Nurt systemowy
Psychoterapia systemowa opiera się na postrzeganiu pacjenta w kontekście systemów, w których funkcjonuje. Choć najszybciej przychodzi nam na myśl rodzina, to każdy z nas jest częścią różnych systemów: rodziny, pracy, szkoły, grupy przyjaciół czy organizacji. Dlatego psychoterapia systemowa ma wiele zastosowań. Można pracować z rodziną, partnerem lub czasem indywidualnie.
Nurt systemowy, czyli na czym opiera się szkoła psychoterapii systemowej?
Podejście systemowe w psychoterapii koncentruje się na relacjach i interakcjach między członkami danej grupy. Jednostkę traktuje się w niej jako część systemu (środowiska), w którym na co dzień funkcjonuje, koncentrując się na jej relacjach oraz na dynamice zachodzących w obrębie tych grup interakcji. W nurcie systemowym najważniejsze jest zrozumienie, jak problemy jednostki wpływają na cały system i odwrotnie. Chodzi o szerokie spojrzenie i uzdrowienie całego systemu – np. rodziny, która nieprawidłowo funkcjonuje ze względu na zaburzenia odżywiania lub nałóg jednego z jej członków. Nurt systemowy nastawiony jest na poprawę funkcjonowania jednostki w obrębie grupy, co prowadzi do pozytywnych zmian w życiu wszystkich jej członków.
Terapia systemowa – co to jest i na czym polega?
Najważniejszą kwestię w odpowiedzi na pytanie, co to jest terapia systemowa, stanowi to, że jest to rodzaj psychoterapii, w której terapeuta skupia się na badaniu i zrozumieniu całego systemu, a nie tylko pojedynczej osoby. Analizuje wzajemne relacje, komunikację, role i interakcje między jego członkami.
Ponadto terapeuta przygląda się stylowi komunikacji w grupie, pomagając zidentyfikować ewentualne problemy we wzajemnym przekazywaniu informacji. Sprawia to, że dużo łatwiej jest zrozumieć, jakie mechanizmy działają w systemie oraz jakie wzorce komunikacyjne wpływają negatywnie na zachowanie jego poszczególnych członków.
Pacjenci często uczestniczą aktywnie w procesie terapeutycznym. Są zachęcani do wyrażania swoich odczuć, myśli i potrzeb oraz do podejmowania działań mających na celu poprawę sytuacji. To ma bezpośredni wpływ na lepsze rozumienie siebie i innych oraz podejmowanie bardziej świadomych decyzji.
Czy jest to terapia systemowa indywidualna? W praktyce zazwyczaj obejmuje pracę z całą rodziną lub grupą, a nie tylko z jedną osobą. Może jednak zdarzyć się, że w przypadku osób, które nie mogą uczestniczyć w sesjach, terapia będzie prowadzona w pojedynkę, ale nadal w kontekście jej roli w systemie i interakcji z innymi. W takim przypadku terapeuta może skupić się na zrozumieniu, jak jednostka wpływa na całość systemu i jak jej zachowanie jest kształtowane przez te interakcje.
Jak przebiega terapia systemowa?
Terapia systemowa rodzin przebiega w zależności od podejścia terapeuty, ponieważ w psychologii systemowej istnieje kilka odmian: psychoterapia systemowa komunikacyjna, psychoterapia systemowa strukturalna czy psychoterapia systemowa strategiczna. Każda z nich ma swoje specyficzne założenia teoretyczne. Jednak spoiwem wszystkich podejść są podobne metody pracy, wśród których znajdują się:
- Pytania cyrkularne – podejście systemowe odrzuca myślenie przyczynowo-skutkowe, zakładając, że nie ma jednoznacznego rozwiązania, gdyż wszystkie osoby nieustannie wpływają na siebie. Terapeuta używa pytań cyrkularnych, które pomagają jednostkom zauważyć, jak są postrzegane przez innych, co zwiększa samoświadomość i empatię, prowadząc do zmiany w postrzeganiu i działaniu.
- Genogram – to graficzna reprezentacja drzewa rodzinnego, która pozwala odkryć, jakie wzorce i historie są przekazywane między pokoleniami w danej rodzinie. Dzięki niemu można zobaczyć, jak pewne przekonania, np. „kobiety w naszej rodzinie są silne, dlatego nie proszą o pomoc", wpływają na zachowania i emocje, w powyższym przypadku np. na zamknięcie się na partnera.
- Praca na zasobach – to skupienie się na pozytywnych aspektach życia, takich jak osiągnięcia i umiejętności, które osoba rozwinęła w ciągu życia. Pomaga ono zasilić system w energię i zwiększyć motywację do dalszego działania.
- Zmiana kontekstu – terapia systemowa pokazuje, że zachowanie zmienia swoje znaczenie w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Np. określone strategie radzenia sobie z dzieciństwa mogą być nieadekwatne, a nawet destrukcyjne w dorosłym życiu.
Terapia systemowa a ustawienia systemowe (ustawienia Hellingera)
Terapia systemowa i ustawienia systemowe (ustawienia hellingerowskie) to różne podejścia, choć oba skupiają się na analizie i poprawie funkcjonowania systemu, w którym żyje jednostka. Terapia systemowa opiera się na pracy z całą grupą (rodziną, parą), koncentrując się na relacjach i interakcjach między jej członkami, co pozwala na rozwiązywanie problemów w kontekście całego systemu.
Z kolei ustawienia systemowe, takie jak te stworzone przez Berta Hellingera, to metoda, w której osoby uczestniczące w sesji fizycznie (nie członkowie danej grupy czy rodziny) ustawiają się w przestrzeni, aby zobrazować ukryte dynamiki rodzinne lub systemowe. Uczestnicy odgrywają role członków rodziny, a terapeuta interpretuje te ustawienia w celu zrozumienia głęboko zakorzenionych problemów w systemie.
Choć ustawienia systemowe mogą przynieść efekty terapeutyczne, są postrzegane przez psychologię głównie w kontekście parapsychologii, ponieważ opierają się na założeniu, że energia systemu i interakcje między członkami mogą być odczuwane i wpływać na nich na poziomie nieświadomym, co nie zawsze znajduje potwierdzenie w naukowych badaniach psychologicznych. W związku z tym należy podkreślić, że podejście systemowe psychologii a ustawienia systemowe to dwie osobne kwestie.
Terapia systemowa – dla kogo jest przeznaczona?
Sytuacje, w których rekomenduje się korzystanie z terapii systemowej, dotyczą zarówno rodziny, jak i pary czy grupy formalnej (np. pracowniczej). Jest to:
- Naruszenie równowagi między indywidualnymi potrzebami a przynależnością do grupy – kiedy jedna z osób w rodzinie czuje się niezrozumiana lub potrzeby danej osoby zaczynają dominować nad potrzebami całej rodziny, np. skupienie się wyłącznie na chorym dziecku i pomijanie potrzeb dziecka zdrowego.
- Dysfunkcyjne zachowania, których nie da się rozwiązać wewnętrznie, a zagrażają one stabilności systemu – np. mobbing, alkoholizm lub uzależnienie od narkotyków, przemoc psychiczna i fizyczna bądź choroba psychiczna jednego z członków.
- Zmiana w systemie – przejście przez etapy życia, takie jak ślub, pojawienie się dzieci, zmiana zasad w grupie, które wprowadzają nowe wyzwania i mogą zaburzyć równowagę, np. dojrzewanie i usamodzielnianie się dzieci, które budzi nadmierną potrzebę kontroli u rodziców.
- Rewolucja związana z pojawieniem się nowych członków – np. kiedy narodziny kolejnego dziecka zmieniają dynamikę rodziny, a starsze dzieci czują się zaniedbane lub obciążone nowymi obowiązkami.
- Opuszczenie domu przez dzieci – kiedy rodzice przeżywają trudności związane z tzw. syndromem pustego gniazda, zmieniają się ich relacje i potrzeba adaptacji do nowej sytuacji.
- Problemy małżeńskie, rozstania i rozwody – kiedy rodzina lub para przeżywa trudności związane z rozpadem związku i koniecznością adaptacji do nowej sytuacji życiowej.
- Straty i choroby – gdy rodzina zmaga się z poważnymi kryzysami, takimi jak śmierć bliskiej osoby, nagła choroba lub niepełnosprawność, które mogą wpłynąć na dynamikę systemu rodzinnego.
Podjęcie terapii to znakomity sposób na rozwiązanie problemów w bezpiecznym środowisku w towarzystwie psychoterapeuty. Jeżeli problemem są nieustanne kłótnie oraz zaburzenia komunikacji, wówczas ostatnią deską ratunku często jest terapia, podczas której można z dystansu przyjrzeć się mechanizmom niepozwalającym na osiągnięcie porozumienia.
Ile trwa psychoterapia systemowa?
Sesje terapeutyczne mogą odbywać się przez kilka miesięcy do kilku lat, w zależności od różnych czynników i postępów w terapii. Zwykle jedna sesja nie jest dłuższa niż 90 minut. Spotkania mają miejsce raz w tygodniu lub rzadziej, w zależności od potrzeb. Średni czas trwania terapii systemowej wynosi od 6 do 20 sesji.
Często systemowa terapia jest długoterminowa, ponieważ skupia się na zrozumieniu i zmianie dynamicznych wzorców interakcji w rodzinie lub w innych systemach. To wymaga czasu i cierpliwości oraz zaangażowania w terapię wszystkich członków danego systemu (grupy). Ostateczny czas trwania psychoterapii systemowej zależy od indywidualnej sytuacji oraz od ustalenia wspólnie z terapeutą celów terapeutycznych i oczekiwań co do efektów.
Terapia systemowa – wady i zalety
Zalety terapii systemowej obejmują skuteczność w wychwytywaniu niekorzystnych schematów zachowań i myślenia oraz zdolność do poprawy funkcjonowania całego systemu, np. rodziny. Pomaga to w tworzeniu głębszej samoświadomości, poprawie komunikacji i wzajemnym zrozumieniu w grupie. Terapia ta umożliwia także wprowadzenie trwałych zmian w sposobie rozwiązywania problemów, co może znacząco poprawić jakość życia.
Główną wadą terapii systemowej jest jej długoterminowość – zauważalne efekty pojawiają się zazwyczaj po kilkunastu sesjach, co może wymagać dużej cierpliwości i zaangażowania. Ponadto, aby terapia była skuteczna, często konieczne jest zaangażowanie wszystkich członków systemu, co może być trudne, szczególnie gdy nie wszyscy są chętni do udziału.
Psychoterapię najlepiej porównać do rehabilitacji po kontuzji. Im bardziej dotkliwe obrażenie, tym dłużej będzie trwało dochodzenie do pełni sprawności lub zdrowia. Czasami nie da się całkowicie wydobrzeć, ale na szczęście zawsze można znacząco podnieść komfort życia.
