Zespół Pradera-Williego – rzadka choroba genetyczna

Czym jest zespół Pradera-Williego (PWS)?

Zespół Pradera-Williego to złożona choroba o podłożu genetycznym, która zaburza prawidłowe działanie wielu narządów i układów w organizmie. Charakteryzuje się ona m.in. nieprawidłowym funkcjonowaniem podwzgórza. Uszkodzenie tego obszaru mózgu odpowiada właśnie za wiele objawów klinicznych zespołu, między innymi niekontrolowany apetyt, nieprawidłową budowę narządów płciowych i niestabilność temperatury. U osób cierpiących z powodu PWS stwierdza się ponadto niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy, niewydolność nadnerczy, niską gęstość mineralną kości oraz upośledzenie umysłowe. Częstość występowania zespołu Pradera-Williego wynosi 1 na 20000 żywo urodzonych dzieci, niezależnie od płci. Na całym świecie około 400 000 osób cierpi z powodu tego schorzenia.

Zespół Pradera-Williego – objawy choroby

W zależności od wieku obserwuje się różne nasilenie objawów klinicznych zespołu Pradera-Williego. Jest to często przyczyną utrudniającą rozpoznanie, w szczególności u najmłodszych pacjentów. U noworodka z zespołem Pradera-Willego obserwowane jest obniżone napięcie mięśniowe, cichy płacz, nadmierna senność oraz słabe odruchy ssania. Ze względu na wiotkość mięśni twarz noworodka z PWS nie przedstawia żadnych emocji. Posiada ona jednak bardzo charakterystyczne cechy określane jako zmiany dysmorficzne. Wśród nich wymienić można wypukłe czoło, uniesioną górną wargę, migdałowate szpary powiekowe i obecność zmarszczki nakątnej.

U starszych dzieci obniżone napięcie mięśniowe objawia się m.in. nieprawidłową postawą, czego konsekwencją może być skolioza. Między 2. a 6. rokiem życia u dzieci cierpiących z powodu zespołu Pradera-Williego obserwuje się brak uczucia sytości. Chorzy obsesyjnie poszukują jedzenia, co prowadzi do skrajnej otyłości.

Inne charakterystyczne objawy PWS to:

• niski wzrost i obniżona masa mięśniowa spowodowana niedoborem hormonu wzrostu,
• zaburzenia snu wywołane częstym wybudzaniem się oraz nadmierną sennością w ciągu dnia,
• wąskie dłonie oraz szerokie stopy,
• niedostatecznie rozwinięte zewnętrzne narządy płciowe,
• opóźniony rozwój psychoruchowy,
• opóźniony proces dojrzewania,
• zaburzenia rozwoju mowy,
• trudności w nauce,
• zaburzenia zachowania,
• bezpłodność.

Poszczególne objawy zespołu Pradera-Williego mogą być obserwowane w różnym stopniu, a niektóre z cech mogą w ogóle nie wystąpić. Brak uczucia sytości występuje u wszystkich chorych, jednak z różnym nasileniem.

Przyczyny występowania PWS

Przyczyną powstawania zespołu Pradera-Williego jest zaburzenie genetyczne, który polega na mikrodelecji, czyli utracie niewielkiego fragmentu materiału genetycznego chromosomu 15 pary pochodzącego od ojca na bardzo wczesnym etapie rozwoju zarodkowego. Ten mechanizm dotyczy jednak tylko 60% przypadków choroby. Oprócz delecji regionu 15q11-q13 istnieje jeszcze kilka mechanizmów skutkujących rozwojem zespołu Pradera-Williego.

Schorzenie to może powstać na skutek disomii jednorodzicielskiej (ang. Uniparental Disomy, UDP), w której to obydwa chromosomy pary 15 zostały odziedziczone od matki, mutacji w centrum imprintingu oraz złożonej zmiany chromosomowej obejmującej gen SNRPN zlokalizowany w regionie 15q11-q13. Zmiany te najczęściej wywołane są mutacją spontaniczną, więc nie są dziedziczone. Gen SRNPN w warunkach fizjologicznych koduje dwa białka, które mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego.

Jak wygląda diagnostyka zespołu Pradera-Williego?

Choroba genetyczna, jaką jest zespół PWS, podejrzewana jest na podstawie wyżej opisanych objawów klinicznych i charakterystycznych cech dysmorficznych. Najczęściej pacjenci zostają objęci poradnictwem genetycznym. Tam specjalista genetyk kliniczny zaleca im wykonanie badań genetycznych celem potwierdzenia lub wykluczenia zespołu PWS.

Diagnostyka zespołu Pradera-Williego nie jest łatwym zadaniem. Wynika to z różnych mechanizmów mających wpływ na ujawnienie się choroby. Jeśli zespół ten powstał na skutek delecji fragmentu materiału genetycznego to może być już widoczny w badaniu kariotypu. Mikrodelecja wymaga już jednak potwierdzenia za pomocą badania FISH (ang. Fluorescence In-Situ Hybridization) z użyciem znacznika przyłączającego się do materiału genetycznego osoby badanej. Obecność tylko jednej kopii takiego znacznika potwierdza rozpoznanie zespołu Pradera-Williego.

Innym rodzajem testów genetycznych stosowanych w diagnostyce PWS są mikromacierze, które pozwalają na analizę całego materiału genetycznego pod kątem mikrodelecji i mikroduplikacji oraz testy metylacji, które wykonywane są metodami biologii molekularnej. W wyjątkowych sytuacjach genetyk zleca również te same badania u rodziców. Dzieje się to tylko wtedy, kiedy podejrzewa on, że choroba u dziecka może mieć podłoże dziedziczne.

Wczesna diagnostyka zespołu Pradera-Williego umożliwia włączenie odpowiedniego leczenia i poprawę komfortu życia chorego.

Zespół Pradera-Williego – dziedziczenie

Wiele osób zastanawia się, czy zespół Pradera-Williego jest dziedziczny. Większość przypadków powstaje na skutek spontanicznej mutacji genetycznej zachodzącej w trakcie rozwoju zarodkowego lub podczas podziałów komórkowych komórek rozrodczych. Nie jest więc dziedziczny.

W nielicznych przypadkach jednak jeden z rodziców może być nosicielem zmiany genetycznej, takiej jak inwersja lub translokacja angażująca region 15q11-q13. Ryzyko ujawnienia się zespołu PWS u dziecka wynosi wtedy 25% szans.

Zespół Pradera-Williego – leczenie i możliwe powikłania

Ponieważ zespół Pradera-Williego ma podłoże genetyczne, niemożliwe jest leczenie przyczynowe choroby. Wszystkie dostępne terapie mogą pomóc w poprawie rozwoju fizycznego i umysłowego. Leczenie farmakologiczne opiera się na podawaniu hormonu wzrostu w celu uzyskania prawidłowej budowy ciała i rozwoju płciowego. Bardzo ważnym elementem leczenia zespołu PWS jest przestrzeganie ścisłej diety ze względu na nadmierne łaknienie i nieprawidłowości w gospodarce hormonalnej. Dzieckiem z rozpoznaniem zespołu Pradera-Williego opiekują się specjaliści z wielu dziedzin medycyny. Wśród nich wymienić można endokrynologa, ortopedę, dietetyka, logopedę, psychologa i psychiatrę.

Nieleczenie zespołu Pradera-Williego może skutkować rozwojem wielu groźnych powikłań. Wśród których wymienić można skrajną otyłość, osteoporozę, problemy sercowo-naczyniowe, cukrzycę typu 2, skoliozę i zaburzenia snu. 

Zespół Pradera-Williego a długość życia

Wczesne rozpoznanie zespołu PWS i zastosowanie odpowiedniego leczenia jest kluczowym czynnikiem, który wpływa na długość życia osób dotkniętych chorobą. Dzięki temu pacjenci mogą uniknąć wielu groźnych powikłań skutkujących rozwojem chorób metabolicznych. Nieoceniona dla osób cierpiących z powodu zespołu Pradera-Williego jest odpowiednia rehabilitacja, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz wsparcie psychologiczne. Prowadzenie zdrowego trybu życia przekłada się na utrzymanie prawidłowej wagi i minimalizację rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.