Objawy i diagnostyka chorób układu moczowego

Budowa i funkcje układu moczowego człowieka

Układ moczowy człowieka składa się z:

• nerek,
• moczowodów, 
• pęcherza moczowego,
• cewki moczowej.

Budowa układu moczowego człowieka jest nieco inna u kobiet i mężczyzn. Najważniejszym narządem, który odpowiada za usuwanie toksyn i produktów przemiany materii są nerki. To narząd parzysty zbudowany z dwóch warstw: rdzenia i kory, której brodawki uchodzą wprost do miedniczek nerkowych, tworząc moczowody. W nerkach właśnie dochodzi do filtracji moczu pierwotnego, wchłaniania zwrotnego węglowodanów i aminokwasów.

Moczowody zbudowane są z błony mięśniowej i śluzowej. Przez nie przepływa mocz do pęcherza moczowego, gromadzącego mocz. W jego ścianie znajdują się liczne włókna mięśniowe, które biorą udział w wyprowadzaniu moczu do cewki moczowej. U kobiet z przodu pęcherza jest macica, a u mężczyzn - odbytnica. W układzie moczowym męskim cewka moczowa ma około 15 cm, zaś w żeńskim - zaledwie 4 cm, co sprzyja powstawaniu infekcji pęcherza. Bez względu na płeć cewka moczowa łączy się z narządami płciowymi. Z tego powodu często układ moczowy określany jest jako układ moczowo-płciowy.

Najczęstsze choroby układu moczowego – przegląd schorzeń

Układ moczowy i moczowo płciowy bardzo często dotykają infekcje. Są one wywołane zarówno obecnością bakterii, grzybów jak i wirusów. W większości przypadków początki zakażenia nie manifestują się żadnymi objawami, więc bardzo trudno je wykryć.

Najczęstszym schorzeniem układu moczowego jest zapalenie pęcherza moczowego, które objawia się jako dyskomfort i ból podczas oddawania moczu, parcie na pęcherz i trudności w oddawaniu moczu. W przypadku znacznego zaawansowania zapalenia pęcherza moczowego chory może zauważyć krwiomocz, ropomocz, może towarzyszyć mu także podwyższona temperatura ciała.

Kolejnym, dość często spotykanym schorzeniem układu moczowego jest kamica nerkowa. Jest ona spowodowana wytrącaniem się złogów, które tworzą kamienie nerkowe. Sprzyja to rozwojowi stanu zapalnego i utrudnionemu przepływowi moczu. Kamienie nerkowe najczęściej lokalizują się w obrębie kielicha lub miedniczki nerkowej, skąd przemieszczają się do pęcherza moczowego. Osoba chora odczuwa wtedy bardzo silny ból.

Inne, znacznie poważniejsze choroby układu moczowego to ostra i przewlekła niewydolność nerek. Do ostrej niewydolności nerek dochodzi na skutek uszkodzenia miąższu nerki, zablokowania odpływu moczu i spadku przepływu krwi przez nerki. Przewlekła niewydolność rozwija się zaś w przebiegu cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i kłębuszkowego zapalenia nerek. Chory bardzo często odczuwa narastające osłabienie, obrzęki, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi.

Do rzadziej spotykanych, ale bardzo niebezpiecznych chorób układu moczowego, należą nowotwory pęcherza moczowego i nerek.

Objawy chorób układu moczowego – na co zwrócić uwagę?

Bardzo wiele chorób układu moczowego na początku może przebiegać bezobjawowo, co utrudnia diagnostykę i zastosowanie leczenia. Dodatkowo u pewnych grup chorych należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ ich objawy są mało charakterystyczne. Dotyczy to chorób układu moczowego u seniorów i dzieci. Szczególnie ważne jest też szybkie leczenie chorób układu moczowego w ciąży. Zagrażają one bowiem zdrowiu nie tylko kobiet, ale i życiu rozwijającego się dziecka.

Objawy chorób układu moczowego u dorosłych

Zakażenie układu moczowego u osób starszych stanowi bardzo powszechną przypadłość i może znacząco obniżać jakość życia seniorów. Zakażenia często wynikają ze zmian związanych z procesem starzenia, które wpływają na funkcjonowanie nerek i pęcherza. Ze względu na krótszą cewkę moczową i małą odległość od odbytnicy zdarzają się one częściej u kobiet. Objawy chorób układu moczowego mogą być różnorodne i obejmują częste oddawanie moczu, oddawanie moczu w małych ilościach, ból lub pieczenie podczas mikcji, a także zmiany w kolorze i zapachu moczu. Jednocześnie pojawia się ciągłe parcie na pęcherz, dlatego chorzy często chodzą do toalety, również w nocy. Objawy chorób nerek u dorosłych mogą obejmować osłabienie, splątanie czy gorączkę bez wyraźnej przyczyny.

Nietrzymanie moczu jest jednym z najczęściej występujących chorób układu moczowego u kobiet i mężczyzn. Może mieć różne przyczyny, w tym osłabienie mięśni dna miednicy, schorzenia neurologiczne czy infekcje.

Objawy chorób układu moczowego u dzieci

Choroby układu moczowego u dzieci zależą od ich wieku. U najmłodszych mogą być to bóle brzucha, brak apetytu, kolka jelitowa, biegunka, wymioty i  gorączka. Starsze dzieci skarżą się na ból i pieczenie podczas oddawania moczu, częstomocz, bolesne parcie na mocz i niekontrolowane oddawanie moczu. Zauważają również zmianę koloru i zapachu moczu.

Opisane wyżej objawy są niespecyficzne i mogą świadczyć o wielu innych schorzeniach. Dlatego tak ważne jest, żeby skonsultować je z lekarzem. Pozwoli to na szybką diagnozę , zastosowanie odpowiedniego leczenia i zminimalizuje ryzyko powikłań.

Zakażenia układu moczowego

Zakażenie układu moczowego to jedna z najpowszechniejszych infekcji, która w większości przypadków przebiega objawowo, a pacjent skarży się na ból, pieczenie i trudności podczas oddawania moczu. Może się jednak tak zdarzyć, że pacjent nie odczuwa żadnych dolegliwości, mimo iż w badaniu ogólnym moczu stwierdzono znaczną ilość bakterii. Jest to właśnie bezobjawowe zakażenie układu moczowego.

Diagnostyka chorób układu moczowego – jak rozpoznać problem?

Badania diagnostyczne układu moczowego są wykonywane w celu stwierdzenia przyczyn występowania objawów chorobowych związanych z tym układem. Zanim lekarz zajmujący się  układem moczowym (nefrolog lub urolog) zleci jakiekolwiek badanie laboratoryjne czy obrazowe, przeprowadza z pacjentem wywiad i wykonuje badanie fizykalne. Już na początku wizyty jest on w stanie dostrzec takie objawy jak obrzęki, które są istotnym wskazaniem do diagnostyki chorób nerek.

Podstawowymi, pomocnymi w diagnostyce układu moczowego badaniami wykonywanymi z krwi są:

• morfologia,
• OB i CRP, które są markerami stanu zapalnego toczącego się w organizmie,
• stężenie sodu, potasu, wapnia, fosforanów, chlorków i magnezu,
• stężenie mocznika i kreatyniny,
• stężenie kwasu moczowego.

W diagnostyce chorób układu moczowego pomocne są również oznaczenie białek w surowicy, aktywność fosfatazy alkalicznej i stężenie parathormonu.

Równie ważne jak oznaczenia wykonywane z krwi jest ogólne badanie moczu. Próbką do tego badania jest mocz poranny pobrany ze środkowego strumienia do jednorazowego, jałowego pojemnika, który jest dostępny w każdej aptece. Bezpośrednio przed uzyskaniem materiału do badania należy dokładnie umyć okolice krocza środkiem do higieny intymnej. Zmniejszy to ryzyko zanieczyszczenia próbki mikroorganizmami, które występują fizjologicznie w tej okolicy. Pobrany materiał należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium. Jeśli próbka moczu będzie niewłaściwie lub zbyt długo przechowywana, to uzyskane wyniki mogą być niewiarygodne. W takiej sytuacji należy powtórzyć badanie. Jeśli badanie to wykaże azotyny, erytrocyty, bakterie i leukocyty to najprawdopodobniej diagnostykę trzeba będzie rozszerzyć o badania pod kątem   infekcji układu moczowego. Wysokie stężenie białka w moczu i podwyższony poziom kwasu moczowego mogą być objawem chorób nerek, takich jak kłębuszkowe zapalenie tego narządu, nefropatia cukrzycowa czy zespół nerczycowy.

Zobacz także: Czy dziwny zapach moczu to oznaka choroby?

W diagnostyce chorób układu moczowego wykorzystuje się również badania obrazowe takie jak:

• ultrasonografia, pozwalająca na ocenę budowy i położenia nerek, przepływu krwi w nerkach. Z jej pomocą można też zobrazować pęcherz moczowy i drogi moczowe, wykryć kamicę nerkową, ropnie, krwiaki, nowotwory i zaburzenia ukrwienia nerek;
• radiogram brzucha, pozwalający opisanie położenia nerek i wykrycie zwapnień w drogach moczowych;
• urografia klasyczna pozwalająca na uwidocznienie wad w budowie układu moczowego i  ocenę czynności wydalniczych nerek;
• uretrografia pozwalająca na ocenę zwężeń i uszkodzeń cewki moczowej;
• tomografia komputerowa pozwalająca na całościową ocenę patologii w obrębie układu moczowego.

Leczenie infekcji i innych chorób układu moczowego

W przypadku kamicy nerkowej terapia może obejmować zarówno leki, jak i zabiegi chirurgiczne. Leki przeciwbólowe i rozkurczowe często przynoszą ulgę w bólu towarzyszącym tej dolegliwości.

Leczenie zakażenia układu moczowego

Leczenie infekcji układu moczowego skupia się przede wszystkim na podawaniu antybiotyków, które skutecznie zwalczają bakterie wywołujące te schorzenia. W przypadku nawracających infekcji niezwykle ważne jest wprowadzenie długotrwałej profilaktyki, regularne monitorowanie zdrowia pacjenta oraz zwiększone nawodnienie, co może pomóc w usuwaniu bakterii z układu moczowego.

Jeśli mówimy o zapaleniu nerek, to często konieczne jest leczenie szpitalne i podawanie antybiotyków dożylnie. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnoza oraz szybkie zastosowanie odpowiedniego leczenia, aby uniknąć ewentualnych powikłań związanych z zakażeniami układu moczowego.

Leki i suplementy na układ moczowy

Leczenie chorób układu moczowego uzależnione jest od konkretnego schorzenia oraz jego przyczyn. Lekami na układ moczowy w przypadku infekcji są antybiotyki, które skutecznie zwalczają bakterie. W sytuacjach związanych z nietrzymaniem moczu pomocne mogą okazać się leki antycholinergiczne. Umożliwiają one pacjentom lepszą kontrolę nad pęcherzem. Dodatkowo dla kobiet w okresie menopauzy korzystne efekty mogą przynieść zawierające estrogeny tabletki na układ moczowy. Hormony bowiem mają wpływ na funkcjonowanie układu moczowego.

W aptekach dostępne są również leki na układ moczowy bez recepty. Zawierają one w swoim składzie wyciągi z ziół takich jak pokrzywa, skrzyp polny i mniszek lekarski. Działają moczopędnie, co sprzyja usuwaniu toksyn z organizmu. Bardzo pomocny w leczeniu chorób układu moczowego jest owoc żurawiny. Picie soków z żurawiny lub jedzenie jej suszonych owoców zapobiega przyleganiu bakterii do ścianek pęcherza moczowego.

Profilaktyka i higiena układu moczowego – jak zapobiegać chorobom?

Profilaktyka chorób układu moczowego jest niezwykle istotna. Istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc w unikaniu tych dolegliwości:

• Higiena układu moczowego - regularne mycie okolic intymnych oraz stosowanie odpowiednich kosmetyków przyczyniają się do usuwania bakterii, które mogą wywoływać infekcje. Należy również unikać drażniących substancji chemicznych, które podrażniają strefę intymną i nosić przewiewną bieliznę.
• Nawadnianie organizmu - zaleca się picie około dwóch litrów płynów dziennie, co wspiera regularne oddawanie moczu i pomaga wypłukiwać ewentualne patogeny z układu moczowego.
• Regularna aktywność fizyczna - poprawia krążenie krwi oraz wspiera procesy metaboliczne, co przekłada się na lepszą pracę narządów wewnętrznych.
• Zdrowe odżywianie - spożywanie produktów bogatych w błonnik i ubogich w sól, ma ogromny wpływ na dobre samopoczucie. Błonnik wspiera procesy trawienne i zmniejsza ryzyko wystąpienia zaparć, a ograniczenie soli sprzyja regulacji ciśnienia krwi i odciąża nerki.

Kiedy warto udać się do lekarza z objawami ze strony pęcherza moczowego? Podsumowanie

Jest bardzo wiele chorób, które dotykają układ moczowy. Wiele z nich objawia się między innymi bólem i pieczeniem podczas oddawania moczu, zmianą zabarwienia i woni moczu oraz częstomoczem. Pojawienie się takich symptomów najczęściej świadczy o infekcji układu moczowego. W rzadkich przypadkach jednak może być związane z rozwojem dużo poważniejszych chorób. Dlatego właśnie nie należy bagatelizować tych objawów. Dzięki odpowiedniej profilaktyce, diagnostyce i leczeniu chorób układu moczowego można skutecznie zarządzać objawami i zapobiegać długoterminowym problemom zdrowotnym. Regularne badania i dbanie o zdrowy styl życia są kluczowe dla utrzymania zdrowia układu moczowego.