Hiperglikemia (przecukrzenie) – objawy, diagnoza i metody leczenia

Hiperglikemia – co to jest?

Hiperglikemia to stan, kiedy stężenie cukru we krwi przekracza górną granicę normy, czyli 99 mg/dl. Rozwija się, gdy organizm nie radzi sobie z wykorzystaniem glukozy z krwi, co jest następstwem niedostatecznej ilości insuliny w organizmie. Do hiperglikemii może dojść także na skutek oporności tkanek na działanie insuliny – to stan, w którym komórki słabiej reagują na działanie hormonu (mimo że jest obecny, glukoza nie może łatwo dostać się do wnętrza komórek, przez co jej poziom we krwi się podnosi).

Nieleczona hiperglikemia prowadzi do uszkodzeń narządów, m.in. serca, nerek, oczu, nerwów. Poza tym wymieniana jest również jako czynnik ryzyka wielu nowotworów, m.in. raka wątroby, trzustki, nerki czy chłoniaka Hodgkina – dlatego tak ważne jest jej wczesne wykrycie i leczenie.

Czy hiperglikemia to cukrzyca?

Przecukrzenie, czyli hiperglikemia, jest ściśle związana z cukrzycą typu 1 i 2. Może być zarówno stanem przedcukrzycowym, objawem cukrzycy, jak i jej kryterium diagnostycznym. Warto jednak pamiętać o tym, że cukrzyca to nie jedyny stan, kiedy może wystąpić hiperglikemia. Czasem podwyższony poziom glukozy we krwi może pojawiać się czasowo, np. w wyniku stresu lub podczas infekcji. Niemniej każdy „epizod przecukrzenia” warto skonsultować z lekarzem.

Hiperglikemia reaktywna, stresowa, poranna – charakterystyka

Szukając informacji na temat hiperglikemii, można spotkać się z kilkoma pojęciami. Jakie rodzaje hiperglikemii wyróżniamy?

• Hiperglikemia reaktywna – występuje po posiłku, szczególnie bogatym w węglowodany proste. Po gwałtownym wzroście poziomu cukru organizm wytwarza duże ilości insuliny, co prowadzi do nagłego spadku glukozy, a potem ponownego jej wzrostu. Taki efekt może świadczyć o zaburzeniach gospodarki węglowodanowej.
• Hiperglikemia poranna – tzw. efekt brzasku – wzrost poziomu cukru we krwi w godzinach porannych mimo braku posiłku. Jest efektem działania hormonów (kortyzol, hormon wzrostu), które uwalniają glukozę z wątroby.
• Hiperglikemia stresowa – stres fizyczny (np. operacja, uraz) lub psychiczny powoduje wzrost poziomu hormonów stresu (adrenalina, kortyzol), które podnoszą poziom glukozy we krwi. Występuje często u osób hospitalizowanych lub przewlekle chorych.

Hiperglikemia – przyczyny, które ją wywołują

Wśród przyczyn wywołujących hiperglikemię wymienia się przede wszystkim:

• niewłaściwe leczenie cukrzycy – pomijanie dawek leków i insuliny lub źle wyliczona dawka insuliny,
• spożycie dużej ilości cukrów prostych (słodycze, soki owocowe),
• silny stres,
• brak aktywności fizycznej,
• infekcje i stany zapalne,
• zaburzenia hormonalne,
• leki (np. sterydy),
• nadużywanie alkoholu,
• brak regularnego monitorowania glukozy.

Objawy hiperglikemii

Podstawowe objawy związane z hiperglikemią to m.in.:

• częste oddawanie moczu,
• zwiększone pragnienie, suchość w ustach,
• zmęczenie, osłabienie,
• skłonność do infekcji układu moczowego i narządów płciowych,
• rzadko: zmiany ropne skóry.

Jeśli zaobserwujesz u siebie objawy hiperglikemii, zgłoś się do lekarza w celu przeprowadzenia niezbędnych badań.

Czasem pierwszym objawem cukrzycy typu 1 jest kwasica ketonowa – ostra hiperglikemia, w której poziom glukozy może kilkakrotnie przekraczać normę. Jej charakterystyczny objaw to zapach acetonu z ust. Kwasica ketonowa jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, dlatego osoba, u której występuje, wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej.

Konsultacja internisty

Umów wizytę

Hiperglikemia – jakie badania należy wykonać?

Badanie poziomu glukozy we krwi na czczo informuje o poziomie cukru w momencie pobrania krwi i pozwala na rozpoznanie cukrzycy lub nieprawidłowej glikemii na czczo, czyli stanu przedcukrzycowego. Prawidłowy zakres to 70-99 mg/dl, 100-125 mg/dl to nieprawidłowa glikemia na czczo, zaś wartość przekraczająca 200 mg/dl przy jednoczesnym występowaniu objawów, upoważnia do rozpoznania cukrzycy.

Duże znaczenie w rozpoznawaniu cukrzycy ma także doustny test obciążenia glukozą (OGTT), który ocenia, jak organizm radzi sobie z glukozą po posiłku. Polega na spożyciu 75 g glukozy i ocenia się stężenie glukozy we krwi na czczo oraz 2 godziny po spożyciu. Norma glukozy po 2 godzinach to <140 mg/dl, 140-199 mg/dl to nieprawidłowa tolerancja glukozy, a ≥200 mg/dl jest równoznaczne z rozpoznaniem cukrzycy. W przypadku diagnozowania hiperglikemii w ciąży pomiar glukozy wykonuje się także w 60. minucie testu.

W diagnostyce hiperglikemii wykorzystuje się także oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która informuje o średnim poziomie cukru we krwi w ciągu ostatnich 3 miesięcy i służy do monitorowania wyrównania glikemii podczas leczenia cukrzycy i jej rozpoznawania.

Hiperglikemia – leczenie

W leczeniu hiperglikemii stosuje się leki obniżające poziom glukozy oraz insulinę. Leki hipoglikemizujące używane są w leczeniu cukrzycy typu 2. W większości przypadków leczenie zaczyna się od metforminy. Inne leki obniżające poziom cukru to inhibitory SGLT2 – tzw. flozyny wykazujące także działanie ochronne wobec nerek i serca, agoniści GLP-1 stosowane też w leczeniu otyłości, gliptyny, pochodne sulfonylomocznika, akarboza.

Insuliną leczy się cukrzycę typu 1, zaawansowaną cukrzycę typu 2 (gdy inne leki nie przynoszą oczekiwanych skutków lub występują przeciwwskazania do ich stosowania). Podczas terapii należy regularnie monitorować poziom glukozy – wszystko po to, by dostosować dawkę insuliny lub innego leku odpowiednio do potrzeb pacjenta.

Hiperglikemia a pompa insulinowa

Pompa insulinowa to urządzenie umożliwiające precyzyjne dawkowanie insuliny przez całą dobę. Pomaga utrzymać stały poziom glukozy i ograniczyć ryzyko hipo- lub hiperglikemii. Należy pamiętać o tym, że nawet przy jej stosowaniu może dojść do przecukrzenia – np. z powodu niedrożności kaniuli, rozładowania baterii lub nieprawidłowego ustawienia dawek. W związku z tym osoby korzystające z pompy muszą stale monitorować poziom glukozy i być wyczulone na objawy hiperglikemii oraz pilnować spożywanych posiłków.

Zobacz także: Hipoglikemia (niedocukrzenie) – przyczyny, objawy, leczenie

Jak sobie radzić z hiperglikemią? Postępowanie

Poza lekami i insuliną w utrzymaniu odpowiedniego poziomu cukru istotny jest styl życia. Nie można zapominać o odpowiedniej diecie i aktywności fizycznej. Należy unikać stresu, wysypiać się, regularnie kontrolować masę ciała i przestrzegać zaleceń lekarza.

Na co dzień poziom cukru można badać glukometrem. Jest to niewielkie urządzenie, które pozwala na pomiar glikemii w domu. Zaleca się używania go przez chorych na cukrzycę w celu dostosowania dawki insuliny oraz monitorowania skuteczności leczenia farmakologicznego.

Dieta przy hiperglikemii

Dieta przy hiperglikemii powinna zawierać produkty o niskim (niższym niż 55) indeksie glikemicznym. Trawią się one wolniej, a co za tym idzie, nie powodują dużych skoków glukozy po posiłku. Zaliczają się do nich np. produkty pełnoziarniste i bogate w błonnik, warzywa (najlepiej surowe), rośliny strączkowe, jogurty naturalne, niedojrzałe banany, pomarańcze, jabłka. Owoce zawierają więcej cukrów prostych, przez co ich spożywanie powinno zostać ograniczone do dwóch porcji dziennie. Trzeba pamiętać też o tym, że często niedojrzałe owoce mają niższy indeks glikemiczny od dojrzałych. Przy hiperglikemii należy całkowicie wyeliminować z diety słodycze, owoce suszone i w zalewie, soki owocowe.

Pierwsza pomoc przy przecukrzeniu

1. Sprawdź, czy osoba jest przytomna. Jeśli odpowiada na pytania, wie, gdzie jest, i ma przy sobie glukometr – pomóż jej sprawdzić poziom cukru. Pacjent może sam podać sobie insulinę, o ile dokładnie wie, ile jej potrzebuje. Pamiętaj: insuliny nie podajemy „na oko”, nie znając wyniku glikemii i nie wiedząc, jak obliczyć dawkę.
2. Jeśli osoba nie reaguje i wydaje się nieprzytomna – pochyl się i sprawdź, czy oddycha. Brak oddechu to sygnał alarmowy, świadczący o natychmiastowej potrzebie wezwania karetki i rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
3. Gdy oddech jest wyczuwalny, ułóż osobę na boku – w tzw. pozycji bezpiecznej. Zadzwoń po pomoc medyczną, a w międzyczasie zadbaj, by się nie wychłodziła – przykryj ją kocem bądź kurtką, czymkolwiek, co masz pod ręką. Obserwuj oddech i tętno – bądź uważny aż do przyjazdu ratowników albo do momentu, gdy dana osoba odzyska świadomość.

Podsumowanie

Hiperglikemia to stan podwyższonego poziomu glukozy we krwi, który może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. Najczęściej dotyczy osób z cukrzycą, ale może pojawić się także w wyniku stresu, niewłaściwej diety czy braku ruchu. Kluczowe znaczenie ma szybka diagnoza, odpowiednie leczenie, dieta, regularna aktywność fizyczna i stosowanie się do zaleceń lekarza.