Cukrzyca u dzieci – objawy, przyczyny powstania, rozpoznawanie

Cukrzycę nazwano epidemią XXI wieku. Co więcej, obserwowany jest postępujący wzrost zapadalności na cukrzycę wśród dzieci i młodzieży. Dlatego tak ważna jest profilaktyka tej choroby, o której w sposób szczególny przypomina się przy okazji obchodów Światowego Dnia Cukrzycy. Sprawdź, jakie są objawy cukrzycy u dzieci i w jaki sposób można ograniczyć ryzyko jej powstania.

Cukrzyca u dzieci – przyczyny powstania

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, dla których typowa jest hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi. Stan ten związany jest ze zbyt małą ilością insuliny lub opornością tkanek na ten hormon. W konsekwencji dochodzi do nieprawidłowości w metabolizmie węglowodanów.

Zdecydowana większość przypadków cukrzycy u dzieci i młodzieży to cukrzyca typu 1. W chorobie tej organizm nie wydziela insuliny. To schorzenie autoimmunologiczne, w którym organizm wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko komórkom odpowiedzialnym za wytwarzanie insuliny. Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się, gdy zniszczona zostanie większość tych komórek. Mogą ujawnić się już w wieku niemowlęcym, jeśli jest to choroba uwarunkowana genetycznie.

Z uwagi na rosnący problem nadmiernej masy ciała wśród dzieci obserwowany jest wzrost przypadków cukrzycy typu 2. W chorobie tej organizm, mimo że wytwarza insulinę, to na nią nie reaguje. Do powstania cukrzycy typu 2 u dzieci dochodzi w wyniku prowadzenia niezdrowego stylu życia – złej diety (z dużą ilością tłuszczów i cukrów) i braku ruchu. Choroba rozpoznawana może być już nawet w wieku 10-12 lat.

Jakie są objawy cukrzycy u dzieci?

Objawami cukrzycy typu 1 są przede wszystkim:

• nadmierne pragnienie,
• spadek masy ciała,
• częste oddawanie moczu (tzw. poliuria),
• senność i zmęczenie,
• nudności,
• rozmyte widzenie,
• oddech może nabrać zapachu acetonu,
• częste zajady w kącikach ust,
• wzmożony apetyt (polifagia).

Początek cukrzycy typu 2 jest zazwyczaj łagodniejszy niż w przypadku cukrzycy typu 1. Chorobie tej towarzyszą zazwyczaj takie objawy, jak:

• nadmierna masa ciała,
• senność,
• zmęczenie,
• przebarwienia skóry na szyi, w dołach pachowych i pachwinach,
• częste infekcje intymne,
• pogorszenie ostrości wzroku.

Niepodjęcie leczenia lub nieprawidłowe prowadzenie terapii związane jest z ryzykiem powstania powikłań cukrzycowych, w tym m.in. hipoglikemii (gdy glikemia spadnie poniżej 70 mg/dl), kwasicy ketonowej (hiperglikemii oraz zwiększonego stężenia we krwi i w moczu substancji zwanych ciałami ketonowymi), śpiączki, zaburzeń w naczyniach krwionośnych.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku pojawienia się u dziecka wyżej wymienionych objawów należy zgłosić się do lekarza pediatry. Omówi on z rodzicami dolegliwości pociechy (m.in. nasilenie, czas trwania) oraz zbada dziecko. W zależności od wskazań skieruje małego pacjenta na dodatkowe badania.

W przypadku wystąpienia ostrych stanów zagrożenia życia takich jak objawy hipoglikemii (m.in. zawroty głowy, drżenia, nudności, nasilona nerwowość) lub kwasicy ketonowej (nasilone pragnienie, nudności i wymioty, znaczne osłabienie i senność) konieczne jest zgłoszenie się z dzieckiem na Szpitalny Oddział Ratunkowy (SOR) lub izbę przyjęć do szpitala pediatrycznego.

Rozpoznawanie cukrzycy u dzieci

Rozpoznanie cukrzycy u dzieci poza rozmową z rodzicem na temat objawów dziecka oraz badaniem fizykalnym wymaga badań laboratoryjnych oceniających poziom cukru we krwi. Prawidłowe wartości glikemii na czczo u zdrowych osób powinny mieścić się w zakresie 70-99 mg/dl, a dwie godziny po posiłku do 140 mg/dl. Aby rozpoznać cukrzycę, wartości glikemii muszą przekroczyć normę w jednym z 3 możliwych badań.

Pierwszym badaniem jest tzw. glikemia przygodna. Badanie to polega na ocenie stężenia glukozy we krwi bez względu na spożyty posiłek i porę dnia. Szczególnie niepokojący jest wynik wynoszący ponad 200 mg/dl (11,1 mmol/l).

Drugim badaniem jest glikemia na czczo, która jak sama nazwa wskazuje, polega na ocenie stężenia glukozy we krwi z rana, po przynajmniej 8 godzinach przerwy w jedzeniu. To badanie należy wykonać 2 razy. Wyniki powyżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) to tzw. nieprawidłowa glikemia na czczo, a powyżej 126 mg/dl (7 mmol/l) rozpoznawana jest cukrzyca.

Kolejne badanie wykorzystywane w diagnostyce cukrzycy dziecięcej to doustny test tolerancji glukozy, tzw. OGTT. Badanie to polega na spożyciu roztworu glukozy i ocenie jej poziomu we krwi w określonych odstępach czasu. Wykonywanie jest zazwyczaj u dzieci powyżej 10 roku życia. Wynik glikemii po 2h wynoszący ponad 200 mg/dl (11,1 mmol/l) pozwala lekarzowi na rozpoznanie cukrzycy. Testu tego nie wykonuje się, jeśli można rozpoznać cukrzycę wcześniej. Wykonywane jest badanie moczu, w którym czasem stwierdza się obecność cukru lub ciał ketonowych.

Leczenie cukrzycy u dzieci

Cukrzyca dziecięca w zależności od typu wymaga innego leczenia. Cukrzyca typu 1 wymaga podawania insuliny w postaci wielokrotnych wstrzyknięć podskórnych lub pompy insulinowej przez całe życie. Łagodne postacie cukrzycy typu 2 u dzieci leczone są za pomocą modyfikacji diety i aktywności fizycznej, a następnie za pomocą leków hipoglikemizujących doustnych (obniżających poziom glukozy we krwi). Kiedy takie postępowanie nie zapewnia wystarczających rezultatów, konieczne jest wprowadzenie insulinoterapii.

Nieodłącznym elementem leczenia cukrzycy jest prowadzenie zdrowego stylu życia, a szczególnie odpowiednio zbilansowanej diety. Dawki insuliny dobiera się indywidualnie. Bardzo ważna jest kontrola glikemii za pomocą glukometru.

Dziecko oraz rodzice powinni wiedzieć, jak prawidłowo kontrolować glikemię, reagować w przypadku pojawienia się objawów hipoglikemii, hiperglikemii, kwasicy ketonowej oraz jak modyfikować dawki insuliny, wprowadzić dietę cukrzycową i odpowiednią aktywność fizyczną. W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem.

Powikłania cukrzycy

Nieprawidłowe kontrolowanie cukrów może prowadzić do wielu nieodwracalnych powikłań, które mogą znacząco obniżać jakość życia dziecka i wpływać na całe jego życie. Należą do nich m.in. uszkodzenia naczyń krwionośnych (tzw. mikro- i makroangiopatie), które prowadzą do licznych chorób m.in. kończyn dolnych – stopy cukrzycowej, uszkodzenia nerek (tzw. nefropatia cukrzycowa), oczu (tzw. retinopatia cukrzycowa) oraz nerwów (tzw. neuropatia cukrzycowa). Do profilaktyki przewlekłych powikłań cukrzycy należą regularne kontrole u specjalistów i utrzymywanie glikemii na prawidłowym poziomie.

Do ostrych powikłań cukrzycy wymagających natychmiastowego leczenia należy wspomniana wcześniej kwasica ketonowa, objawy hiperglikemii lub hipoglikemii, stan hiperglikemiczno-hiperosmolarny oraz śpiączka cukrzycowa. Te powikłania stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia dziecka, dlatego też nie należy ich lekceważyć i w razie wątpliwości skonsultować się z pediatrą.

W jaki sposób zapobiegać cukrzycy dziecięcej?

Cukrzycy dziecięcej można zapobiec, podejmując odpowiednią profilaktykę. Temat ten jest szeroko podejmowany w społeczeństwie. Jego popularyzacji sprzyja przypadający na 14 listopada Światowy Dzień Cukrzycy. Święto to obchodzone jest już od 1991 r., a jego głównym celem jest podniesienie świadomości społecznej na temat objawów, przyczyn powstawania, sposobów leczenia oraz zapobiegania cukrzycy.

Profilaktyka cukrzycy typu 2 obejmuje przede wszystkim aktywność fizyczną i prawidłowe nawyki żywieniowe. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia dzieci w wieku 5–17 lat powinny podejmować powyżej 60 minut różnorodnego wysiłku dziennie, a dodatkowo 5 razy w tygodniu wykonywać przez 30 minut bardziej intensywny wysiłek, który powoduje zmęczenie. Zalecane jest regularne spożywanie posiłków (4–5 co 3–4 godziny), nawadnianie się, unikanie węglowodanów prostych, ograniczenie niezdrowych przekąsek i przetworzonego jedzenia. Cukrzycy typu 1 u dzieci nie można zapobiec, ale poprzez odpowiednie działania można zapobiegać jej powikłaniom i łatwiej ją kontrolować.

Profilaktyka cukrzycy typu 1 poza prowadzeniem zdrowego stylu życia obejmuje suplementowanie witaminy D, ograniczenie narażenia na stres. U dzieci z grupy zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy ważne są profilaktyczne badania glukozy we krwi. Pamiętajmy o profilaktyce cukrzycy i edukujmy dzieci na temat tej choroby nie tylko z okazji Światowego Dnia Cukrzycy.