Powikłania i skutki otyłości. Dlaczego to więcej niż problem estetyczny?

Definicja i najczęstsze przyczyny otyłości

Otyłość to choroba przewlekła polegająca na nadmiernym gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. Jest to obecnie jeden z największych problemów zdrowotnych – szacuje się, że w 2035 r. na świecie będą 4 miliardy osób z nadwagą lub chorobą otyłościową. Natomiast w Polsce ten problem będzie dotyczyć ponad 35% dorosłych mężczyzn i ponad 25% dorosłych kobiet.

Otyłość rozpoznaje się przy BMI równym lub większym od 30 kg/mkw. Do jej najczęstszych przyczyn zalicza się m.in. zbyt wysoką podaż kalorii w diecie, siedzący tryb życia, a także niektóre jednostki chorobowe. Skutki otyłości obejmują szerokie grupy przypadłości, dotykające wszystkie układy w organizmie człowieka.

Zobacz także: Jakie są przyczyny otyłości? Poznaj jej powikłania i możliwości leczenia

Otyłość – skutki zdrowotne. Jakie choroby powoduje otyłość?

Otyłość to coś więcej niż tylko nadmiar kilogramów – to stan, który wpływa na każdy układ w organizmie, stopniowo odbierając mu sprawność. Serce musi pracować ciężej, płuca szybciej się męczą, a stawy codziennie dźwigają więcej, niż powinny. Nadprogramowa tkanka tłuszczowa zaburza gospodarkę hormonalną, zwiększa ryzyko stanów zapalnych i otwiera drogę do poważnych chorób.

Układ ruchu

Układ ruchu jest szczególnie narażony na negatywne skutki otyłości, która powoduje nadmierne obciążenie struktur kostno-stawowych. To prowadzi do rozwoju wielu chorób i ograniczeń sprawności.

• Choroby zwyrodnieniowe stawów – powstają jako skutek uszkodzenia tkanek miękkich, do czego prowadzi otyłość. Szczególnie narażone są stawy kolanowe, biodrowe i kręgosłupa. Przewlekły stan zapalny towarzyszący otyłości przyczynia się do degradacji chrząstki stawowej, a wraz ze zwiększającą się masą ciała zwiększa się nacisk wywierany na stawy. U osób otyłych często dochodzi do nieprawidłowego ustawienia kończyn dolnych, a to dodatkowo obciąża stawy kolanowe i biodrowe, powodując ich szybsze zużywanie. Osoby otyłe są 20 razy bardziej narażone na konieczność wymiany stawu kolanowego niż osoby bez o prawidłowej masie ciała.  
• Bóle pleców i kręgosłupa – nadmierna masa ciała obciąża kręgosłup, prowadząc do jego bólu. Istnieje zależność pomiędzy przewlekłym bólem pleców a wartością BMI, bóle wyraźnie zmniejszają się po redukcji masy ciała.
• Zespół cieśni nadgarstka – objawia się mrowieniem, drętwieniem i dyskomfortem w okolicy kciuka, palca wskazującego i połowy palca serdecznego. Dochodzi do osłabienia mięśni, a z czasem ich zaniku. Może pojawić się opuchlizna, ból promieniujący do przedramienia czy barku, chory nie ma możliwości zaciśnięcia pięści, a w wykonywaniu codziennych czynności towarzyszy brak precyzji. Jego zwiększone występowanie w otyłości związane jest z odkładaniem się tkanki tłuszczowej, która uciska na nerw pośrodkowy przebiegający w kanale nadgarstka.
• Płaskostopie – nadmierna masa ciała powoduje spłaszczenie naturalnych łuków stopy. Może dochodzić do przeciążenia stawów stopy. Postawa ciała ulega zmianie, staje się mniej stabilna, a ciało nadmiernie pochylone.
• Ograniczona sprawność fizyczna – otyłość 3 stopnia niesie konsekwencje w postaci spowolnienia ruchów i zmniejszenia dystansów pokonywanych podczas chodzenia.
• Zwiększone ryzyko urazów – osoby otyłe częściej ulegają upadkom, w wyniku których może dochodzić do złamań, skręceń czy zwichnięć.

Układ krążenia

Skutki nadwagi i otyłości nie omijają również układu krążenia, prowadząc do wielu groźnych chorób. Wśród nich znajduje się m.in. miażdżyca, która, choć bardzo często bagatelizowana, niesie realne niebezpieczeństwo. Blaszki miażdżycowe, czyli złogi cholesterolu i tłuszczu, gromadząc się w naczyniach krwionośnych, blokują swobodny przepływ krwi. Jeśli wspomniana blaszka ulegnie owrzodzeniu lub pęknięciu, powstający zakrzep może zostać przeniesiony wraz z prądem krwi do tętnic zaopatrujących mózg  – prowadząc do udaru. 

Jeśli natomiast blaszki miażdżycowe ulokują się w tętnicach wieńcowych, tj. tych, które zaopatrują serce w tlen i składniki odżywcze, mówimy o chorobie wieńcowej, która może zakończyć się zawałem. To jednak nie koniec problemów: otyłość zaburza też równowagę hormonalną. Wysoki poziom glikokortykosteroidów aktywuje układ renina-angiotensyna-aldosteron, który odpowiada za regulację ciśnienia krwi. Efekt? Organizm zatrzymuje wodę i sód, a ciśnienie tętnicze wzrasta. 

Układ oddechowy

Bezdech senny jest ściśle związany z otyłością, a szczególnie z nadmiernym nagromadzeniem tłuszczu w okolicach szyi. To pogarsza warunki oddychania, utrudnia wymianę gazów w płucach i prowadzi do obturacyjnego bezdechu sennego – definiowanego jako chwilowy brak przepływu powietrza przez drogi oddechowe lub spłycenie oddychania. U pacjentów dotkniętych tą przypadłością stwierdza się zwiększone ryzyko zgonu i wystąpienia poważnych schorzeń, takich jak choroby układu krążenia (w tym nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca oraz udar mózgu). 

Ale to nie wszystko – liczne przebudzenia ze snu wywołane bezdechem, z których większość pozostaje nieuświadomiona, zwiększają senność w ciągu dnia, redukując efektywność pracy czy umiejętność utrzymania uwagi (co stwarza niebezpieczeństwo chociażby w trakcie prowadzenia samochodu). Przyczyniają się także do zaburzeń pamięci i koncentracji oraz porannych bólów głowy. Ponadto otyłość szyjna powikłana bezdechem,  może implikować objawy nocne, np. kołatanie serca, chrapanie, wzmożoną potliwość, przebudzenia z uczuciem duszności i suchość w jamie ustnej po wstaniu z łóżka.  

Otyłość ma również wpływ na przebieg innych chorób, takich jak astma oskrzelowa – może prowadzić do zmniejszenia podatności płuc, redukcji objętości płucnej oraz zwężenia obwodowych dróg oddechowych, co może nasilać nadreaktywność oskrzeli. Co więcej, osoby z astmą i otyłością często mają cięższy przebieg choroby oraz wykazują względną oporność na glikokortykosteroidy używane w leczeniu.

Układ hormonalny

Otyłość wpływa nie tylko na metabolizm, ale także na układ hormonalny, prowadząc do poważnych zaburzeń. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe, uwalniane z tkanki tłuszczowej, gromadzą się m.in. w mięśniach szkieletowych, gdzie zaburzają działanie insuliny – hormonu odpowiedzialnego za obniżanie stężenia glukozy we krwi. W efekcie rozwija się insulinooporność, czyli stan, w którym komórki organizmu przestają prawidłowo reagować na insulinę. To prosta droga do cukrzycy typu 2. Dlatego osoby z nadwagą i otyłością powinny regularnie wykonywać badanie poziomu glukozy we krwi – profilaktycznie raz do roku lub częściej, jeśli pojawią się niepokojące objawy.

Skutkiem otyłości mogą być także problemy z płodnością. U kobiet z nadmiarem tkanki tłuszczowej trzykrotnie częściej występują trudności z zajściem w ciążę. Wynika to z faktu, że tkanka tłuszczowa to aktywny narząd hormonalny i metaboliczny – jej nadmiar zakłóca równowagę hormonalną, prowadząc do zaburzeń owulacji. Insulinooporność dodatkowo sprzyja hiperandrogenizmowi, czyli nadmiernej produkcji męskich hormonów, co może przyczyniać się do rozwoju zespołu policystycznych jajników (PCOS) – jednej z częstszych przyczyn niepłodności. Problem nie omija także mężczyzn – nadwaga pogarsza jakość nasienia, a zawarte w nim DNA może ulegać uszkodzeniom, co zmniejsza szanse na zapłodnienie.

Układ pokarmowy

Nadmiar tkanki tłuszczowej oddziałuje na układ pokarmowy na wielu poziomach: zaburza procesy trawienne, sprzyja refluksowi żołądkowo-przełykowemu, chorobom wątroby i problemom z jelitami. Im większa masa ciała, tym większe obciążenie dla przewodu pokarmowego, a skutki otyłości mogą być poważniejsze, niż się wydaje.

Badania nad zależnościami pomiędzy otyłością a układem pokarmowym wskazują na istotny statystycznie wzrost ryzyka występowania objawów refluksu żołądkowo-przełykowego (GERD), nadżerkowego zapalenia przełyku oraz gruczolakoraka przełyku u osób z BMI powyżej 25 kg/m2.

Otyłość podwyższa także ryzyko wystąpienia dyspepsji czynnościowej, zespołu jelita drażliwego, chorób zapalnych jelit, a nawet ostrego zapalenia trzustki.

Układ moczowy

Skutki otyłości nie oszczędzają też układu moczowego. Wraz ze wzrostem BMI rośnie częstość występowania kamicy nerkowej

Otyłość przyczynia się także do szybszej progresji przewlekłej niewydolności nerek. Najbardziej narażone są na to osoby z jedną nerką oraz dzieci urodzone przedwcześnie. Dzieje się tak, ponieważ substancje wydzielane przez tkankę tłuszczową kłębuszków nerkowych i utratę ich funkcji.

Nowotwory

Nowotwory to druga najczęstsza przyczyna zgonów na świecie. Do zmniejszenia ryzyka przyczynia się zmiana stylu życia, na przykład zrzucenie zbędnych kilogramów. Przewlekły stan zapalny, uszkodzenia DNA, zaburzenia hormonalne i metaboliczne towarzyszące otyłości sprzyjają rozwojowi i namnażaniu się komórek nowotworowych.

Otyłość powiązana jest z rozwojem takich nowotworów jak np. rak jelita grubego, rak piersi u kobiet po menopauzie, rak endometrium czy rak prostaty. W rozwoju ostatnich trzech dużą rolę przypisuje się zaburzeniom hormonalnym, a na rozwój raka jelita grubego udowodniony wpływ ma dieta – osoby otyłe częściej spożywają produkty o wysokim indeksie glikemicznym i bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, a zbyt mało błonnika, który działa przeciwnowotworowo.

Zdrowie psychiczne

Powikłania otyłości dotykają także zdrowia psychicznego, a najbardziej na to narażeni są nastolatkowie. Zaczynając od niskiej samooceny, spowodowanej nadmiernymi kilogramami, niepowodzeniami w ich zrzuceniu i stygmatyzacją ze strony społeczeństwa, przez zaburzenia lękowe, aż po depresję.

Osoby otyłe mają nawet o 40% większe ryzyko zachorowania na depresję niż osoby z prawidłowym BMI. Otyłość i depresja mają też wspólne mechanizmy biologiczne: stan zapalny, upośledzona kontrola glikemii, rozregulowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercze – oba schorzenia są ze sobą ściśle powiązane.

Otyłość a jakość życia

Skutki nadwagi i otyłości nie ograniczają się jedynie do negatywnego wpływu na zdrowie fizyczne. Osoby otyłe często doświadczają negatywnego odbioru społecznego, co wraz z niską samooceną może prowadzić do izolacji, braku akceptacji i problemów z budowaniem relacji.

W wielu branżach osoby otyłe mogą spotkać się z uprzedzeniami podczas rekrutacji. Przewlekłe choroby wywoływane otyłością mogą prowadzić do częstszych nieobecności w pracy i zmniejszonej produktywności, a w zawodach wymagających wysiłku fizycznego nadmierna masa ciała może stanowić barierę w wykonywaniu obowiązków.

Problemy zdrowotne i niska samoocena mogą prowadzić do trudności w budowaniu intymnych relacji oraz obniżenia satysfakcji z życia rodzinnego, z kolei ograniczenia ruchowe mogą wpływać na codzienne czynności i utrudniać realizację pasji czy zainteresowań.

Zobacz także: Kalkulator bmi

Leczenie i zapobieganie konsekwencjom otyłości

Skutki otyłości obejmują wiele układów w organizmie człowieka. Najczęstsze powikłania otyłości to między innymi nadciśnienie, problemy z układem ruchu, zwiększone ryzyko występowania nowotworów, problemy z płodnością i inne. Znaczna część konsekwencji otyłości może ustąpić wraz ze stopniowym spadkiem masy ciała. Zmiana stylu życia, obejmująca zdrową dieta i aktywność fizyczną są kluczowe w procesie leczenia, jednak w niektórych przypadkach niezbędna jest profesjonalna pomoc: dietetyka, psychologa bądź lekarza bariatry.

Indywidualnie dostosowany plan żywieniowy opracowany przez dietetyka może pomóc w redukcji masy ciała i wyrobieniu zdrowych nawyków żywieniowych. Wsparcie psychologiczne jest nieocenione w radzeniu sobie z emocjonalnym aspektem otyłości, takim jak niska samoocena czy problemy z akceptacją własnego ciała. W przypadku osób z zaawansowaną otyłością, bariatra może zaproponować metody leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego, które wspomogą utratę wagi i poprawią ogólny stan zdrowia.

Zobacz także: Jak leczyć otyłość? Metody