Hipoglikemia (niedocukrzenie) – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest hipoglikemia?

Hipoglikemia to stan, w którym poziom glukozy (cukru) we krwi spada poniżej normy, czyli poniżej około 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Glukoza to główne źródło energii dla organizmu – szczególnie dla mózgu. Gdy jej poziom spada, ciało zaczyna wysyłać sygnały ostrzegawcze. Stan ten może być niebezpieczny, zwłaszcza jeśli nie zostanie szybko rozpoznany i odpowiednio leczony. Hipoglikemia może prowadzić do zaburzeń świadomości, drgawek, a w skrajnych przypadkach nawet do śpiączki.

Jakie są przyczyny hipoglikemii?

Hipoglikemia jako powikłanie cukrzycy (najczęstsza przyczyna hipoglikemii), przeważnie rozwija się na skutek błędów w jej leczeniu:

• za duża dawka insuliny lub leków doustnych (np. pochodne sulfonylomocznika),
• pominięcie lub opóźnienie posiłku,
• nadmierny wysiłek fizyczny, do którego nie została dostosowana dawka leków lub posiłku,
• spożycie alkoholu, zwłaszcza na czczo (hamuje uwalnianie glukozy z wątroby),
• zaburzony mechanizm metabolizowania leków i glukozy w wyniku upośledzenia funkcji nerek lub wątroby,
• utrata zdolności rozpoznawania objawów hipoglikemii (tzw. hipoglikemia bez objawów ostrzegawczych),
• maskowanie objawów hipoglikemii przez inne przyjmowane leki.

Czy może wystąpić hipoglikemia bez cukrzycy? Niedocukrzenie może być objawem choroby lub zaburzenia niezwiązanego bezpośrednio z cukrzycą, np.:

• insulinoma – guz trzustki wydzielający insulinę niezależnie od poziomu glukozy,
• niewydolność nadnerczy (np. choroba Addisona) – w wyniku braku kortyzolu dochodzi do zaburzeń glukoneogenezy,
• niedoczynność przysadki mózgowej – wpływ na cały układ hormonalny, także na kontrolę poziomu glukozy,
• zakażenie ogólnoustrojowe, sepsa – zwiększone zużycie glukozy przez organizm,
• nowotwory nieendokrynne, produkujące czynniki insulinopodobne.

Niedocukrzenie może wystąpić także u osób niechorujących na cukrzycę ani inne poważne choroby. Co należy do takich sytuacji?

• hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa),
• długie przerwy między posiłkami albo pominięcie posiłku (szczególnie przy dużym wysiłku fizycznym),
• intensywny wysiłek fizyczny bez wcześniejszego przygotowania i zjedzenia odpowiedniego posiłku,
• spożycie alkoholu na czczo,
• niektóre leki (np. salicylany, chinina, beta-blokery – u wrażliwych osób).

Objawy niedocukrzenia – na które oznaki warto zwrócić uwagę?

Organizm zwykle ostrzega przed niedocukrzeniem – ważne, by znać sygnały spadku cukru i umieć je rozpoznać.

Objawy ogólne to przede wszystkim:

• drżenie rąk,
• zimne poty,
• bladość skóry,
• uczucie silnego głodu,
• uczucie osłabienia,
• kołatanie serca.

Do objawów neurologicznych hipoglikemii zaliczamy:

• zaburzenia koncentracji i rozkojarzenie,
• trudności w mówieniu i dezorientacja,
• senność, splątanie,
• zaburzenia widzenia,
• nagłe zmiany nastroju, drażliwość, zachowanie nieadekwatne do sytuacji,
• bóle i zawroty głowy,
• w ciężkich przypadkach: drgawki, utrata przytomności, śpiączka.

Hipoglikemia – jakie badania wykonać?

W diagnostyce hipoglikemii pomocne są następujące badania:

• pomiar poziomu glukozy we krwi – w laboratorium lub glukometrem (najszybszy i najprostszy sposób, jeśli podejrzewasz u siebie spadek cukru),
• doustny test tolerancji glukozy (OGTT) – szczególnie przy podejrzeniu hipoglikemii reaktywnej,
• badanie poziomu hormonów (hormony tarczycy, diagnostyka czynności kory nadnerczy) – w podejrzeniu zaburzeń hormonalnych,
• badania obrazowe – w rzadkich przypadkach, np. przy podejrzeniu guza trzustki.

Na czym polega leczenie hipoglikemii?

Jak już dobrze wiesz, hipoglikemia sama w sobie nie jest chorobą, a powikłaniem lub objawem innych schorzeń. W związku z tym jej leczenie zależy od przyczyny, która ją spowodowała, a także od nasilenia. Jeśli hipoglikemia wystąpiła jako powikłanie cukrzycy, leczenie polega na podaniu szybko przyswajalnych węglowodanów (glukoza w tabletkach, sok owocowy, cukier) i dostosowaniu dawek insuliny lub leków tak, aby zapobiegać podobnym incydentom w przyszłości. W tym celu warto zadbać także o prawidłową kaloryczność posiłków i stałe pory ich przyjmowania oraz o dostosowywanie dawki leków lub insuliny do wysiłku fizycznego.

Jeżeli hipoglikemia pojawiła się jako objaw innej choroby, poza podaniem choremu glukozy, leczenie będzie uzależnione od tego, co ją spowodowało – unormowanie poziomu hormonów w przypadku ich zaburzeń, leczenie guza insulinowego, leczenie sepsy.

Jak zapobiegać hipoglikemii?

Profilaktyka w unikaniu hipoglikemii jest kluczowa – szczególnie dla osób z cukrzycą. Oto najważniejsze zalecenia:

• regularne monitorowanie poziomu glukozy za pomocą glukometru – prowadź dzienniczek samokontroli, w którym będziesz zapisywać wyniki poziomu cukru,
• jedzenie posiłków o stałych porach i unikanie ich omijania – w razie potrzeby wprowadź małe przekąski pomiędzy posiłkami lub przed snem,
• odpowiednie planowanie wysiłku fizycznego i dostosowanie dawek leków, posiłek przed wysiłkiem fizycznym,
• unikanie alkoholu bez posiłku – alkohol zwiększa ryzyko hipoglikemii nawet kilka godzin po jego spożyciu,
• regularne konsultacje z lekarzem diabetologiem lub endokrynologiem i przestrzeganie jego zaleceń,
• noszenie przy sobie słodkiej przekąski lub glukozy,
• zadbanie o edukację swoich bliskich z zakresu objawów hipoglikemii i udzielania pierwszej pomocy.

Jak wesprzeć osobę z hipoglikemią? Pierwsza pomoc

1. Jeżeli osoba jest przytomna, jak najszybciej podaj jej coś słodkiego do spożycia: cukierek, sok owocowy, glukoza w tabletkach lub żelu. Utrzymuj z nią kontakt i kontroluj jej stan.
2. Jeśli osoba jest nieprzytomna, ułóż ją w pozycji bezpiecznej i natychmiast wezwij pogotowie.
3. Kontroluj, czy nieprzytomna osoba oddycha – jeśli nie, natychmiast rozpocznij RKO.

Zobacz także: Hiperglikemia (przecukrzenie) – objawy, diagnoza i metody leczenia

Co to jest hipoglikemia reaktywna?

Hipoglikemia reaktywna, nazywana też hipoglikemią poposiłkową, to szczególny rodzaj niedocukrzenia, który pojawia się 2-5 godzin po jedzeniu. Jak do tego dochodzi? Zmniejsza się poziom insuliny uwolnionej po posiłku, wzrasta poziom glukozy, co skutkuje ponownym, nadmiernym wyrzutem insuliny, a poziom cukru obniża się i dochodzi do hipoglikemii reaktywnej.

Mechanizm tego zjawiska nie jest do końca jasny, ale często występuje u osób z insulinoopornością, w stanach przedcukrzycowych i u chorych na cukrzycę typu 2. Czasem hipoglikemia reaktywna może pojawiać się także po operacjach żołądka. Czy hipoglikemia reaktywna jest niebezpieczna? Nieleczona – owszem. Co więc robić? Leczenie opiera się głównie na modyfikacji diety – unikaniu cukrów prostych oraz na jedzeniu małych porcji jedzenia co kilka godzin. Są też przypadki wymagające leczenia farmakologicznego.  

Czy hipoglikemia jest niebezpieczna?

Tak – nieleczona hipoglikemia może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, a nawet śmierci. Na szczęście, przy odpowiedniej wiedzy i szybkiej reakcji, można skutecznie jej zapobiegać i kontrolować ryzyko. Jeżeli Ty lub ktoś z Twoich bliskich ma cukrzycę – pamiętaj, że wiedza i profilaktyka to najlepsza ochrona. Zadbaj o regularne pomiary cukru, dietę i edukację, a Twój organizm Ci za to podziękuje!