Ból kręgosłupa – rodzaje, przyczyny, badania i leczenie

Jak zbudowany jest kręgosłup?

Kręgosłup stanowi część szkieletu. Zbudowany jest z różnych segmentów – odcinków szyjnego, piersiowego, lędźwiowego oraz kości krzyżowej i ogonowej (guzicznej). Tworzą go kręgi i znajdujące się między nimi krążki międzykręgowe (dyski). Człowiek ma zwykle 33 kręgi, chociaż u niektórych mogą to być 32 lub 34, ponieważ liczba kręgów guzicznych jest zmienna. Są one połączone za pomocą więzadeł oraz małych stawów, co umożliwia ruch jednego kręgu względem sąsiednich.

Kręgosłup pełni rolę ochronną dla rdzenia kręgowego. Można go porównać do ruchomego stelaża, do którego przyczepiają się mięśnie. Zdrowy kręgosłup nie powinien generować dolegliwości bólowych.

Kiedy pojawia się ból kręgosłupa?

Układ ruchu, podobnie jak cały organizm, ulega starzeniu i zużyciu. Wraz z upływem lat chrząstka stawowa staje się coraz cieńsza i ulega degeneracji. W przypadku braku ochrony kości zaczynają ocierać się o siebie, co prowadzi do bólu. Pojawiają się także wyrośla chrzęstne i kostne, które ograniczają zakres ruchu.

Niestety problemy te dotykają obecnie coraz młodsze osoby. Związane jest to z małą aktywnością fizyczną, większym stresem, nieodpowiednią dietą oraz nałogami. Ponadwymiarowe kilogramy stanowią dodatkowe obciążenie dla kręgosłupa, natomiast brak ruchu sprawia, że chrząstka nie jest w stanie pobierać wystarczającej ilości składników odżywczych z mazi stawowej. W rezultacie dyski międzykręgowe mogą przemieszczać się z przestrzeni międzykręgowej i uciskać okoliczne struktury, włączając w to korzenie nerwowe. W takich przypadkach pojawiają się nieprzyjemne objawy, takie jak ból pleców, rwa kulszowa, zaburzenia czucia, osłabienie mięśni.  oraz silny ból kręgosłupa.

Przyczyny i rodzaje bólu kręgosłupa

Ból kręgosłupa może mieć różne przyczyny i charakter. Główne rodzaje bólu kręgosłupa to:

• ból mechaniczny – najczęściej spowodowany nadmiernym obciążeniem kręgosłupa, złymi pozycjami ciała, wadą postawy, jak np. skolioza, lub przeciążeniem mięśni i stawów. Ból kręgosłupa nasila się podczas ruchu i aktywności fizycznej, a zmniejsza podczas odpoczynku,
• ból zapalny – może być wynikiem chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, często występuje w nocy, może budzić chorego ze snu i jest łagodzony przez aktywność fizyczną,
• ból neuropatyczny – wynika z uszkodzenia lub ucisku na nerwy, np. w wyniku dyskopatii, przepukliny krążka międzykręgowego czy stenozy kanału kręgowego. Ból kręgosłupa może być opisywany jako piekący, przeszywający, z uczuciem drętwienia czy mrowienia, często promieniuje do kończyn,
• ból odniesiony (rzekomy) – ma swoje źródło w innych strukturach ciała, ale jest odczuwany w kręgosłupie. Przykładem może być ból spowodowany przez choroby narządów wewnętrznych (np. kamica nerkowa, problemy z trzustką). Ten ból pleców nie jest związany bezpośrednio z ruchem kręgosłupa i może być trudny do zlokalizowania,
• ból pochodzący od mięśni – może wynikać z nadmiernego napięcia mięśni, skurczów, przeciążenia lub urazów mięśni przykręgosłupowych, opisywany jest jako ból tępy, może nasilać się przy dotyku lub podczas określonych ruchów,
• ból traumatyczny – spowodowany urazami mechanicznymi, takimi jak upadki, wypadki samochodowe czy kontuzje sportowe. Ból jest ostry, towarzyszą mu obrzęk i ograniczenie ruchomości.

W zależności od przyczyny dolegliwości mogą przyjmować różne formy. Ból kręgosłupa może być nagły lub przewlekły, może wystąpić kłucie w kręgosłupie a dolegliwości mogą promieniować (np. do nóg lub powodować drętwienie rąk). O bólu przewlekłym mówi się gdy dolegliwości trwają ponad 3 miesiące. Może być on wynikiem długotrwałych problemów zdrowotnych, jak przewlekłe stany zapalne, zmiany zwyrodnieniowe czy chroniczne przeciążenia i znacząco wpływać na jakość życia.

Należy wspomnieć również o bólu kręgosłupa w ciąży, który jest jedną z najczęstszych dolegliwości ciążowych. We wczesnej ciąży może być on wynikiem zmian hormonalnych, natomiast w dalszych trymestrach wynika wprost ze zmiany postawy ciała i przeniesienia środka ciężkości na skutek dodatkowej wagi (zarówno rozwijającego się płodu, jak i wzrastających piersi). Dolegliwości mogą dotyczyć każdego odcinka, jednak ciężarne najczęściej skarżą się na ból kręgosłupa lędźwiowego i w odcinku piersiowym.

Zobacz także: Ból kręgosłupa szyjnego – co go powoduje? Badania i sposoby leczenia

Jakie badania wykonać przy bólu kręgosłupa? Diagnostyka

Lekarzem zajmującym się bólem kręgosłupa jest ortopeda. Rozpoznanie rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego. Specjalista zada pytania dotyczące charakteru bólu, jego lokalizacji, czasu trwania, czynników zaostrzających i łagodzących ból, historii medycznej oraz stylu życia pacjenta. Następnie ma miejsce badanie fizykalne, w czasie którego lekarz ocenia zakres ruchu, bada palpacyjnie kręgosłup, wykonuje testy neurologiczne lub kieruje na badanie do neurologa (ocenia odruchy, siłę mięśniową i czucie).

Istotnym elementem w diagnostyce przyczyn bólu kręgosłupa są badania obrazowe. Jeśli istnieją wskazania to w pierwszej kolejności wykonywane jest badanie RTG kręgosłupa szyjnego, piersiowego czy lędźwiowego. Badanie to pomaga wykryć zmiany kostne, takie jak złamania, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa czy wady wrodzone. Jeśli nie dostarczy ono wystarczających informacji, pacjent może być skierowany na tomografię komputerową kręgosłupa. Zapewnia ona przede wszystkim szczegółowe obrazy kości.

Kolejnym wysoko specjalistycznym badaniem jest rezonans magnetyczny kręgosłupa. Badanie to dostarcza szczegółowych obrazów tkanek miękkich, takich jak krążki międzykręgowe, rdzeń kręgowy i mięśnie. Jest szczególnie przydatne w diagnostyce przepukliny krążka międzykręgowego, stenozy kanału kręgowego oraz zmian zapalnych.

Uzupełnieniem diagnostyki obrazowej u pacjentów z bólem kręgosłupa może być scyntygrafia kości, która jest używana do wykrywania infekcji, zapaleń, nowotworów lub złamań kompresyjnych.

Ponadto pacjent może zostać skierowany na badania laboratoryjne. Zlecane są badania krwi (np. morfologia krwi, OB, CRP, testy reumatologiczne) w celu wykrycia stanu zapalnego, chorób reumatycznych lub innych schorzeń, które mogą być przyczyną bólu kręgosłupa. W przypadku podejrzenia niektórych chorób zapalnych rdzenia kręgowego (np. ostrego poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego) wykonywana jest analiza płynu mózgowo-rdzeniowego pobieranego podczas nakłucia lędźwiowego.

Dodatkowo lekarz może zlecić w diagnostyce bólu kręgosłupa testy oceniające postawę ciała i biomechanikę ruchu. Pomagają one zidentyfikować problemy z postawą, chód czy sposób wykonywania codziennych czynności, które mogą przyczyniać się do bólu kręgosłupa.

Nierzadko w diagnostyce bólu kręgosłupa przeprowadza się badania elektrofizjologiczne, takie jak:

• elektromiografia (EMG) – ocena funkcji mięśni i nerwów, przydatna w diagnostyce ucisku nerwów, neuropatii czy miopatii (chorób mięśni),
• badanie przewodnictwa nerwowego (NCV) – pomaga ocenić funkcję nerwów i wykryć uszkodzenia nerwów.

W zależności od wyników wywiadu i badania fizykalnego lekarz może zdecydować o wykonaniu jednego lub kilku z powyższych badań w celu dokładniejszej diagnostyki i opracowania odpowiedniego planu leczenia bólu kręgosłupa.

Co pomaga na ból kręgosłupa? Metody leczenia

Co zrobić, gdy boli kręgosłup? W pierwszej kolejności należy zgłosić się z dolegliwościami do lekarza ortopedy, ponieważ leczenie zależne jest od przyczyny dolegliwości.

W terapii bólu pleców i kręgosłupa stosuje się zarówno leczenie objawowe, mające na celu złagodzenie dolegliwości, jak fizjoterapię i zabiegi rehabilitacyjne, których zadaniem jest poprawa ogólnego stanu kręgosłupa i wzmocnienie otaczających go mięśni.

Leczenie farmakologiczne

Głównym zadaniem leków jest ograniczenie dolegliwości bólowych. Można uzyskać to poprzez:

• leki przeciwbólowe i/lub przeciwzapalne – paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, diklofenak czy naproksen,
• leki rozluźniające mięśnie – stosowane w przypadku wzmożonego napięcia mięśniowego,
• leki przeciwzapalne – kortykosteroidy w formie doustnej lub zastrzyków,
• leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe – w przypadkach przewlekłego bólu.

Fizjoterapia

Ćwiczenia na kręgosłup zalecane przez specjalistów fizjoterapii mają w głównej mierze wzmocnić mięśnie odpowiadające za prawidłową postawę. Wspierają one kręgosłup i pomagają zapobiegać jego przeciążeniom i wynikającym z nich stanom zwyrodnieniowym.

Stosowanie technik rozciągających (pilates, joga, stretching) umożliwia rozluźnienie napiętych mięśni i zwiększa zakres ruchu. Z kolei terapia manualna wykonywana przez specjalistę pomaga zarówno w rozluźnieniu napięć, jak i w przywróceniu stawów i kręgosłupa do prawidłowego położenia poprzez techniki manipulacyjne.

Zabiegi fizykalne

Zabiegi fizykoterapii wykorzystują procesy fizyczne dla usprawnienia przepływu krwi przez mięśnie wokół kręgosłupa, wpływając na ich rozluźnienie i ograniczenie dolegliwości bólowych. Do najpopularniejszych należą:

• krioterapia – poddawanie bolącej okolicy działaniu niskiej temperatury,
• terapia ultradźwiękami – która może pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego i bólu,
• elektroterapia – TENS (przezskórna elektrostymulacja nerwów) w łagodzeniu bólu,
• terapia ciepłem – przy użyciu specjalnych lamp, miejscowo rozgrzewających bolące miejsca.

Zmiana stylu życia

Styl życia ma ogromny wpływ na stan kręgosłupa. Jego rewizja i wprowadzenie pewnych zmian mogą znacząco zmniejszyć dolegliwości bólowe i podnieść komfort życia u osób cierpiących na przewlekłe bóle kręgosłupa. Jest to również jeden z kluczowych elementów profilaktyki chorób kręgosłupa i całego układu kostno-stawowego. Pod uwagę należy wziąć takie aspekty, jak:

• kontrola masy ciała – utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejsza obciążenie kręgosłupa,
• ergonomia – prawidłowe ustawienie ciała podczas siedzenia, stania i podnoszenia ciężarów,
• unikanie długotrwałego siedzenia,
• aktywność fizyczna – regularne ćwiczenia typu pływanie, spacery, jazda na rowerze mogą pomóc w utrzymaniu zdrowego kręgosłupa.

Zabiegi inwazyjne

W niektórych sytuacjach leczenie zachowawcze nie daje spodziewanych efektów. Ma to miejsce zwłaszcza przy masywnych zwyrodnieniach, dużych przepuklinach krążków międzykręgowych lub w zmianach pourazowych. Wśród zabiegów na ból kręgosłupa należy wymienić:

• blokady nerwów za pomocą środków znieczulających,
• zabiegi chirurgiczne, gdy inne metody leczenia nie przynoszą ulgi.

Ból kręgosłupa jest powszechną dolegliwością, wynikającą często z nieprawidłowego stylu życia, siedzącej pracy, stresu lub urazu. Jednak w niektórych przypadkach dolegliwości są oporne na leczenie i nawet zabieg chirurgiczny nie gwarantuje całkowitego ustąpienia zaburzeń.  

Pacjenci, którzy od długiego czasu mierzą się z przewlekłymi bólami od kręgosłupa powinni udać się do specjalistycznej poradni leczenia bólu. W niektórych sytuacjach sprawdza się również psychoterapia i szeroko pojęte wsparcie psychologiczne.

Ćwiczenia na bolący kręgosłup

Aby zapobiegać bólom kręgosłupa i wzmocnić mięśnie, możesz wykonywać odpowiednie ćwiczenia fizyczne:

• Zestaw ćwiczeń – ćwiczenia ogólne
• Zestaw ćwiczeń – odcinek szyjny kręgosłupa
• Zestaw ćwiczeń – odcinek piersiowy kręgosłupa
• Zestaw ćwiczeń – odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Zobacz film: Trening przy biurku - proste ćwiczenia dla zapracowanych