Anemia – przyczyny, objawy, rozpoznawanie i leczenie

Wśród osób najbardziej narażonych na występowanie anemii znajdują się kobiety w wieku rozrodczym, ciężarne, pacjenci zmagający się z chorobami przewlekłymi, osoby w podeszłym wieku czy obciążone genetycznie. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy anemii, oraz dowiedz się więcej na temat jej leczenia.

Anemia – co to za choroba?

Anemią zwyczajowo określa się niedokrwistość. Stan ten charakteryzuje się zmniejszonym poziomem hemoglobiny (HGB) w organizmie. Hemoglobina to białko występujące w erytrocytach, czyli w krwinkach czerwonych, które transportuje tlen z płuc do wszystkich tkanek organizmu. Anemii mogą towarzyszyć zmiany w morfologii krwi takie jak obniżony poziom erytrocytów (RBC), zmiany objętości krwinki czerwonej (MCV) w zależności od przyczyny, a także obniżony wskaźnik hematokrytu (HCT), który określa stosunek objętości erytrocytów do objętości krwi pełnej.

O niedokrwistości u osób dorosłych mówimy wówczas, gdy stężenie hemoglobiny wynosi poniżej:

• 12 g/dl u kobiet (11g/dl u ciężarnych),
• 13 g/dl u mężczyzn.

U dzieci anemię rozpoznaje pediatra, zazwyczaj gdy w morfologii krwi występuje spadek stężenia hemoglobiny, hematokrytu lub liczby erytrocytów o więcej niż 2 odchylenia standardowe w stosunku do normy odpowiedniej dla wieku i płci dziecka.

Do jakiego lekarza zgłosić się w przypadku podejrzenia anemii?

Jeżeli zaobserwujemy u siebie lub bliskich dolegliwości, które mogą wskazywać na występowanie niedokrwistości, powinniśmy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, lekarza medycyny rodzinnej lub internisty. Zleci on wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych – morfologii krwi, a w razie wystąpienia nieprawidłowych wyników zaleci właściwe postępowanie lub skieruje do hematologa, który rozszerzy diagnostykę. Hematolog to specjalista zajmujący się rozpoznawaniem, leczeniem, a także zapobieganiem chorób krwi oraz układu krwiotwórczego.

Jakie są przyczyny anemii?

Do anemii przyczynić się mogą:

• utrata krwi, do której prowadzą np. urazy, krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite i nieregularne krwawienia miesięczne u kobiet,
• spadek produkcji krwinek czerwonych, który może być spowodowany np. zaburzeniami wchłaniania, niedoborem żelaza, talasemią (ilościowymi zaburzeniami syntezy hemoglobiny), niedoborem witaminy B12, nowotworami szpiku kostnego, niedoborem kwasu foliowego,
• wzrost liczby niszczonych erytrocytów, który wynika np. z uwarunkowanych genetycznie lub nabytych wad budowy krwinek. Prowadzić do niego mogą infekcje (np. malaria), zaburzenia genetyczne (np. niedokrwistość sierpowatokrwinkowa), niektóre choroby autoimmunologiczne.
• choroby przewlekłe (tzw. niedokrwistość chorób przewlekłych) np. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń układowy, przewlekłe stany zapalne jelit, przewlekła niewydolność serca i nerek,
• nadużywanie alkoholu.

Jakie są objawy anemii?

W przebiegu anemii pojawić się mogą następujące objawy:

• szybka męczliwość, osłabienie, mniejsza wydolność fizyczna,
• bladość powłok skórnych i spojówek,
• tachykardia, kołatania serca, duszności,
• upośledzenie koncentracji i uwagi, w przypadku dzieci i młodzieży trudności w szkole,
• bóle i zawroty głowy.

Jeśli anemia szybko postępuje mogą wystąpić: uczucie dezorientacji, zwiększone pragnienie, silne zawroty głowy, a nawet zasłabnięcia i utrata przytomności.

Inne objawy związane są z poszczególnymi typami niedokrwistości. W przebiegu najczęściej występującej anemii z niedoboru żelaza u pacjenta dochodzi do pogorszenia kondycji włosów (stają się łamliwe, cienkie, wypadają) i paznokci (stają się blade, pojawiają się rowki i podłużne prążki). Poza tym skóra jest sucha, może dojść do zmiany wyglądu języka (wygładzenia jego powierzchni, pieczenia i bólu). U pacjentów z anemią z niedoboru żelaza obserwuje się niekiedy spaczone łaknienie (chęć jedzenia kredy, surowego ryżu, gliny). W przypadku anemii hemolitycznej (z powodu nieprawidłowego rozpadu krwinek czerwonych) może pojawić się zażółcenie skóry, a także powiększenie wątroby i/lub śledziony.

Rozpoznanie anemii

Podstawowym badaniem, które umożliwia rozpoznanie anemii jest morfologia krwi. Badanie to dostarcza informacji na temat ilości hemoglobiny, wielkości i liczby erytrocytów, a także poziomu hematokrytu. W diagnostyce istotny jest wywiad – rozmowa z pacjentem, stwierdzenie w badaniu przedmiotowym charakterystycznych objawów niedokrwistości. Oprócz podstawowych badań krwi do określenia przyczyny anemii pomocne okazać się mogą m.in.:

• liczba retikulocytów (niedojrzałych erytrocytów pozbawionych jądra), poziom bilirubiny (barwnika żółciowego pochodzącego z rozpadu krwinek czerwonych), inne testy krwi i moczu – dostarczą informacji o tempie powstawania i rozpadania się czerwonych krwinek,
• stężenie żelaza we krwi i poziom ferrytyny (białka magazynującego żelazo w organizmie) w surowicy – dostarczą informacji o stanie gospodarki żelazem,
• OB, czyli odczyn opadania czerwonych krwinek,
• stężenie witaminy B12 i kwasu foliowego, czyli składników koniecznych do produkcji erytrocytów,
• badanie kału na krew utajoną – by wykluczyć krwawienie z przewodu pokarmowego.

Jak wygląda leczenie anemii?

Leczenie anemii jest zróżnicowane i zależy od przyczyny powstania oraz stopnia zaawansowania niedokrwistości (może być łagodna, umiarkowana, ciężka lub zagrażająca życiu). Przykładowo niedokrwistość spowodowana niedostateczną ilością żelaza wymaga suplementacji w postaci doustnych preparatów żelaza, a także stosowania bogatej w żelazo diety. Dobrym źródłem żelaza w diecie są: mięso, wędliny, podroby (zwłaszcza wątróbka), produkty zbożowe pełnoziarniste, ryby, żółtka jaj, nasiona (np. dynia, słonecznik, sezam), orzechy (zwłaszcza pistacjowe), warzywa zielone (np. szpinak, koper, liście pietruszki, kapusta, brukselka), buraki. W przypadku anemii z niedoboru witaminy B12 może być konieczne podawanie tej witaminy w iniekcjach domięśniowych lub podskórnych.

Jeśli za powstanie niedokrwistości odpowiada inna choroba, leczenie opiera się na zwalczaniu choroby podstawowej. Przykładowo w niedokrwistości związanej z przewlekłą chorobą nerek zaleca się erytropoetynę. W ciężkich przypadkach anemii konieczne okazuje się przetaczanie krwi, a w skrajnych sytuacjach trzeba przeprowadzić przeszczep szpiku kostnego lub zabieg plazmaferezy (polega na wymianie osocza krwi). Należy pamiętać, że leczenie anemii niedoborowych może trwać wiele miesięcy, a po zakończeniu leczenia lekarz może zlecić wykonanie kontrolnych badań morfologii krwi.

Jak zapobiegać anemii?

Odpowiednia dieta może pomóc w zapobieganiu niedokrwistości spowodowanych niedoborem żelaza, witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Warto pamiętać, że żelazo lepiej wchłania się z witaminą C, a preparaty wapnia, nabiał, związki zawarte w kawie i herbacie mogą upośledzać jego wchłanianie. Nie należy jednak stosować preparatów żelaza profilaktycznie, bez wcześniejszej konsultacji lekarskiej. Takie postępowanie może być zalecone przez lekarza w uzasadnionych przypadkach – u kobiet w ciąży, wcześniaków, noworodków w grupie ryzyka (m.in. z ciąż mnogich) i u osób stosujących przewlekle dietę bezmięsną.