Depresja reaktywna (endogenna) – jakie są jej przyczyny i jak ją leczyć?

Schorzenie to ma różne podłoże –  biologiczne (hormonalne i neurochemiczne) i emocjonalne, wynikające z trudnych doświadczeń życiowych, takich jak np. choroba czy utrata bliskiej osoby. Sprawdź, czym różni się depresja reaktywna (egzogenna/zewnątrzpochodna) od depresji endogennej (wewnątrzpochodnej), jakie są ich przyczyny, objawy i jak wygląda leczenie.

Depresja endogenna a egzogenna – czym się różnią?

Depresja endogenna i egzogenna to rodzaje zaburzeń depresyjnych, które często się przenikają. W praktyce osoby po traumatycznych przeżyciach mogą być biologicznie podatne na depresję. Z kolei zaburzenia hormonalne mogą nasilać reakcje emocjonalne na trudne sytuacje (tzw. depresja hormonalna). Dlatego w praktyce depresja reaktywna i wewnątrzpochodna rzadko występują w czystej postaci.

Depresja reaktywna (egzogenna) – co to takiego?

Gdy umiera Ci bliska osoba, rozpada się Twój związek, tracisz pracę lub zapadasz na poważną chorobę, normalną reakcją psychiki jest stres i smutek. Jeśli stan ten przedłuża się i wraz z nim pojawiają się inne objawy, takie jak zaburzenia snu, problemy ze skupieniem uwagi czy utrata zainteresowania dotychczasowym hobby, prawdopodobnie cierpisz na depresję reaktywną.

To rodzaj depresji, zwany także egzogenną lub zewnątrzpochodną, będący reakcją ludzkiej psychiki na bodziec zewnętrzny w postaci konkretnego wydarzenia lub traumy. W wielu publikacjach naukowych przedstawiana jest jako specyficzna odmiana depresji. Co zrobić, w sytuacji, gdy podejrzewasz, że dotknęła właśnie Ciebie? Zgłoś się do psychoterapeuty, który zaproponuje odpowiednią formę terapii i pomoże Ci odzyskać utraconą równowagę.

Depresja endogenna – co to jest?

Depresja endogenna, nazywana wewnątrzpochodną, to schorzenie, które wynika głównie z przyczyn natury wewnętrznej. Mowa tu o zaburzeniach systemu nerwowego i hormonalnego, a także o niedoborze neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny) – czynniki te mogą pojawić się nawet wtedy, kiedy wszystko w Twoim życiu układa się pomyślnie: odnosisz sukcesy zawodowe, cieszysz się wymarzoną sylwetką i jesteś w szczęśliwym związku.

Należy więc podkreślić, że depresja endogenna pojawia się bez wyraźnej przyczyny zewnętrznej. Często występuje rodzinnie, a więc może mieć podłoże genetyczne. Typowymi jej objawami są: utrata energii, zaburzenia rytmu dobowego i nasilenie objawów rano.

Hormony a depresja – biologiczne podłoże depresji endogennej

Zaburzenia hormonalne mają ogromny wpływ na nastrój i funkcjonowanie emocjonalne człowieka. Wahania poziomu serotoniny, dopaminy, noradrenaliny, a także hormonów płciowych (estrogen, testosteron) mogą powodować lub nasilać objawy depresji.

U kobiet depresja często pojawia się w ciąży lub po porodzie, w okresie menopauzy, a u obu płci – w przebiegu chorób tarczycy, cukrzycy lub przewlekłego stresu.

Dlatego w diagnostyce psychiatrycznej warto uwzględnić także badania hormonalne i ogólną ocenę stanu zdrowia przed rozpoczęciem psychoterapii.

Dowiedz się więcej: Depresja – przyczyny, najczęstsze objawy, sposoby leczenia

Jakie są przyczyny depresji reaktywnej (egzogennej)?

Choć żałoba, stres i życiowe kryzysy są naturalną częścią życiowych doświadczeń, u części osób wywołują one stan wykraczający poza „zwykły smutek”. Depresja reaktywna (egzogenna) to silna, emocjonalna odpowiedź na czynniki społeczne lub traumatyczne wydarzenia, które mają charakter długotrwały lub jednorazowy. Może to być depresja po śmierci męża, depresja po śmierci dziecka, depresja po chorobie, depresja po rozwodzie lub depresja po stracie bliskiej osoby.

Wśród przyczyn depresji reaktywnej można wymienić:

• zachorowanie na przewlekłą chorobę, np. nowotwór – może dotyczyć zarówno Ciebie, jak i osób z Twojego otoczenia,
• śmierć bliskiej osoby,
• trwała niepełnosprawność oraz lęk przed pogorszeniem stanu zdrowia i utratą życia,
• zwolnienie z pracy,
• długotrwałe kłopoty finansowe i długi,
• problemy w związku – rozwód, separacja, rozstanie lub pogłębiający się kryzys,
• wkroczenie w nowy etap życia, np. przejście na emeryturę, zmiana miejsca pracy lub zamieszkania,
• przedłużające się konflikty prywatne lub rodzinne,
• toksyczne relacje,
• prześladowanie w pracy lub szkole – dlatego depresja u dzieci to coraz częściej występujące zjawisko,
• doświadczanie przemocy fizycznej lub psychicznej,
• inne traumatyczne wydarzenia, takie jak uczestniczenie w wypadku samochodowym, napadzie lub bycie świadkiem czyjejś śmierci.

Lista możliwych przyczyn jest z pewnością o wiele dłuższa, ponieważ każdy z nas ma własną definicję traumatycznych wydarzeń oraz indywidualną wrażliwość na bodźce.

Zobacz również: Jesienna depresja – objawy i przyczyny powstania. Jak radzić sobie z jesienną depresją?

Jak rozpoznać depresję reaktywną? Objawy

Objawy depresji po trudnym wydarzeniu, np. śmierci bliskiej osoby, mogą być bardzo podobne do symptomów typowej depresji endogennej (wewnątrzpochodnej). O ich nasileniu decyduje jednak to, jak długo się utrzymują i jak wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Do najczęstszych objawów depresji egzogennej należy długotrwały smutek, który utrzymuje się przez okres dłuższy niż 2 tygodnie. Do tego często dochodzą symptomy takie jak:

• nadmierne rozdrażnienie i irytacja,
• życie w ciągłym napięciu,
• apatia, bierność i ociężałość w aspekcie fizycznym oraz psychicznym,
• agresja skierowana przeciwko samemu sobie (zachowania autoagresywne),
• zaniedbywanie obowiązków domowych i zawodowych,
• zaburzenia apetytu,
• niemożność odczuwania przyjemności i satysfakcji (anhedonia),
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• wycofanie z życia społecznego i ograniczenie dotychczasowych kontaktów,
• problemy ze snem,
• nadużywanie różnych substancji psychoaktywnych (np. alkoholu lub leków uspokajających),
• myśli samobójcze.

Jeśli obserwujesz u siebie wymienione objawy, skonsultuj się z psychiatrą lub psychologiem.

Depresja po stracie bliskiej osoby – żałoba czy choroba?

Smutek po śmierci bliskiej osoby jest naturalny i stanowi część procesu żałoby, który każdy przechodzi inaczej. W klasycznym ujęciu Elisabeth Kübler-Ross żałoba przebiega etapami – od zaprzeczenia, przez złość, targowanie się, smutek, aż po akceptację nowego stanu rzeczy. Choć kolejność i czas trwania tych faz mogą się różnić, większość osób w analogiczny sposób, stopniowo odzyskuje równowagę, odnajdując sens i chęć do życia pomimo straty.

Jeśli jednak proces żałoby zatrzymuje się i zamiast stopniowego osłabiania bólu pojawia się pogłębiające się poczucie pustki i utraty sensu, może to oznaczać, że naturalna żałoba przerodziła się w depresję reaktywną.

Sygnałami, które mogą wskazywać na depresję po stracie bliskiej osoby (depresję reaktywną), są m.in.:

• wycofanie się z życia zawodowego lub całkowita utrata motywacji do pracy,
• unikanie kontaktów ze wspólnymi znajomymi, rodziną czy przyjaciółmi,
• ciągłe rozpamiętywanie przeszłości, idealizowanie zmarłej osoby i brak zdolności do tworzenia nowych relacji,
• poczucie winy, że „żyje się dalej”,
• brak zainteresowania czynnościami, które wcześniej dawały satysfakcję,
• niemożność skupienia się, chroniczne zmęczenie i zaburzenia snu,
• utrzymujący się przez wiele miesięcy brak nadziei lub obojętność wobec przyszłości.

W odróżnieniu od żałoby, która z czasem łagodnieje i pozwala na powolny powrót do codzienności, depresja po stracie utrwala się i pogłębia. Zamiast stopniowego oswajania bólu pojawia się poczucie bezradności i izolacja.

Takie stany wymagają pomocy specjalisty – psychoterapeuty lub psychiatry – zwłaszcza gdy dotyczą depresji po śmierci dziecka, partnera lub małżonka. Wsparcie terapeutyczne nie oznacza „zapomnienia”, lecz pomaga przejść przez żałobę w sposób bezpieczny emocjonalnie i zapobiega temu, by ból po stracie przerodził się w długotrwałą chorobę.

Jak wygląda leczenie depresji reaktywnej (egzogennej)?

Leczenie depresji egzogennej obejmuje przede wszystkim terapię poznawczo-behawioralną pod okiem doświadczonego psychoterapeuty. Pomaga ona zrozumieć związek między myślami, emocjami, a zachowaniem i nauczyć się modyfikować szkodliwe przekonania. Podczas takiego procesu osoba niejako wyposaża się w „odpowiednie narzędzia”, które pomagają jej inaczej postrzegać nową sytuację. Równolegle obok procesu terapii niezwykle ważne jest wsparcie otoczenia, np. rodziny i przyjaciół, które pomaga zapobiec izolacji, poczuciu samotności i bezradności.

W przypadku pojawienia się bardzo niepokojących objawów wymagana jest konsultacja z lekarzem psychiatrą, który może zalecić leczenie farmakologiczne. W takich momentach przepisywane są lek przeciwdepresyjne i inne stabilizatory nastroju. Szczególnie wtedy, gdy okazuje się, że depresja może mieć podłoże endogenne (np. występują hormonalne zaburzenia nastroju).

Zdarza się, że symptomy depresji reaktywnej ustępują samoistnie, wraz z wyeliminowaniem bodźca zewnętrznego, który ją spowodował. Powrót do utraconej równowagi będzie łatwiejszy, jeśli połączysz psychoterapię z aktywnym działaniem w kierunku zmiany czynników zewnętrznych, na które masz wpływ (np. praca, sytuacja finansowa, niektóre aspekty w relacjach międzyludzkich).

Jak depresja endogenna i reaktywna mogą się przenikać – podsumowanie

Mimo możliwości wskazania pochodzenia objawów obu schorzeń nie istnieje wyraźna granica między depresją endogenną a reaktywną. Często okazuje się, że u jednej osoby mogą współwystępować objawy obu form, np. biologiczna podatność (uwarunkowania genetyczne czy współistniejące zaburzenia organiczne) w połączeniu z trudnym doświadczeniem życiowym. Podobnie dzieje się w przypadku objawów obu rodzajów depresji – na tym poziomie nie można jednoznacznie wskazać różnic pomiędzy nimi, gdyż mogą występować te same przy dwóch postaciach.

Najważniejsze jest więc szybkie zgłoszenie się po profesjonalną pomoc. Z kolei w rozpoznaniu depresji istotne jest przede wszystkim wykluczenie przyczyn bezpośrednio dotyczących zdrowia somatycznego, omówienie trudnych bądź traumatycznych wydarzeń mających miejsce bezpośrednio przed wystąpieniem lub pogłębieniem się złego samopoczucia oraz wdrożenie adekwatnego sposobu terapii.

Pamiętaj, każda forma depresji to choroba, którą można i trzeba leczyć.

Sprawdź też: 6 sposobów na depresję – wspomóż swoją walkę z depresją

Zweryfikowano przez psycholog i psychoterapeutę Patrycję Dąbrowską