Zaparcia u dzieci

Zaparcie rozpoznajemy, jeżeli w tygodniu dziecko wypróżnia się 2 lub mniej razy, oddaje z trudnością twarde oraz bardzo obfite stolce i odczuwa ból przy wypróżnieniu. Z zaparciami u starszych dzieci może być związane brudzenie bielizny.

UWAGA! U niemowląt karmionych piersią normą jest zarówno oddawanie stolca po każdym karmieniu, nawet kilkanaście razy dziennie, jak oddawanie stolca bardzo rzadko, raz na kilka dni. Rzadkie oddawanie stolca nie jest objawem zaparcia. Ważna jest obserwacja dziecka: czy niemowlę je chętnie, czy przybiera na wadze i czy oddaje prawidłowo mocz.

Niemowlęta często  przed oddaniem stolca  napinają się, stękają, tak jakby wypróżnienie sprawiało trudności, a później oddają luźny stolec. Zachowanie takie to tzw. dyschezja niemowlęca, często mylona z zaparciem. Nie wymaga ona żadnej interwencji. Prawdziwe zaparcia u niemowląt są rzadsze, ale dość powszechne – dotyczą od 10% do 30% niemowląt.

Zaparcia u dzieci w 95% przypadków są normalnym objawem niedojrzałości układu pokarmowego.

Tylko w 5% przypadków zaparcia są związane z takimi schorzeniami jak choroba Hirshprunga, niedoczynność tarczycy, celiakia, alergia i inne.  Najczęstsza jest choroba Hirshprunga, objawiająca się opóźnionym oddawaniem smółki po porodzie, wzdęciem brzucha, utratą łaknienia, występowaniem naprzemiennych biegunek z zaparciami, tryskającymi stolcami.

U starszych dzieci częstą przyczyną zaparć jest wstrzymywanie wypróżniania, co prowadzi do jeszcze boleśniejszych wypróżnień i coraz większej niechęci dziecka do oddawania stolca. Takie problemy występują zwłaszcza w okresie, gdy dziecko stara się kontrolować wypróżnienia przy nauce korzystania z nocnika. U wielu dzieci występuje wówczas tzw. postawa retencyjna – dziecko jest rozdrażnione, przerywa zabawę, zaciska pośladki, krzyżuje nogi, żeby powstrzymać parcie, a po jego ustąpieniu wraca do zabawy.

Popuszczanie stolca, często przez rodziców mylone z biegunką, spowodowane jest najczęściej świadomym powstrzymywaniem się od oddania stolca i wtórnym nagromadzeniem się mas kałowych w odbytnicy, co skutkuje przeciskaniem się zalegających mas kałowych przez odbyt albo porywaniem cząstek kału przy oddawaniu gazów.

Jak postępować w zaparciach u dzieci?

1. Ustalenie możliwej przyczyny

Podstawowe znaczenie ma zrozumienie przez rodzica natury zaparcia i brudzenia bielizny, oraz powodu pojawienia się zaparcia, takiego jak przejście z karmienia piersią na mieszankę sztuczną, lub z mieszanki wstępnej z numerem 1 na mleko następne z numerem 2, rezygnacja z pampersów, podjęcie nauki w przedszkolu lub w szkole, rozszerzenie diety poprzez wprowadzenie produktów stałych, zbyt mała ilość warzyw i owoców w diecie, zbyt mała podaż płynów.

1. Obserwacja zachowań dziecka Warto ocenić, czy dziecko przyjmuję postawę retencyjną, wstrzymuje stolec i czy brudzi bieliznę. Może to oznaczać związek zaparcia ze świadomym wstrzymywaniem wypróżnienia.
2. Ocena diety Przyczyną zaparć może być niewłaściwa dieta. Dlatego trzeba ocenić, czy dziecko przyjmuje wystarczającą ilości płynów oraz w razie potrzeby zmodyfikować dietę, aby była wzbogacona w surowe warzywa, owoce, grube kasze i ciemne pieczywo. Warto też podawać jogurty, kefiry, kompot z suszonych śliwek, oliwę z oliwek, buliony. Należy unikać podawania białego pieczywa, ryżu, jasnych makaronów, kaszy manny, kakao, czekolady, bananów.
3. Odpowiednia ilość ruchu Opiekunowie powinni zapewnić dziecku odpowiednią porcję aktywności fizycznej, tak aby miało minimum godzinę ruchu każdego dnia.
4. Przywrócenie rytmu wypróżnień Należy podjąć próby zachęcenia dziecka do wypróżnienia o podobnej porze, 5-10 min po posiłku, kiedy najżywszy jest odruch żołądkowo-okrężniczy.
5. Preparaty z apteki Postępowanie farmakologiczne ma na celu rozmiękczanie stolca, aby ułatwić jego oddanie i nauczyć dziecko, że oddanie stolca nie boli.

Doraźnie postępowanie ma na celu sprowokować oddanie stolca i wstępnie oczyścić jelito z zalegających mas kałowych po długiej przerwie w oddawaniu stolca. W tym celu stosujemy:

• czopki glicerynowe, które działają miejscowo drażniąco, pobudzają perystaltykę i wypróżnienie. Stosujemy je zwłaszcza u niemowląt, którym zakładamy zazwyczaj pół czopka glicerynowego, u dzieci starszych powyżej 3 roku życia można założyć cały czopek. Na działanie czopka czekamy zazwyczaj 1-2 godziny.
• wlewki doodbytnicze – powinny być stosowane po konsultacji lekarskiej.
• makrogole (Dicopeg, Forlax, Xenna junior), stosowane u dzieci powyżej 6 miesiąca życia.

Czopki i wlewki doodbytnicze należy używać tylko wyjątkowo z uwagi na ich negatywny wpływ na funkcję zwieracza odbytu.

Po leczeniu wstępnym ważne jest leczenie podtrzymujące, prowadzone na podstawie zalecenia od lekarza. Do tego celu wykorzystywane są najczęściej leki osmotycznie czynne. Leki osmotycznie czynne nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, ściągają wodę do jelita dzięki czemu upłynniają stolce, w początkowym okresie stosowania może pojawić się biegunka.

• Makrogole są lekami pierwszego rzutu.  Możemy zastosować je jako leki doraźnie przeczyszczające lub w leczeniu podtrzymującym. W Polsce mają rejestrację o 6 miesiąca życia.
• Laktulozę można ją stosować jako leczenie podtrzymujące, zwłaszcza u młodszych niemowląt.

Leki podtrzymujące należy stosować długo, nawet jeśli pojawią się prawidłowe wypróżnienia odstawiamy je najwcześniej po 1 miesiącu stosowania od ustąpienia wszystkich objawów.

Czy można użyć termometru, aby pomóc dziecku w wypróżnieniu?

Wprowadzanie do odbytu termometru lub innych przedmiotów w celu wywołania wypróżnienia nie jest zalecane, ponieważ może spowodować mechaniczne uszkodzenie błony śluzowej odbytu (pęknięcie, krwawienie, przedziurawienie) lub inne niebezpieczne reakcje, w tym krótkotrwałe zatrzymanie oddechu. Postępowanie takie zakłóca także prawidłowy rozwój odruchu wypróżnienia.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza pediatry:

• dziecko oddało smółkę (pierwszy stolec) później niż 48 godzin od urodzenia
• zaparcie pojawia się w 1 miesiącu życia
• w rodzinie występuje choroba Hisrshprunga
• stolce są wstążkowate
• w stolcach pojawia się krew
• dziecko nie przybiera na wadze
• dziecko ma nasilone bóle i wzdęcie brzucha
• zaparciu towarzyszą wymioty
• pojawiły się zmiany na skórze w okolicy odbytu
• brak poprawy po leczeniu zaparcia w ciągu 3 dni