Szczepienie przeciwko tężcowi

Tężec to groźna choroba układu nerwowego wywoływana przez bakterie – laseczki tężca.  Wśród dzieci została niemal całkowicie wyeliminowana dzięki obowiązkowym szczepionkom przeciwtężcowym, jednak choroba ta wciąż stanowi ogromne zagrożenie. Kiedy warto się zaszczepić na tężec i jak przebiega szczepienie?

Czym jest tężec?

Tężec jest ciężką chorobą wywoływaną przez bakterię Clostridium tetani, czyli laseczkę tężca, która wytwarza toksynę tężcową. Patogeny znajdują się w wodzie, ziemi, układzie pokarmowym zwierząt i brudzie, głównie w kurzu. Dostając się przez ranę, lekkie zadrapanie lub otarcie (nawet te niewidoczne gołym okiem) z przerwaniem ciągłości skóry, rozpoczynają produkcję toksyny tężcowej, która atakuje komórki układu nerwowego. Od momentu wniknięcia bakterii do pojawienia się pierwszych symptomów choroby mija od kilku dni do nawet 3 tygodni. Przeciętnie jest to 7-8  dni.

Tężcem można zakazić się podczas pracy z ziemią, przesadzania roślin, pracy ze zwierzętami, porodu i poronienia w niehigienicznych warunkach.

Objawy tężca mogą różnić się w zależności od stopnia zakażenia i indywidualnej odpowiedzi organizmu. Jeśli podejrzewasz tę chorobę lub masz charakterystyczne symptomy, musisz jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Tężec jest stanem nagłym i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Najbardziej charakterystyczne objawy tężca to nadmierne napięcie mięśni, które zaczyna się od żuchwy (szczękościsk), a następnie może rozprzestrzeniać się na inne mięśnie ciała. Sztywność wywołuje ból i prowadzi do trudności w poruszaniu się. Chory doświadcza gwałtownych, bolesnych skurczów mięśni wywoływanych przez niewielkie bodźce, takie jak dźwięk, światło czy dotyk.

Dochodzi także do porażenia mięśni gardła i przełyku, co prowadzi do trudności w połykaniu i duszności oraz spazmów (skurczów) mięśni krtani. Może to utrudniać oddychanie i powodować zaburzenia mówienia.

Pozostałe objawy tężca to:

• bóle głowy,
• problemy ze snem, bezsenność,
• uczucie rozbicia, dezorientacji,
• zaburzenia koncentracji,
• nerwowość i drażliwość,
• zaczerwienienie twarzy,
• przyspieszone tętno,
• zaburzenia czucia – przeczulica,
• nadmierne pocenie się,
• wysoka gorączka,
• zaburzenia ciśnienia krwi (może wystąpić zarówno nadciśnienie, jak i niedociśnienie).

Leczenie tężca istnieje i jest stosowane, chorobie najlepiej jednak zapobiegać poprzez przyjęcie szczepionki na tężec.

Skład szczepionki przeciwtężcowej

Szczepionka przeciw tężcowi zawiera toksoid tężcowy, czyli toksynę tężca, którą w procesie produkcji unieszkodliwiono za pomocą formaldehydu lub wysokich temperatur tak, aby po podaniu nie wywoływała efektów toksycznych. Mimo to jej zdolność do pobudzania odpowiedzi immunologicznej została zachowana. Po jej podaniu dochodzi do pobudzenia wytwarzania przeciwciał przez limfocyty B, powstają również komórki pamięci, odpowiedzialne za rozwój pamięci immunologicznej. Cząsteczki toksoidu tężcowego są adsorbowane na wodorotlenku glinu, który działa jako adiuwant, spowalniający uwalnianie toksoidu z miejsca podania.

Wskazania do szczepienia przeciwtężcowego

Szczepienie na tężec do 19. roku życia jest obowiązkowe i refundowane przez NFZ. Realizuje się je w postaci szczepionki skojarzonej przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (szczepionka DTP/DTaP) lub – w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi – DT (przeciwko błonicy i tężcowi) lub jako szczepionka monowalentna T (tylko przeciwko tężcowi).

Przechorowanie tężca nie zapewnia organizmowi odporności. Szczepić należy się zawsze wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba.

Zastrzyk przeciwtężcowy podaje się najczęściej osobom dorosłym w celu profilaktyki tężca po zranieniach lub urazach zanieczyszczonych ziemią, a także ran głębokich, spowodowanych na przykład zardzewiałym gwoździem. Aby uniknąć zakażenia, szczepionka na tężec po urazie powinna być podana w ciągu 24 godzin.

Przed każdym szczepieniem pacjent przechodzi wnikliwą kwalifikację do szczepienia – ma ona na celu ograniczenie ryzyka wystąpienia niepożądanych objawów po podaniu szczepionki.

Schemat szczepienia przeciwtężcowego

Na podstawowe szczepienie dorosłych przeciw tężcowi (nieszczepionych w dzieciństwie) składają się trzy dawki szczepionki. Po podaniu tylko jednej dawki stężenie przeciwciał we krwi jest niskie i zanikają one w ciągu 30–90 dni. Druga dawka stymuluje produkcję trwalszych przeciwciał klasy IgG, podaje się ją po 4–6 tygodniach od pierwszego szczepienia. Dopiero po trzecim szczepieniu, przyjmowanym po upływie 6–12 miesięcy od drugiej dawki, uzyskuje się pełną odporność immunologiczną, która utrzymuje się od 5 do 10 lat. Dalsze szczepienia przypominające powinny być wykonywane po 10 latach od daty podania ostatniej dawki szczepionki.

Szczepionkę na tężec przyjmuje się według określonego schematu dostosowanego do wieku pacjenta.

Dzieci:

• szczepienie podstawowe wykonywane jest w schemacie szczepienia pierwotnego, w którym podawane są 3 dawki szczepionki w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia – pierwszą dawkę szczepionki dziecko otrzymuje zwykle w wieku 2 miesięcy,
• szczepienie uzupełniające przeprowadzane jest w 2. roku życia dziecka (16–18 m. ż.),
• szczepienia przypominające podawane są w wieku 6, 14 i 19 lat.

Szczepienia dla dorosłych obejmują podanie dawek przypominających.

Zastrzyk na tężec podaje się zwyczajowo w ramię.

Szczepienie na tężec – przeciwwskazania

Sytuacje, w których szczepienie przeciwtężcowe jest niewskazane, są nieliczne. Nie powinno się podawać szczepionki w przypadku wystąpienia wcześniej nadwrażliwości na jej składniki. Ostra infekcja przebiegająca z gorączką i zaostrzenie choroby przewlekłej są kolejnymi przeciwwskazaniami do szczepienia – należy je w tym wypadku przełożyć i wykonać po ustąpieniu objawów chorobowych. Przeciwwskazaniem jest także spadek liczby płytek krwi (trombocytopenia) lub pojawienie się zaburzeń neurologicznych po podaniu wcześniejszej dawki szczepionki. W przypadku występowania przeciwwskazań do szczepienia u osoby zranionej z dużym prawdopodobieństwem zanieczyszczenia rany pałeczkami tężca podaje się gotowe przeciwciała przeciwtężcowe. U osób leczonych immunosupresyjnie odpowiedź na szczepienie może być osłabiona, dlatego zaleca się jego przeprowadzenie po ukończonej terapii.

Działania niepożądane po szczepieniu przeciwko tężcowi

Po podaniu szczepionki przeciwko tężcowi mogą pojawić się działania niepożądane. Najczęstszym objawem jest ból i obrzęk ręki w miejscu po szczepieniu na tężec. Tym objawom towarzyszy niekiedy swędzenie, uczucie pieczenia czy stwardnienie okolicy wkłucia. Rzadko pojawiają się one już po pierwszej dawce szczepionki, najczęściej występują u osób wielokrotnie szczepionych.

Po szczepieniu mogą wystąpić objawy ogólne, takie jak gorączka, dreszcze, osłabienie i złe samopoczucie, jednak ustępują one zwykle już po 24–48 godzinach od podania szczepionki. Możliwe jest także pojawienie się bólu i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, rumienia czy reakcji anafilaktycznej na szczepienie, jednak częstość występowania tych działań niepożądanych jest nieznana – nie da się jej określić na podstawie dostępnych danych.

Najczęściej zadawane pytania

Szczepienie przeciw tężcowi jest kluczowym elementem profilaktyki zdrowotnej, który budzi wiele pytań dotyczących jego skuteczności, konieczności oraz częstotliwości podawania dawek. Warto rozwiać najczęstsze wątpliwości, aby lepiej zrozumieć, jak chronić się przed tą groźną chorobą.

Kiedy wykonuje się szczepienie na tężec?

Szczepionkę przeciwko tężcowi należy przyjąć po narażeniu na kontakt z bakterią tężca, a więc głównie po zabrudzeniu rany ziemią, zanieczyszczoną wodą, śliną bądź odchodami zwierząt.

Tężec jest powszechnie występującą chorobą w Afryce, Azji i Ameryce Południowej. Dlatego przed podróżą do tych krajów również zalecane jest wykonanie szczepienia.

Szczepienie przeciwko tężcowi po urazie – do ilu godzin?

Po głębokim zranieniu lub zanieczyszczeniu rany albo gdy istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia, należy jak najszybciej udać się do lekarza, który poda zastrzyk przeciwtężcowy. Jeżeli do organizmu wniknęła bakteria tężca, dzięki takiej interwencji nie będzie się dalej rozprzestrzeniała. Aby jednak zahamować jej działanie, konieczne jest jak najszybsze podanie preparatu. Szczepionka chroni przed tężcem i powinna być podana jak najszybciej po urazie. Rany zanieczyszczone, oczyszczane >24h od zranienia stwarzają duże ryzyko zakażenia tężcem i nawet po takim czasie, jeśli nie było to możliwe wcześniej, trzeba podać dawkę szczepionki.

Jak długo działa szczepionka na tężec?

Skuteczność szczepionki z czasem maleje, dlatego konieczne jest przyjmowanie dawek przypominających co 10 lat.

Ile kosztuje szczepionka na tężec?

Do 19. roku życia pacjenci są objęci obowiązkowym kalendarzem szczepień, w związku z czym zarówno wizyta kwalifikująca, jak i szczepienie mogą być wykonane bezpłatnie z ramienia NFZ.

Aktualny koszt szczepienia przeciw tężcowi w sieci gabinetów LUX MED można sprawdzić pod numerem 22 33 22 888, na Portalu Pacjenta lub w sklepie LUX MED. Koszt szczepionki nie obejmuje kwalifikacji do szczepienia.