Zespół Klinefeltera – co to jest i jakie są jego objawy?

Co to jest zespół Klinefeltera?

Zespół Klinefeltera, inaczej hipogonadyzm hipergonadotropowy lub zespół XXY, to uwarunkowana genetycznie choroba, której istotą jest obecność przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X u mężczyzn. Najczęstsza postać zespołu Klinefeltera jest spowodowana nieprawidłowym genotypem 47,XXY. Istnieją także inne postacie choroby, w których występują dwa lub trzy dodatkowe chromosomy X. Osoby z genotypem 48,XXXY i 49,XXXXY prezentują dużo bardziej nasilone objawy niż w klasycznym zespole Klinefeltera, a choroba rozpoznawana jest u nich wkrótce po urodzeniu. Hipogonadyzm hipergonadotropowy występuje u 1 na 500 do 1000 żywo urodzonych chłopców i jest przyczyną niepłodności o podłożu genetycznym.

Zespół Klinefeltera – objawy

Zespół Klinefeltera u noworodków może być widoczny już wkrótce po urodzeniu. Najczęściej objawia się osłabieniem siły mięśniowej określanej jako hipotonia. Dzieci mogą mieć nieprawidłowo rozwinięte zewnętrzne narządy płciowe (niedorozwój prącia, spodziectwo, wnętrostwo). Wady serca i rozszczep podniebienia nie są objawami charakterystycznymi choroby i pojawiają się bardzo rzadko. Niemowlęta z zespołem Klinefeltera wolniej się rozwijają, dużo później od rówieśników zaczynają raczkować, siadać, chodzić i mówić.

U chłopców w wieku szkolnym można zauważyć zaburzające proporcje ciała długie kończyny. Siła mięśniowa i koordynacja ruchowa dzieci cierpiących z powodu zespołu Klinefeltera jest słabsza, co często przejawia się niechęcią do uprawiania sportu i ruchu fizycznego. Dodatkowo obserwuje się u nich powiększone piersi określane jako ginekomastia, małe jądra, słabo rozwinięte drugorzędowe cechy płciowe takie jak brak owłosienia na twarzy i słabe owłosienie reszty ciała. Chłopcy mają uboższy od rówieśników zasób słownictwa, problemy z tworzeniem dłuższych wypowiedzi, zapamiętywaniem informacji i koncentracją uwagi. Często nie potrafią wyrażać swoich potrzeb.

Dzieci z zespołem Klinefeltera przed okresem dojrzewania charakteryzują się ponadprzeciętnym wzrostem i kobiecą budową ciała. Mają wąskie barki, szerokie biodra i wąską klatkę piersiową. Rzadko u nich występuje mutacja głosu.

Do rozpoznania choroby najczęściej dochodzi w wieku młodzieńczym lub dorosłym, gdy pojawiają się zaburzenia procesu dojrzewania płciowego, problemy z erekcją, obniżone libido lub poszukuje się przyczyny niepłodności. Wyjątek stanowią przypadki, kiedy mamy do czynienia z więcej niż jednym dodatkowym chromosomem X. Chłopcy często rodzą się wtedy z rozszczepem podniebienia, płaską nasadą nosa, nisko osadzonymi, zdeformowanymi uszami i szeroko rozstawionymi oczami. Dodatkowo mają hipotonię mięśniową, wady serca i wady zgryzu. Występują u nich nieprawidłowości układu kostno-stawowego i zaburzenia psychiczne.

Przyczyny choroby XXY

Klasyczna postać zespołu Klinefeltera, która występuje w 80–90% przypadków, jest definiowana jako obecność jednego, dodatkowego chromosomu X w kariotypie. Powstaje ona na skutek nondysjunkcji, czyli nieprawidłowego podziału chromosomów podczas podziału mejotycznego w komórkach rozrodczych. Istnieją także inne postaci zespołu XXY, polegające na występowaniu dwóch lub trzech dodatkowych chromosomów X oraz tzw. mozaikowy zespół Klinefeltera. Obserwujemy go wtedy, kiedy tylko część komórek w organizmie ma dodatkowy chromosom płci. Bardzo rzadko spotyka się zespół Klinefeltera, który spowodowany jest translokacją niezrównoważoną skutkującą naddatkiem materiału genetycznego chromosomu X.

Czy zespół Klinefeltera jest dziedziczny?

Chociaż zespół Klinefeltera należy do schorzeń o podłożu genetycznym, nie jest on dziedziczny. Dodatkowy chromosom X to aberracja występująca spontanicznie na etapie tworzenia się gamet u rodziców lub podczas pierwszych podziałów komórkowych zarodka. Istnieją jednak rzadkie przypadki choroby XXY, które są dziedziczne. Ma to miejsce wtedy, kiedy w gonadach jednego z rodziców produkowane są dwa rodzaje komórek różniących się składem chromosomowym. Zjawisko, o którym mowa opisywane jest jako mozaicyzm germinalny.

Jak wygląda diagnostyka zespołu Klinefeltera?

Zespół Klinefeltera podejrzewany jest u pacjenta na podstawie wcześniej opisanych objawów klinicznych, badań fizykalnych i andrologicznych. Zazwyczaj chorzy kierowani są do poradni genetycznej, w której lekarz genetyk zleca wykonanie specjalistycznych badań w celu potwierdzenia lub wykluczenia zespołu XXY. Poradnictwo genetyczne jest też ważne w przypadku podejrzenia dziedzicznej postaci hipogonadyzmu hipergonadrotropowego.

Pierwszym, podstawowym badaniem umożliwiającym wykrycie tego zespołu jest wykonywany z próbki krwi obwodowej kariotyp (badanie cytogenetyczne). Do badań prenatalnych w kierunku zespołu Klinefeltera wykorzystuje się płyn owodniowy, pobrany podczas amniopunkcji. Badanie kariotypu pozwala na ocenę liczby i struktury chromosomów. Dzięki niemu można wykryć aberracje liczbowe chromosomów oraz lokalizacji prążków na chromosomach. Uzyskanie co najmniej jednego dodatkowego chromosomu X w kariotypie jest podstawą do stwierdzenia zespołu Klinefeltera u pacjenta. W nielicznych przypadkach mozaikowego zespołu Klinefeltera sama ocena kariotypu nie wystarczy. Konieczne jest włączenie badania techniką FISH (ang. Fluorescence In-Situ Hybridisation) z użyciem sondy specyficznej dla regionów okołocentromerowych chromosomów X i Y.

Inne badania stosowane w diagnostyce zespołu Klinefeltera to określenie stężenie hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu luteinizującego (LH), testosteronu i estradiolu we krwi.

Zespół Klinefeltera można również zdiagnozować na wczesnym etapie ciąży wykonując u matki nieinwazyjne badania prenatalne. W tym celu pobiera się od niej próbkę krwi i izoluje materiał genetyczny dziecka. Za pomocą metody sekwencjonowania nowej generacji można ocenić ryzyko wystąpienia ewentualnych liczbowych aberracji chromosomowych.

Wczesna diagnostyka zespołu Klinefeltera umożliwia wsparcie pacjenta i włączenie odpowiedniego leczenia, a tym samym poprawę komfortu jego życia.

Zespół Klinefeltera – leczenie

Ponieważ zespół Klinefeltera jest schorzeniem o podłożu genetycznym, nie da się go wyleczyć. Niemożliwe jest również przywrócenie płodności u chorych. Leczeniem zespołu Klinefeltera zajmują się specjaliści z wielu dziedzin medycyny. Wśród nich wymienić można pediatrę, endokrynologa, androloga, fizjoterapeutę, logopedę i genetyka klinicznego. Bardzo ważne jest też wsparcie psychologiczne. Dzięki niemu osoba chora jest w stanie poradzić sobie z wieloma wyzwaniami emocjonalnymi i społecznymi.

Jeśli u pacjenta obserwuje się słaby postęp dojrzewania, eunuchoidalną budowę ciała oraz ginekomastię, rozpoczyna się terapię hormonalną testosteronem. Zwykle nie ma ona wpływu na zmniejszenie ginekomastii u dorosłych pacjentów, istnieje jednak możliwość usunięcia nadmiaru tkanki chirurgicznie. Niezmiernie ważna dla pacjentów cierpiących z powodu zespołu Klinefeltera jest rehabilitacja, która ma wpływ na komfort ich życia. Wczesne rozpoznanie zespołu Klinefeltera oraz odpowiednia terapia poprawia jakość życia pacjentów i zmniejsza ryzyko chorób towarzyszących. Umożliwia również rozwinięcie się drugorzędowych cech płciowych, poprawę gęstości mineralnej kości i utrzymanie odpowiedniego poziomu libido, co wpływa pozytywnie na samoocenę.

Skutki zespołu Klinefeltera dla płodności

Większość mężczyzn z zespołem Klinefeltera ma zaburzenia spermatogenezy – nie jest w stanie wytworzyć plemników, co powoduje bezpłodność. Zdarza się jednak, że plemniki są wytwarzane w jądrze, ale nie przedostają się do nasienia. Taka sytuacja umożliwia wykorzystanie komórek rozrodczych pacjentów do zapłodnienia in-vitro.

Zespół Klinefeltera a długość życia

Choć choroba genetyczna, jaką jest zespół Klinefeltera, nie skraca znacząco długości życia, to jednak może zwiększać ryzyko problemów zdrowotnych takich jak nowotwór piersi, zespół metaboliczny, niedoczynność tarczycy, choroby sercowo-naczyniowe cukrzyca czy osteoporoza. Prowadzenie zdrowego stylu życia i regularna opieka medyczna są kluczowymi czynnikami dla utrzymania dobrego stanu zdrowia u osób cierpiących z powodu zespołu Klinefeltera. Bardzo często konieczna jest współpraca lekarzy z wielu dziedzin medycyny i dobranie indywidualnej terapii w celu profilaktyki schorzeń ze strony różnych narządów i układów oraz zaburzeń rozwojowych.