami, a także wzmocnieniu pozytywnego obrazu własnej osoby. W trakcie współpracy mogą pojawić się różnego rodzaju ćwiczenia, eksperymenty myślowe i behawioralne oraz koncentracja pracy psychoterapeutycznej na teraźniejszości pacjenta.

Do radzenia sobie z depresją są też wykorzystywane terapie interpersonalne, które pomagają pacjentowi radzić sobie z trudnościami w relacjach z innymi (rodziną, współpracownikami, znajomymi). Inne nurty i podejścia, które zajmują się leczeniem depresji to np. Gestalt, psychoterapia systemowa, (szczególnie kiedy depresja jednego z członków rodziny rzutuje na pozostałe osoby), nurt integracyjny, humanistyczny czy psychodynamiczny.

Psychoterapia jest specyficznym sposobem leczenia, gdzie bardzo ważnym czynnikiem jest relacja terapeutyczna pomiędzy psychoterapeutą a pacjentem. Pierwsze spotkania powinny być rozpoznaniem dla jednej i drugiej strony czy jest szansa na nawiązanie sojuszu terapeutycznego oraz efektywną pracę.

Wizyta u psychiatry to moment, w którym pacjent może uzyskać profesjonalną pomoc oraz wsparcie i zrozumienie w sytuacji przeżywania uciążliwych objawów chorobowych. Specjalistyczna pomoc psychiatryczna i psychoterapeutyczna pomaga odzyskać swoje życie i pokonać chorobę, jaką jest depresja.

Autorka: Paulina Gaworska