Aparat ortodontyczny bez tajemnic: przewodnik dla pacjenta

Jak działa aparat ortodontyczny?

Aparat ortodontyczny działa na zasadzie nacisku wywieranego na poszczególne zęby. Dzięki jego sile zęby zaczynają się przemieszczać, aby uzyskać oczekiwany efekt.

Odpowiedź na pytanie, jak działa aparat na zęby jest uzależniona również od rodzaju aparatu ortodontycznego. Aparat ortodontyczny ruchomy zazwyczaj nakłada się tylko na kilka godzin dziennie i jest on stosowany najczęściej u dzieci, aby naprawić wady kostne. Do prostowania zębów używa się aparatów ortodontycznych stałych. Wyjątkiem jest leczenie nakładkowe – aparat ortodontyczny Invisalign ma za zadanie prostować zęby i jest alternatywą dla klasycznego aparatu ortodontycznego metalowego lub estetycznego.

W przypadku stałego aparatu na zęby, u każdego pacjenta zamki aparatu ortodontycznego naklejane są indywidualnie i według ustalonego wcześniej planu leczenia. Ortodonta dokładnie mierzy wszystkie odległości, aby ustalić położenie każdego zamka. Jest to bardzo istotne, ponieważ w trakcie leczenia zęby zmieniają swoją pozycję, co prowadzi do ich prawidłowego ustawienia w jamie ustnej.

Aparat ortodontyczny – rodzaje

Współczesna ortodoncja oferuje pacjentom wiele różnych aparatów ortodontycznych. Zarówno system mocowania zamków, jak i materiał, z którego są wykonane, zależą w dużej mierze od preferencji pacjenta, który decyduje się na leczenie ortodontyczne. Na konsultacji ortodontycznej specjalista podpowie również, jakie rozwiązanie jest najlepsze do danej wady zgryzu oraz odpowie na wszystkie pytania dotyczące samego aparatu na zęby. Warto więc umówić się na wizytę, aby sprawdzić wszystkie możliwości leczenia.

Stały aparat na zęby

Jednym z najpopularniejszych i najczęściej stosowanych rozwiązań jest aparat ortodontyczny stały. Cechuje go to, że zamki naklejane są na zęby na stałe za pomocą specjalnego kleju. Jest on całkowicie bezpieczny i nieinwazyjny – lekarz usuwa jego resztki po zakończonym leczeniu bez uszkodzeń szkliwa. Dzięki temu zamki trzymają się przez cały okres leczenia i są odporne na uszkodzenia nawet w trakcie oddziaływania dużych sił podczas przesuwania zębów. Istnieje wiele różnych stałych aparatów na zęby: od metalowych po bardziej estetyczne rozwiązania.

Aparat ortodontyczny metalowy

Aparat ortodontyczny metalowy to najczęściej wybierany aparat przez pacjentów w różnym wieku. Składa się z niewielkich metalowych zamków i pierścieni (które umieszcza się na zębach trzonowych). Do tego używa się specjalnych drutów, które są regulowane lub wymieniane podczas wizyt – w ten sposób dostosowywane są siły oddziałujące na zęby w trakcie leczenia. Drut mocuje się do zębów za pomocą ligatur, czyli malutkich gumek, których zadaniem jest trzymanie go w  miejscu. Ligatury mogą być kolorowe lub w odcieniu zamków i zmieniane są przy okazji każdej wizyty, dlatego pacjent może zmieniać wygląd swojego aparatu co wizytę. Często zdarza się również, że pacjenci decydują się na założenie aparatu estetycznego na górne zęby i metalowego aparatu na dolne zęby. Takie rozwiązanie jest również możliwe i skutecznie prostuje zęby.

Aparat ortodontyczny estetyczny

Innym rozwiązaniem może być aparat ortodontyczny estetyczny. Różni się od metalowego tym, że zamki są przezroczyste lub w kolorze zębów. Wówczas ligatury także są przezroczyste, co sprawia, że aparat jest praktycznie niewidoczny. To idealne rozwiązanie dla osób, które nie chcą lub nie mogą sobie pozwolić na aparat ortodontyczny metalowy.

Aktualnie dostępnych jest wiele rodzajów aparatów ortodontycznych przezroczystych:

• aparat ortodontyczny kryształowy – składa się z niewielkich przezroczystych, kryształowych zamków, które są bardzo odporne na uszkodzenia,
• aparat ortodontyczny ceramiczny – zamki ceramiczne są przezroczyste lub mlecznobiałe, wykonane z ceramiki medycznej, więc są bezpieczne dla pacjentów,
• aparat ortodontyczny porcelanowy – zamki są nieco większe niż np. w aparacie ortodontycznym kryształowym i wykonane są z tego samego materiału co licówki lub korony protetyczne,
• aparat ortodontyczny szafirowy – jego zamki zrobione są z monokrystalicznego szafiru, co zapewnia wysoką estetykę oraz odporność na uszkodzenia.

Aparat ortodontyczny samoligaturujący

Kolejnym rozwiązaniem jest aparat ortodontyczny samoligaturujący, czyli tzw. aparat ortodontyczny bez gumek. Aparat ten posiada system specjalnych zamków, które trzymają drut za pomocą zatrzasków. Jest to znacznie bardziej estetyczne rozwiązanie, ponieważ ligatury w trakcie użytkowania ulegają przebarwieniom. W przypadku aparatu ortodontycznego samoligaturującego nie ma takiego problemu – pacjent może jeść produkty barwiące, takie jak kurkumę, buraki czy jagody bez obawy, że aparat zmieni swój wygląd. Do wyboru są aparaty ortodontyczne samoligaturujące metalowe i estetyczne. W ich przypadku również istnieje możliwość założenia metalowego aparatu na dolne zęby i estetycznego na górne.

Lingwalny aparat ortodontyczny

Lingwalny aparat ortodontyczny różni się od pozostałych aparatów stałych tym, że zakładany jest na zęby od strony podniebienia i języka. Jest więc całkowicie niezauważalny dla innych osób. Warto jednak pamiętać o tym, że aparat ortodontyczny zewnętrzny zdecydowanie łatwiej jest czyścić niż lingwalny. Należy przy tym uważać, aby nie zerwać zamków lub ich nie uszkodzić. Dodatkowo aparat lingwalny może utrudniać mówienie, podrażniać język – zwłaszcza w pierwszych tygodniach użytkowania.

Aparat ortodontyczny ruchomy

Aparat ortodontyczny ruchomy do tej pory kojarzony był z aparatem na zęby zakładanym na noc. Dziś jednak istnieje wiele różnych rodzajów aparatów ruchomych, które stosuje się zarówno do prostowania zębów, jak i poprawy warunków kostnych. W przeciwieństwie do aparatów ortodontycznych stałych nie są przyklejane do zębów i można je wyjąć w ciągu dnia, np. do jedzenia. Ruchomy aparat ortodontyczny wymaga znacznie większej dyscypliny od pacjenta – należy go nosić jak najdłużej, a zdarza się, że zwłaszcza dzieci o nim zapominają. Efekty leczenia ortodontycznego są więc zależne przede wszystkim od zaangażowania pacjenta.

Zobacz także: Leczenie nakładkowe a tradycyjny aparat

Aparat ortodontyczny Invisalign

Jednym z najbardziej estetycznych rozwiązań w leczeniu ortodontycznym jest obecnie aparat ortodontyczny nakładkowy. Zamiast zamków używa się specjalnych przezroczystych nakładek (alignerów) wykonanych z elastycznego tworzywa. Każdy zestaw nakładek tworzony jest indywidualnie dla pacjenta i standardowo wymienia się je co 1-2 tygodnie. Liczba i czas noszenia nakładek zależy od wielu różnych czynników, m.in. od wady zgryzu czy systemu, na który się decyduje pacjent. Chociaż jest to aparat ortodontyczny ruchomy, należy go nosić przez około 23 godziny na dobę i zdejmować jedynie do jedzenia, picia i mycia zębów. Aparat ortodontyczny Invisalign ściśle przylega do zębów, w związku z tym nie przeszkadza w mówieniu (choć na początku może pojawić się lekkie seplenienie) i jest praktycznie niewidoczny nawet z bliskiej odległości.

Aparat ortodontyczny zdejmowany – płytka Schwarza

Kolejnym aparatem ortodontycznym ruchomym jest płytka Schwartza. Ten aparat na zęby może być kolorowy i najczęściej stosuje się go u dzieci w przypadku zębów mieszanych (stałych i mlecznych). Nie służy do prostowania zębów, a do rozszerzania górnych i dolnych łuków zębowych. Jego regularne stosowanie może zapobiec konieczności przeprowadzenia operacji ortognatycznej w przyszłości. Dzieje się tak, ponieważ u dzieci w okresie wzrostu kość jest dużo bardziej plastyczna i dzięki aparatowi na zęby rozszerzającemu szczękę mogą zmienić się warunki kostne i zgryzowe w stosunkowo krótkim czasie.

Aparat ortodontyczny na podniebienie

Istnieje również typ aparatów ortodontycznych, które stosuje się dodatkowo podczas leczenia ortodontycznego aparatami stałymi. Jednym z nich jest aparat ortodontyczny Hassa, który służy do rozszerzania łuku górnego. Składa się on z dwóch akrylowych płytek zakładanych na podniebieniu oraz umieszczonej między nimi śruby, którą należy rozkręcać regularnie przy okazji każdej wizyty kontrolnej.

Innym aparatem ortodontycznym na podniebienie jest Hyrax. W przeciwieństwie do aparatu ortodontycznego Hassa nie posiada części akrylowej. Na podniebieniu znajduje się metalowy, specjalnie uformowany drut, którego zadaniem również jest rozszerzanie łuków zębowych. Najczęściej stosuje się go do przypadku tyłozgryzu czy zgryzu krzyżowego.

Kiedy zdecydować się na aparat na zęby?

Aparat ortodontyczny skutecznie leczy różne wady zgryzu. Warto jednak pamiętać o tym, że w niektórych przypadkach może być potrzebne leczenie interdyscyplinarne: ortodontyczne, chirurgiczne i protetyczne. Niektóre wady zgryzu wymagają operacji ortognatycznej lub odbudowy protetycznej w trakcie bądź po zakończeniu leczenia. Dlatego ważne jest przygotowanie i omówienie planu leczenia ortodontycznego z pacjentem.

Wady zgryzu, które leczy się za pomocą aparatu ortodontycznego:

• zgryz otwarty – cechuje się brakiem kontaktu zębów górnych z dolnymi w płaszczyźnie pionowej, najczęściej pojawia się już we wczesnym dzieciństwie,
• zgryz głęboki – mówimy o nim wtedy, gdy zęby górne przykrywają w co najmniej ⅔ długości zęby dolne; jest to często wada genetyczna przekazywana przez rodziców, może również być wynikiem np. długotrwałego ssania smoczka,
• zgryz krzyżowy – charakteryzuje się nieprawidłowym ustawieniem zębów szczęki względem zębów żuchwy; nieleczona wada może prowadzić do pojawienia się częstych bólów głowy czy problemów z żuciem,
• zgryz przedni – występuje wtedy, gdy dolne zęby przednie nachodzą na górne zęby przednie,
• zgryz boczny – mówimy o nim w momencie, gdy zęby dolne boczne nachodzą na zęby górne boczne z jednej lub obu stron,
• zgryz przewieszony – cechuje go nieprawidłowe ułożenie zębów względem siebie, przez co mijają się ich powierzchnie żujące, utrudniając codzienne funkcjonowanie,
• przodozgryz – jest to jedna z najrzadziej występujących wad zgryzu, cechuje się znacznym wysunięciem dolnych zębów względem górnej szczęki; bardzo często wymaga również leczenia ortognatycznego,
• tyłozgryz – objawia się znacznym cofnięciem dolnej żuchwy względem szczęki; jest to jedna z najczęściej diagnozowanych wad zgryzu.

Leczenie ortodontyczne za pomocą aparatu na zęby można rozpocząć już we wczesnym dzieciństwie, gdy pojawia się uzębienie mieszane: zęby mleczne i stałe. Najczęściej następuje to w okolicy 6. roku życia. W przypadku niektórych wad zgryzu ortodonta może jednak zalecić wdrożenie aparatu ortodontycznego wcześniej. Warto pamiętać o tym, że u dzieci kość jest znacznie bardziej plastyczna, więc zęby przesuwają się szybciej niż u osoby dorosłej. Nie zmienia to jednak faktu, że obecnie aparaty ortodontyczne skutecznie leczą niemal wszystkie wady zgryzu u pacjentów w różnym wieku.

Zobacz także: Aparat ortodontyczny dla dorosłych – czy warto?

Ile się nosi aparat na zęby i od czego zależy czas leczenia?

Jest to jedno z najczęściej zadawanych pytań dotyczących aparatu ortodontycznego, a odpowiedź zależy od wielu różnych czynników:

• rodzaju wady zgryzu – im bardziej złożona wada zgryzu, tym czas leczenia jest dłuższy,
• wieku pacjenta – u nastolatków i dzieci leczenie zazwyczaj przebiega szybciej ze względu na to, że kość jest w fazie wzrostu,
• rodzaju aparatu ortodontycznego – aparaty samoligaturujące i nakładki Invisalign zazwyczaj mają większe siły używane w trakcie leczenia; dzieje się tak, ponieważ gumki (ligatury) z każdym dniem rozciągają się bardziej, a co za tym idzie – słabiej trzymają metalowy łuk,
• regularnych wizyt kontrolnych – odwoływanie wizyt u ortodonty może znacznie wydłużać czas leczenia, dlatego warto przychodzić na nie wedle ustalonego harmonogramu,
• profilaktyki jamy ustnej – kamień nazębny utrudnia przesuwanie zębów, dlatego ważne jest wykonywanie regularnego czyszczenia zębów w gabinecie stomatologicznym,
• współpracy z lekarzem – zastosowanie się do wszystkich zaleceń lekarskich jest kluczem do sukcesu w trakcie noszenia aparatu ortodontycznego.

Czas leczenia w zależności od tych czynników może wynosić od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Niewielkie stłoczenia lub rotacje zębów mogą wymagać jedynie drobnej korekty, wówczas leczenie może zamknąć się nawet w 6-8 miesiącach. U pacjentów z wadami kostnymi, którzy wymagają również operacji ortognatycznej, czas ten może się znacząco wydłużać, ponieważ noszenie aparatu na zęby jest zależne od terminu operacji i czasu gojenia się po jej wykonaniu. U takich osób zazwyczaj trwa to nawet do 3-4 lat. Średni czas leczenia ortodontycznego przy zastosowaniu się do wszystkich zaleceń lekarskich mieści się zazwyczaj w 1,5-2,5 roku. 

Aparat ortodontyczny – efekty, jakie możesz uzyskać

Aparat ortodontyczny pierwsze efekty daje już po miesiącu od jego założenia. Nawet po pierwszej wizycie kontrolnej niektórzy pacjenci zauważają drobne zmiany pojawiające się w jamie ustnej. W tym czasie zwiększa się ruchomość zębów, które zaczynają nieznacznie zmieniać swoją pozycję. Jest to szczególnie widoczne u osób z przerwami między zębami, gdzie zęby mają więcej przestrzeni, aby się przemieszczać.

Wśród największych korzyści wynikających z noszenia aparatu ortodontycznego można wymienić:

• wyleczenie wady zgryzu,
• poprawa estetyki uśmiechu,
• poprawa funkcji żucia i mowy,
• wyleczenie problemów związanych ze stawem skroniowo-żuchwowym,
• zmiana rysów twarzy (szczególnie widoczna u pacjentów ortognatycznych),
• ułatwienie codziennej higieny jamy ustnej, zwłaszcza u osób, które miały duże stłoczenia zębów,
• prawidłowo ustawione zęby są mniej podatne na urazy mechaniczne oraz choroby przyzębia,
• redukcja bólu w okolicy twarzoczaszki, karku, szyi i kręgosłupa,
• większa pewność siebie i poczucie własnej wartości.

Ile kosztuje aparat na zęby? Ceny

W przypadku aparatu ortodontycznego cena zależna jest przede wszystkim od wybranego typu aparatu. Aparat ortodontyczny metalowy jest zdecydowanie najtańszą opcją – koszt jednego łuku zaczyna się od ok. 2000 zł. Aparaty estetyczne są droższe, a ich cena może dochodzić do 4500 zł za jeden łuk.

Warto pamiętać, że aparat ortodontyczny to nie jedyny koszt leczenia. Oprócz tego leczenie ortodontyczne obejmuje również:

• konsultację ortodontyczną,
• badania diagnostyczne,
• wykonanie modeli diagnostycznych,
• przygotowanie planu leczenia,
• wizyty kontrolne,
• wykonanie retainera po zakończonym leczeniu.

Przed założeniem aparatu na zęby może być również konieczne wykonanie innych zabiegów stomatologicznych, takich jak ekstrakcja zęba, odbudowa tymczasowa zębów lub wykonanie tymczasowej pracy protetycznej. W trakcie leczenia ortodontycznego mogą dojść także koszty leczenia chirurgicznego:

• wszczepienie mikroimplantu ortodontycznego,
• wszczepienie implantów stomatologicznych w przypadku braków zębowych,
• przeprowadzenie operacji ortognatycznej.

Najczęściej zadawane pytania o aparat ortodontyczny

Przed założeniem aparatu ortodontycznego pacjenci mają zwykle mnóstwo pytań. Warto je zadać, jeśli pacjent nie jest przekonany, jaki rodzaj aparatu wybrać lub czy zdąży go zdjąć np. przed ważnym wydarzeniem, takim jak ślub.

Jak wygląda aparat na zęby?

Wygląd aparatu ortodontycznego różni się w zależności od rodzaju wybranego rodzaju. Stałe aparaty na zęby składają się z niewielkich metalowych lub estetycznych zamków naklejonych na zęby od powierzchni wargowej bądź od języka i podniebienia. Aparaty ortodontyczne ruchome mają natomiast postać akrylowych płytek lub przezroczystych nakładek podobnych do tych, które stosuje się podczas wybielania zębów.

Czy aparat na zęby boli?

Samo założenie aparatu na zęby jest całkowicie bezbolesne. Drobne dolegliwości bólowe mogą pojawiać się przez kilka dni po założeniu aparatu lub po wizytach kontrolnych. Są one jednak na tyle minimalne, że pacjenci rzadko sięgają po ogólnodostępne środki przeciwbólowe.

Czy można założyć aparat tylko na górne lub dolne zęby?

Oczywiście! Wszystko jest zależne od rodzaju wady zgryzu i problemu, z którym pacjent zgłasza się na konsultację ortodontyczną. Jednak takie rozwiązanie jest jak najbardziej możliwe.

Kto zakłada aparat na zęby?

Aparat ortodontyczny zawsze powinien być założony przez doświadczonego ortodontę na podstawie przygotowanego wcześniej planu leczenia opartego o dokładną diagnostykę.

Na której wizycie zakładany jest aparat ortodontyczny?

Aparat na zęby zakłada się zazwyczaj podczas trzeciej wizyty u ortodonty. Pierwsza wizyta to konsultacja i wykonanie diagnostyki, druga zaś jest omówieniem planu leczenia.

Ile się czeka na aparat ortodontyczny po odcisku?

Czas oczekiwania na aparat zależy m.in. od dostępności materiałów oraz współpracy z laboratoriami i zazwyczaj wynosi:

• około 2-4 tygodnie w przypadku aparatu stałego,
• około 1-3 tygodnie w przypadku aparatu ruchomego,
• około 3-6 tygodni w przypadku nakładek Invisalign.

Czy aparat na zęby jest refundowany?

Aparat ortodontyczny ruchomy jest refundowany przez NFZ do 12. roku życia. Aparaty ortodontyczne stałe nie są refundowane.

Czy aparat ortodontyczny zmienia rysy twarzy?

Leczenie ortodontyczne zmienia rysy twarzy zwłaszcza u pacjentów z wadami zgryzu. U osób z niewielkimi stłoczeniami widać poprawę estetyki uśmiechu, jednak rysy twarzy zazwyczaj nie ulegają zmianie.

Jak czyścić aparat ortodontyczny stały?

Czyszczenie aparatu ortodontycznego powinno odbywać się przy pomocy odpowiedniej szczoteczki do zębów, wyciorów, szczoteczek jednopęczkowych, nitki dentystycznej przystosowanej dla pacjentów ortodontycznych lub irygatora. Wszystkie etapy czyszczenia powinny być przeprowadzone delikatnie, aby nie oderwać zamków ortodontycznych. Zęby należy myć po każdym posiłku.