Jakie są przyczyny otyłości? Poznaj jej powikłania i możliwości leczenia

Co to jest otyłość?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), otyłość to nieprawidłowe, nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka. Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej gromadzona jest na skutek długotrwałej przewagi dostarczanej energii nad jej wydatkowaniem. Innymi słowy – gdy jemy więcej, niż jesteśmy w stanie spalić, nadmiar odkłada się w postaci tłuszczu, prowadząc do zaburzeń metabolicznych i zwiększonego ryzyka chorób.

Otyłość w Polsce jest problemem, który przybiera na sile. Zgodnie ze statystykami udostępnionymi przez Główny Urząd Statystyczny w 2019 roku aż 57% dorosłych Polaków zmagało się z nadmierną masą ciała. Populacja osób z nadwagą lub otyłością wzrosła o 3% w ciągu 5 lat i szacuje się, że dalej będzie rosnąć.

Problem otyłości nie omija także dzieci: według WHO Polska zajmuje 8. miejsce w rankingu krajów europejskich o najwyższym indeksie masy u najmłodszych. I w tym przypadku nadmierne kilogramy są ogromnym obciążeniem dla zdrowia dopiero kształtującego się organizmu.

Zobacz także: Nadwaga i otyłość u dzieci

Przyczyny otyłości

Otyłość to choroba, której główną przyczyną jest nadmierna podaż z pokarmem energii, przekraczająca dzienne zapotrzebowanie. Rozwojowi otyłości sprzyjają czynniki środowiskowe, takie jak częste spożywanie produktów wysokoprzetworzonych, zwiększone spożycie tłuszczów i cukru, mała aktywność fizyczna i przewlekły stres.

Niekiedy otyłość występuje rodzinnie i ma podłoże genetyczne. Mogą sprzyjać jej też niektóre zaburzenia hormonalne – choroba Cushinga czy niedoczynność tarczycy. Ryzyko pojawienia się otyłości zwiększa stosowanie antykoncepcji hormonalnej, terapii glikokortykosteroidami, leków przeciwdepresyjnych i neuroleptyków.

Nie bez znaczenia są również czynniki psychiczne: do rozwoju otyłości mogą przyczynić się problemy emocjonalne, takie jak depresja, problemy z samooceną i zaspokajaniem własnych potrzeb. Ważną rolę odgrywają także zaburzenia odżywiania, na przykład zespół kompulsywnego jedzenia czy uzależnienie od jedzenia, silnie związane ze stresem i trudnościami w radzeniu sobie z nim.

W każdym przypadku niezależnie od sprzyjających otyłości czynników genetycznych, chorób towarzyszących lub przyjmowanych leków, podstawowe znaczenie ma nadmiar spożywanych kalorii w porównaniu do wydatku energetycznego.

Główne objawy otyłości

Pierwszym i najbardziej oczywistym objawem jest nadmierna masa ciała, ale to dopiero początek. W zależności od płci otyłość może przybierać różne formy. Otyłość mężczyzn częściej ma charakter brzuszny – tkanka tłuszczowa gromadzi się wokół narządów wewnętrznych, co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Z kolei otyłość kobieca częściej objawia się nagromadzeniem tłuszczu w okolicach bioder, ud i pośladków, co może prowadzić do problemów z krążeniem i układem kostno-stawowym.

Niezależnie od typu, otyłości często towarzyszą przewlekłe zmęczenie, zadyszka nawet przy niewielkim wysiłku, bóle stawów i pleców, a także uczucie ciężkości. Mogą pojawić się obrzęki nóg, nocne chrapanie (a nawet bezdech senny) oraz nadmierna potliwość. Niektóre osoby zauważają także wahania nastroju, spadek energii i problemy z koncentracją.

Otyłość – diagnoza

Otyłość rozpoznaje się między innymi na podstawie wartości wskaźnika BMI (Body Mass Index), przez niektórych nazywanego także wskaźnikiem otyłości, który wyliczamy, dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez wzrost w metrach, podniesiony do kwadratu. BMI mieszczące się w zakresie 25–29,9 kg/m2 świadczy o obecności nadwagi, natomiast przy wskaźniku wyższym niż 30 kg/m2 mówimy już o otyłości.

Oprócz pomiaru BMI powszechnie stosuje się ocenę zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie metodą bioimpedancji. Otyłość stwierdza się, jeżeli procentowa zawartość tłuszczu w tym badaniu wynosi powyżej 25% u mężczyzn i 35% u kobiet. Dodatkowo w celu określenia sposobu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej przydatny jest pomiar obwodu talii. Wartości obwodów co najmniej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet świadczą o nadmiernym nagromadzeniu tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha i o obecności otyłości trzewnej, tzw. otyłości typu jabłko, która jest szczególnie niekorzystna dla zdrowia i częściej wiąże się z rozwojem cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego.

Uproszczonym parametrem, który można wykorzystać do oceny dystrybucji tkanki tłuszczowej, jest wskaźnik talia–biodra (WHR), który oblicza się jako iloraz obwodu talii i bioder (w cm). Otyłość brzuszną rozpoznaje się przy WHR >0,85 u kobiet i WHR >0,9 u mężczyzn.  

W celu diagnostyki powikłań otyłości wykonuje się dodatkowe badania pomocnicze, takie jak stężenie glukozy we krwi, profil lipidowy, poziom kwasu moczowego, TSH i enzymów wątrobowych we krwi.

Zobacz także: Kalkulator bmi

Rodzaje otyłości

W zależności od wielkości BMI wyróżniamy następujące stopnie otyłości:

• I stopnia – BMI w granicach od 30 do 34,9 kg/m2,
• II stopnia – BMI w granicach od 35 do 39,9 kg/m2,
• III stopnia (otyłość olbrzymia) – BMI równe bądź wyższe niż 40 kg/m2.

Poza tym istotny jest również podział otyłości ze względu na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i potencjalne konsekwencje zdrowotne. Np. otyłość brzuszna, znana również jako otyłość trzewna lub otyłość typu jabłko, charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha i tułowia. To najczęstsza forma choroby otyłościowej u mężczyzn. Zaś otyłość pośladkowo-udowa, nazywana również otyłością typu gruszka lub otyłością gynoidalną, charakteryzuje się gromadzeniem tkanki tłuszczowej głównie w okolicy bioder, ud i pośladków. To częstsza forma choroby otyłościowej u kobiet.

Zobacz także: Nadwaga a otyłość. Czym się różnią?

Otyłość i jej powikłania

Nieleczona otyłość, w szczególności typu trzewnego, prowadzi do rozwoju wielu powikłań.  Do skutków otyłości należą m.in.:

• stan przedcukrzycowy i cukrzyca typu 2, związane z zaburzeniami wydzielania insuliny po posiłku w wyniku nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej,
• nadciśnienie tętnicze, rozwijające się pod wpływem stanu zapalnego, indukowanego nadmiarem tkanki tłuszczowej, który wywołuje dysfunkcję śródbłonka,
• glomerulopatia indukowana otyłością (ORG), która prowadzi do postępującego upośledzenia funkcji nerek,
• zaburzenia hormonalne, takie jak spadek stężenia testosteronu we krwi u mężczyzn,
• nowotwory – otyłość zwiększa ryzyko raka endometrium, pęcherzyka żółciowego, raka nerki, piersi, trzustki i jelita grubego u kobiet, natomiast u mężczyzn występuje zwiększone ryzyko między innymi raka przełyku, tarczycy, jelita grubego, wątroby i czerniaka.

Jak leczyć otyłość?

Terapia otyłości powinna mieć charakter kompleksowy. Podstawowym elementem skutecznej walki z otyłością jest zmiana stylu życia. Konieczna jest modyfikacja diety, polegająca na ograniczeniu produktów przetworzonych, tłuszczów i słodyczy na rzecz produktów pełnoziarnistych, warzyw, owoców i ryb.

Niezwykle istotne jest także zwiększenie aktywności fizycznej. Zaleca się aktywność fizyczną nieobciążającą stawów kolanowych, taką jak jazda na rowerze, pływanie czy ćwiczenia w wodzie.

W przypadku powikłanej nadwagi lub otyłości 3. i 4. stopnia wdraża się leczenie farmakologiczne. Jeżeli mimo terapii i zmiany nawyków żywieniowych nie dochodzi do poprawy, chorym z otyłością 2. lub 3. stopnia i z powikłaniami w postaci nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy proponuje się operację bariatryczną. Lekarzem od otyłości, czyli specjalistą, który w swojej praktyce zajmuje się leczeniem otyłości, jest bariatra. W czasie kuracji pacjenci zwykle potrzebują także wsparcia dietetyka. Niezwykle istotne może okazać się także wsparcie psychologiczne. Dzięki niemu łatwiej zrozumieć mechanizmy emocjonalnego jedzenia, przełamać utrwalone nawyki i zbudować zdrową relację z jedzeniem oraz własnym ciałem.

Profilaktyka otyłości

Podstawowymi elementami skutecznego zapobiegania otyłości jest utrzymywanie zdrowej diety, picie odpowiedniej ilości wody (co najmniej 2 l na dobę) i regularna aktywność fizyczna. Istotne jest także ograniczenie stresu, dbanie o odpowiednią ilość snu, a także ograniczenie spożycia alkoholu i zaprzestanie palenia tytoniu.

4 marca obchodzimy Światowy Dzień Otyłości – to nie tylko okazja do refleksji nad statystykami, ale przede wszystkim moment, by zacząć działać – dla zdrowia, lepszego samopoczucia i dłuższego życia. Jeśli nadmierna masa ciała to także Twój problem, nie zwlekaj i zacznij walkę z otyłością już dziś!

Zobacz film: Wygrywaj Zdrowie Lisik ewentualnie Gajda