Rozdwojenie jaźni, czyli osobowość wieloraka

Rozdwojenie jaźni – czym naprawdę jest dysocjacyjne zaburzenie tożsamości?

DID należy do grupy zaburzeń dysocjacyjnych. Charakteryzuje się występowaniem co najmniej dwóch odrębnych tożsamości lub stanów osobowości, które na przemian przejmują kontrolę nad zachowaniem pacjenta. Każda z tych osobowości może mieć inne cechy – wiek, płeć, orientację seksualną, zasób wiedzy, religię, przekonania, a nawet reakcje fizjologiczne.

Zgodnie z definicją zawartą w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, dysocjacja to „całkowita lub częściowa utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami z przeszłości, poczuciem tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą ruchów ciała”.

Dysocjacyjne zaburzenie osobowości – objawy i powiązane zaburzenia

DID często współwystępuje z innymi problemami psychicznymi, takimi jak depresja, PTSD, zaburzenia typu borderline, uzależnienia czy zaburzenia somatyzacyjne. Objawy rozdwojenia jaźni mogą obejmować luki w pamięci (szczególnie autobiograficznej), zaburzenia świadomości, trudności w kontrolowaniu emocji, a także wrażenie „odłączania się” od własnego ciała lub otoczenia. Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (dawniej znane jako osobowość wieloraka) często wiąże się z intensywnym stresem psychicznym. Charakterystyczną cechą tego zaburzenia jest nagły i niespodziewany początek, zwłaszcza w momencie pojawienia się pierwszej alternatywnej tożsamości.

Kolejne tożsamości mogą ujawniać się w wyniku traumatycznych przeżyć, w trakcie terapii psychologicznej lub pod wpływem hipnozy. Mimo pojawienia się nowych osobowości, podstawowa (pierwotna) tożsamość nadal istnieje. Gdy dochodzi do jej aktywacji, często towarzyszą jej takie cechy, jak:

• poczucie winy,
• bierność,
• objawy depresyjne,
• silna potrzeba zależności.

Alternatywne osobowości zazwyczaj różnią się znacznie od tej pierwotnej – często prezentują przeciwstawne cechy, takie jak:

• wrogość,
• zachowania autodestrukcyjne,
• potrzeba dominacji i kontroli.

Każda z tych osobowości może przejmować kontrolę nad zachowaniem i ciałem osoby chorej. Niekiedy dochodzi do ustalenia pewnej hierarchii lub harmonogramu, zgodnie z którym poszczególne tożsamości „dzielą się” dostępem do świadomości. Silniejsze tożsamości potrafią narzucać zasady słabszym, kontrolując czas ich aktywności. Zdarza się również, że poszczególne osobowości nie są świadome istnienia innych, ignorują je lub wręcz ze sobą rywalizują. Część z nich posiada też bardziej rozbudowane wspomnienia z życia pacjenta niż pozostałe.

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości może przybierać różne formy, w zależności od liczby obecnych tożsamości oraz stopnia ich złożoności. Do grupy zaburzeń dysocjacyjnych zalicza się również m.in. osłupienie dysocjacyjne, amnezję i fugę dysocjacyjną, a także trans i stany opętania.

Dwubiegunowość a rozdwojenie jaźni

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się na przemian występującymi epizodami manii oraz depresji, które wpływają na nastrój, energię i poziom aktywności chorego. Osoby z tym schorzeniem doświadczają skrajnych zmian emocjonalnych, ale zachowują spójność swojej tożsamości.

Z kolei rozdwojenie jaźni to zaburzenie, w którym objawy mogą się częściowo nakładać, np. zmienne nastroje czy trudności w funkcjonowaniu społecznym, jednak najważniejsze jest to, że nie ma spójności tożsamości, a u chorego występuje obecność dwóch lub więcej odrębnych stanów świadomości lub osobowości.

Jakie są przyczyny rozdwojenia jaźni? Czynniki rozwoju osobowości wielorakiej

Najczęstszą przyczyną DID są powtarzające się doświadczenia traumatyczne w dzieciństwie. Poniżej przedstawiono główne czynniki ryzyka związane z rozwojem tego zaburzenia.

Doświadczenia traumatyczne i przemoc

Najczęściej wskazywaną przyczyną są traumatyczne przeżycia w dzieciństwie, takie jak przemoc fizyczna, seksualna, emocjonalna lub długotrwałe zaniedbanie. Umysł dziecka, niezdolny do poradzenia sobie z intensywnym cierpieniem, może „rozszczepić” świadomość jako formę psychicznej obrony i ucieczki od trudnych doświadczeń.

Ekstremalne wydarzenia i katastrofy

U osób, które doświadczyły działań wojennych, klęsk żywiołowych, ciężkich wypadków czy innych sytuacji skrajnego stresu, zaburzenia dysocjacyjne mogą stanowić mechanizm przetrwania, pomagający odciąć się od traumy.

Długotrwały stres emocjonalny

Niekiedy czynnikiem wyzwalającym rozdwojenie jaźni może być przewlekły stres, który narasta w wyniku trudnych relacji rodzinnych, toksycznych związków czy nieustannych napięć emocjonalnych. Tego typu obciążenia, jeśli utrzymują się przez długi czas, mogą sprzyjać dysocjacji.

Izolacja i brak wsparcia

Brak silnych więzi emocjonalnych i odpowiedniego zaplecza społecznego zwiększa podatność na problemy psychiczne, w tym zaburzenia dysocjacyjne takie jak osobowość mnoga. Poczucie osamotnienia może pogłębiać trudności z radzeniem sobie w sytuacjach kryzysowych.

Współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych

Zaburzenia dysocjacyjne częściej występują u osób z wcześniejszą diagnozą innych problemów psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy osobowościowe. Obecność tych trudności może obniżać odporność psychiczną i zwiększać podatność na mechanizmy dysocjacyjne.

Chociaż czynniki środowiskowe odgrywają kluczową rolę, uważa się, że pewne predyspozycje genetyczne również mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzenia.

Jak często występuje DID?

Szacuje się, że rozdwojenie jaźni może dotyczyć ok. 1-2% populacji. Choć liczba ta wydaje się niewielka, oznacza to, że zaburzenie to może być znacznie bardziej powszechne, niż jest to nagłaśniane w publikacjach czy mediach.

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości najczęściej diagnozuje się u osób w wieku od 25 do 35 lat, a jego źródła zazwyczaj sięgają wczesnych lat dzieciństwa. Istnieją przypadki, w których objawy zaczynają się ujawniać już u bardzo małych dzieci – nawet w wieku 3 lub 4 lat. Warto jednak podkreślić, że nie należy mylić tego zaburzenia z naturalnym dla rozwoju dziecka zjawiskiem tworzenia wyimaginowanych przyjaciół, czasem historii. Fantazje dziecięce są częścią prawidłowego procesu dojrzewania i nie powinny być utożsamiane z objawami poważnych zaburzeń psychicznych. Co warte zaznaczenia, dane sugerują, że częściej opisywane zaburzenie dotyka kobiet niż mężczyzn.

Rozdwojenie jaźni – leczenie i terapia

Podstawą leczenia DID jest długoterminowa psychoterapia, której celem jest integracja osobowości i pomoc pacjentowi w radzeniu sobie z codziennym funkcjonowaniem. Ważne jest również leczenie potencjalnie współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy lęki. W niektórych przypadkach stosuje się także farmakoterapię wspomagającą.

Proces terapeutyczny w przypadku dysocjacyjnego zaburzenia tożsamości rozpoczyna się od pracy nad złagodzeniem objawów i nauką radzenia sobie z trudnymi emocjami. Celem tego etapu jest osiągnięcie stanu względnej stabilizacji psychicznej. Gdy pacjent zyska podstawowe umiejętności regulacji emocji, kolejnym krokiem jest stopniowe mierzenie się z traumatycznymi doświadczeniami, które przyczyniły się do rozwoju zaburzenia. Ostatecznym celem terapii jest dążenie do zintegrowania różnych tożsamości w jedną spójną strukturę osobowości.

Jedną z metod wykorzystywanych w terapii osób z DID jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Choć nurt ten nie koncentruje się bezpośrednio na integracji tożsamości, może być bardzo pomocna w pracy nad objawami towarzyszącymi, takimi jak depresja, lęk, myśli samobójcze, samookaleczenia, natrętne myśli czy zniekształcenia poznawcze. CBT pomaga pacjentowi rozpoznawać i modyfikować destrukcyjne schematy myślenia oraz uczy konkretnych sposobów reagowania.

Co ciekawe, w przypadku DID terapia CBT może być także wykorzystywana w ramach tzw. terapii zintegrowanej, czyli podejścia łączącego różne techniki psychoterapeutyczne. Terapeuta dostosowuje strategię do potrzeb konkretnego pacjenta i jego tożsamości.

W niektórych przypadkach stosuje się również farmakoterapię, zwłaszcza w celu leczenia zaburzeń współistniejących, takich jak PTSD, depresja czy zaburzenia lękowe.

Podsumowanie

Dysocjacyjne zaburzenie osobowości to poważne, lecz możliwe do leczenia zaburzenie psychiczne. Wymaga ono empatycznego podejścia, specjalistycznego wsparcia oraz głębokiego zrozumienia, a nie uproszczonego i sensacyjnego obrazu rozpowszechnianego przez popkulturę. Każda osoba ma prawo i przywilej korzystania ze sprawdzonych, rzetelnych źródeł pomocy, które odpowiadają jej indywidualnym potrzebom.