Psychoza – objawy, przyczyny i rodzaje psychoz. Jak leczyć zaburzenia psychotyczne?

Co to jest psychoza?

Psychoza jest zespołem objawów występującym w przebiegu różnych zaburzeń, a więc nie jest to odrębna jednostka chorobowa. Używając terminu zaburzenie psychotyczne mamy na myśli zaburzenie psychiczne, w którym będą występowały objawy psychotyczne.

Psychoza powoduje utratę kontaktu z rzeczywistością oraz zakłócenie krytycznej oceny postrzeganych zjawisk i własnych myśli. Osoba jej doświadczająca ma trudności z odróżnieniem tego, co jest rzeczywiste, a co jest wytworem jej umysłu.

Psychoza – objawy

Do głównych objawów psychotycznych należą tzw. objawy pozytywne (inaczej objawy wytwórcze):

• halucynacje (omamy) – są to fałszywe, nieprawdziwe doznania zmysłowe, które występują bez zewnętrznego bodźca. Mają one całkowicie realny charakter dla osoby ich doświadczającej. Mogą występować halucynacje słuchowe, dotykowe, węchowe, a nawet smakowe,
•  urojenia – są to fałszywe i utrwalone przekonania, niepodlegające zmianie pod wpływem faktów i racjonalnej argumentacji. Mogą występować urojenia prześladowcze (nasilone w psychozie paranoidalnej), urojenia zazdrości, urojenia hipochondryczne, urojenia wielkościowe.

Powyższe objawy prowadzą zwykle do istotnej dezorganizacji zachowania i wpływają na codzienne funkcjonowanie oraz relacje międzyludzkie.

W niektórych chorobach, zaliczanych do grupy psychoz, oprócz objawów pozytywnych będą występować także tzw. objawy negatywne (np. w schizofrenii). Przykładami tych objawów są: apatia, brak motywacji, zubożenie mowy, wycofanie społeczne, utrata spontanicznych reakcji oraz spłycenie w zakresie odczuwania emocji, a też ich ekspresji.

Nie zawsze psychoza jest „pełnoobjawowa”. Niekiedy objawy są zwiewne, trudne do uchwycenia, mogą dopiero zapowiadać poważniejszy epizod. Choć taka nazwa nie pojawia się w klasyfikacjach medycznych to czasem taki stan nazywa się psychozą utajoną.

Psychoza u dzieci (choć rzadko) i młodzieży może wystąpić podobnie jak i u osób dorosłych, choć objawy ze względu na etap rozwoju będą wyglądać nieco inaczej niż w późniejszym wieku. Urojenia mogą wystąpić już u 6-7-latków, jednak będą one znacznie mniej rozbudowane niż u dorosłego. Z kolei u młodszych dzieci może pojawić się znacznie nasilone identyfikowanie się z przedmiotami lub zwierzętami, trudność z rozróżnieniem snu od jawy. Inne możliwe objawy to trudności z przypominaniem sobie zdarzeń i silny lęk „bez przyczyny”, który bardzo trudno jest wyciszyć. Dziecko może mieć dziwaczne, niespotykane, niekiedy makabryczne fantazje, a także wycofywać się z relacji z otoczeniem do własnego wnętrza. Pojawiają się problemy z koncentracją uwagi, nauką, dość często natręctwa. Aby postawić trafnie rozpoznanie, konieczna jest ocena psychiatryczna.

Schizofrenia a psychoza

Potocznie dość często termin psychoza utożsamiany jest ze schizofrenią. Schizofrenia należy do spektrum psychozy i jest przewlekłą chorobą, która przebiega z objawami psychotycznymi i wiąże się ze znaczną dezorganizacją funkcji psychicznych. Jednak nie każda psychoza oznacza schizofrenię. Objawy psychozy mogą towarzyszyć wielu zaburzeniom czy chorobom o różnej etiologii, odmiennym przebiegu, czasie trwania, a także podejściu do ich leczenia.

Rodzaje psychoz i przyczyny ich występowania

Psychozy dzielą się na endogenne, egzogenne oraz reaktywne, co ma podkreślić rodzaj czynników je wywołujących.

Psychoza endogenna

Jej przyczyny leżą w czynnikach „wewnętrznych organizmu”, np. uwarunkowaniu genetycznym czy neurobiologicznym, a nie w związku z działaniami czynników zewnętrznych. Najczęstszą psychozą endogenną jest wymieniana wcześniej schizofrenia (psychoza schizofreniczna).

Inne psychozy endogenne to, np.:

•       Zaburzenie schizoafektywne (psychoza schizoafektywna) – rzadsze niż schizofrenia, objawy psychotyczne współwystępują tutaj wraz z zaburzeniami nastroju (depresją, manią lub epizodem mieszanym). Jednak aby móc je rozpoznać, objawy psychotyczne muszą występować przez 2 lub więcej tygodni bez wyraźnie dominującego nastroju w trakcie trwania choroby.

•       Zaburzenia urojeniowe, dawniej nazywane paranoją (niekiedy też można spotkać się z terminem psychoza paranoiczna, jednak nie jest to nazwa stosowana w medycznych klasyfikacjach) – charakteryzują się obecnością uporczywych, niepodważalnych urojeń bez halucynacji. U osoby nimi dotkniętej nie dochodzi do rozpadu innych funkcji psychicznych, przez co codzienne funkcjonowanie nie jest zdezorganizowane tak, jak ma to miejsce w schizofrenii.

•       Psychotyczne zaburzenia afektywne – zalicza się do nich depresję psychotyczną lub manię psychotyczną. Tutaj objawy psychotyczne będą współwystępowały w tym samym czasie co zaburzenia nastroju i minął wraz z nimi.

Specyficznym rodzajem psychozy endogennej jest psychoza poporodowa – jej uaktywnienie się ma związek z gwałtownymi zmianami hormonalnymi, a także predyspozycją genetyczną szczególnie u osób, które wcześniej chorowały na chorobę afektywną dwubiegunową lub zaburzenia psychotyczne. Epizod psychozy rozwija się w ciągu kilku dni do kilku miesięcy po porodzie, zwykle w pierwszym miesiącu.

Niekiedy można spotkać się z terminem psychoza maniakalno-depresyjna. Jest to  historyczne określenie, które odnosi się do zaburzenia, które dziś nazywamy chorobą afektywną dwubiegunową.

Psychoza egzogenna

Jest wywołana czynnikami zewnętrznymi o charakterze organicznym, które wiążą się z uszkodzeniem mózgu lub wpływają na jego funkcje. Objawy psychotyczne mogą być wywołane urazami głowy, działaniem toksycznym substancji (np. alkoholu, narkotyków, w tym również marihuany, dopalaczy, niektórych leków, toksyn), infekcjami (np. przy zapaleniu mózgu), w przebiegu niektórych chorób (np. padaczka, pląsawica Huntingtona).

W tej grupie pojawia się psychoza alkoholowa, która jest spowodowana długotrwałym, szkodliwym piciem alkoholu, który doprowadza do poważnych zmian w mózgu. Wyróżniamy:

•        Zespół Otella (paranoja alkoholowa) – głównym jej objawem jest patologiczne, urojeniowe przekonanie o byciu zdradzanym przez partnera często przy braku najmniejszych przesłanek.

•        Ostra psychoza alkoholowa – związana z nagłym zaprzestaniem długotrwałego picia.

•        Psychoza Korsakowa – jest wywołana zmianami metabolicznymi oraz niedoborami witamin z grupy B w długoletnim, intensywnym nadużywaniu alkoholu, w wyniku którego osoba traci zdolność zapamiętywania, a luki w pamięci wypełnianie są konfabulacjami. Wiąże się z ryzykiem głębokiego otępienia.

Psychoza reaktywna

Jest to krótkotrwały, ostry stan psychotyczny, pojawiający się w odpowiedzi na bardzo silny stres (na który psychika „odpowiada” psychozą) lub wydarzenie traumatyczne (np. katastrofa, śmierć bliskiej osoby, utrata pracy).

Niekiedy można spotkać się z pojęciem psychoza szpitalna. Nie jest to termin używany w literaturze naukowej. Jednak w potocznym rozumieniu odnosi się do stanów psychotycznych wywołanych albo stresem w związku z długotrwałym pobytem w szpitalu czy z obciążającymi psychicznie procedurami medycznymi, albo jako wynik działania czynników zewnętrznych takich jak np. operacja chirurgiczna czy wpływ leków.

Ile trwa psychoza?

Czas trwania psychozy może bardzo się różnić w zależności od tego, jaka jest jej przyczyna, rodzaj oraz jak szybko zostało podjęte leczenie. W przypadku psychoz reaktywnych czas trwania waha się od kilku dni do około miesiąca. W psychozach wywołanych substancjami od kilku dni do nawet tygodni (pod warunkiem zaprzestania sięgania po używki), z kolei w przypadku schizofrenii mamy do czynienia z chorobą przewlekłą, która charakteryzuje się tendencją do nawrotów przeplatanych okresami remisji.

Czy psychoza jest wyleczalna?

Każde wystąpienie objawów psychozy wymaga uważnej oceny ze strony specjalistów, najlepiej psychiatry i psychologa, którzy podejmą decyzję co do dalszych kroków.

Nie zawsze konieczne jest długie leczenie, ale to od szybkości podjętych interwencji oraz ścisłego przestrzegania zaleceń lekarskich zależy wycofanie się objawów i rokowanie na przyszłość. Niekiedy, w przypadku znacznego nasilenia symptomów, zwłaszcza jeśli zachowanie osoby chorej niesie za sobą ryzyko zrobienia krzywdy sobie lub innym ludziom, to najbliższe otoczenie (czasami postronni obserwatorzy), rodzina musi natychmiast podjąć decyzję o wezwaniu pomocy. Należy wówczas skontaktować się z numerem alarmowym 112 i opisać, tak jak potrafimy najdokładniej, to co dzieje się z osobą, u której podejrzewamy psychozę. W takich przypadkach najlepszym i najbardziej ochronnym działaniem będzie leczenie szpitalne.

Kompleksowe leczenie psychoz opiera się na kilku filarach:

•        farmakoterapii – leki przeciwpsychotyczne dobrze radzą sobie z redukcją halucynacji i urojeń,

•        psychoterapii oraz psychoedukacji (psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychoterapia rodzin),

•        wsparcie psychospołeczne (grupy wsparcia, terapia zajęciowa).

Życie po psychozie

Psychoza, choć często postrzegana jest przez pryzmat stygmatyzacji i lęku, nie musi oznaczać końca dotychczasowego życia. Wczesna diagnoza, farmakoterapia, psychoterapia oraz wsparcie psychospołeczne pozwalają odzyskać kontrolę nad myślami i emocjami, dlatego tak istotne jest jak najszybsze poszukanie adekwatnej, medycznej pomocy.  Kluczem jest zrozumienie, że psychoza to przejściowy stan, a nie wyrok. Wiele osób po psychozie jest w stanie prowadzić satysfakcjonujące życie – ma rodziny, pracuje i realizuje swoje pasje.