Co to jest bruksizm? Przyczyny, objawy i sposoby leczenia bruksizmu

Bruksizm – co to jest?

Bruksizm należy do zaburzeń układu ruchowego narządu żucia i najogólniej można go przedstawić jako patologiczne zaciskanie i zgrzytanie zębami żuchwy o zęby szczęki. Pacjent robi to nawykowo i nieświadomie.

Bruksizm przeważnie daje o sobie znać w nocy. Z tego powodu zaliczany jest do parasomnii, czyli grupy nieprawidłowych zachowań podczas snu. Nierzadko pacjenci nie są świadomi istnienia tej przypadłości. Szacowana częstość występowania bruksizmu wynosi od 8% do 31% i zmniejsza się z wiekiem. U dzieci do 11. roku życia rozpowszechnienie tego zaburzenia sięga nawet 40%. Zmaga się z nim około 13% dorosłych i do 3% ludzi w podeszłym wieku.

Jednak zaciskanie zębów może występować także w ciągu dnia. Bruksizm może objawiać się np. podczas dużego wysiłku fizycznego, skupienia lub w trakcie sytuacji stresowej. Pacjenci cierpiący na tę przypadłość bardzo często zaciskają szczękę np. podczas jazdy samochodem. Chociaż dzieje się to w ciągu dnia – podobnie, jak w nocy, nie kontrolują tego. Bruksizm może występować również z nerwicą. Dlatego przy zdiagnozowanej nerwicy warto również udać się na konsultację stomatologiczną, aby zapobiec ścieraniu zębów.

Jakie są przyczyny bruksizmu?

Za powstanie bruksizmu mogą odpowiadać różnego rodzaju czynniki. Jedną z częściej wymienianych przyczyn są problemy natury psychologicznej. Bruksizm zaobserwować można u osób nadmiernie wrażliwych na stres, narażonych na silne stresory, zmagających się z depresją. W większości tych przypadków stres jest głównym czynnikiem wywołującym zaciskanie zębów. Niestety w większości z nich może mieć on znacznie głębsze podłoże i oprócz specjalistycznej konsultacji stomatologicznej może być konieczna również porada psychologiczna, ale wykluczyć przyczynę problemu.

Przyczyn bruksizmu upatruje się też w problemach stomatologicznych, takich jak wady zgryzu lub braki zębowe. Nieprawidłowo ustawione zęby mają ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Jeśli więc zęby nie mają odpowiedniego fizjologicznego prowadzenia, mogą się pojawiać problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym i dochodzić do patologicznego ścierania zębów. Powodem może być także ekstrakcja zębów. Jednym z powikłań pozabiegowych po ekstrakcji zębów mądrości jest szczękościsk. Gdy tylko się pojawi, należy jak najszybciej zgłosić się na wizytę do gabinetu stomatologicznego. Wielu pacjentów jednak ignoruje ten problem, co w przyszłości może wzmagać dalsze problemy ze stawem skroniowo-żuchwowym i prowadzić do zgrzytania zębami przez sen.

Do wystąpienia bruksizmu przyczyniają się także: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, choroby układu oddechowego (zwłaszcza te występujące podczas snu, czyli bezdech senny) oraz zaburzenia snu. Warto więc zadbać o odpowiednią higienę snu i w miarę możliwości zrezygnować z używek.

Zgrzytanie zębami u dzieci

Zdarza się, że rodzice zauważają zgrzytanie zębami u dziecka, zwłaszcza w trakcie snu. W większości przypadków ma to podłoże emocjonalne. Dzieci rozładowują w ten sposób stres towarzyszący im w ciągu całego dnia. Dzieje się tak szczególnie u najmłodszych pacjentów, ponieważ nie potrafią oni inaczej poradzić sobie z różnymi emocjami. W ten sposób organizm próbuje rozładować wszystkie napięcia i uwolnić go od czynników stresogennych.

Bruksizm u dzieci może być również objawem świadczącym o innych chorobach lub dolegliwościach. Zgrzytanie zębami u dzieci w nocy może świadczyć np. o pasożytach znajdujących się w przewodzie pokarmowym. Często zdarza się, że towarzyszy m.in. owsikom. Po zastosowaniu odpowiedniego leczenia problem powinien ustąpić.

Bruksizm – objawy

Bruksizm objawia się przede wszystkim:

• częstymi bólami głowy po przebudzeniu (typu napięciowego i migrenowego),
• problemami z żuciem pokarmów,
• bólem żuchwy i szczęki,
• zmianami w wyglądzie zewnętrznym twarzy, która staje się bardziej kwadratowa, z wyraźnie zarysowanymi mięśniami żwaczy,
• nadwrażliwością zębów i dziąseł,
• klikaniem w stawie skroniowo-żuchwowym,
• starciem koron zębowych,
• pękaniem szkliwa,
• krwawieniem z dziąseł podczas codziennej higieny jamy ustnej oraz w trakcie zabiegów higienizacyjnych w gabinecie stomatologicznym,
• bólem karku, szyi i kręgosłupa,
• napięciem w okolicy barków,
• zaburzeniami słuchu.

Bruksizm może przyczyniać się do rozwoju stanu zapalnego w jamie ustnej. W takim przypadku na błonie śluzowej policzków występują wybroczyny oraz liniowe zgrubienia na wysokości powierzchni żujących zębów bocznych, świadczące o przygryzaniu błony śluzowej. Ich leczeniem zajmuje się periodontolog. Co więcej, nałogowe przygryzanie błony śluzowej (keratoza) może prowadzić do rozwoju nowotworów w obrębie jamy ustnej.

Bruksizm – skutki zgrzytania zębami

Konsekwencje bruksizmu obejmują:

• ruchomość i złamania zębów,
• ścieranie zębów,
• ból głowy, często migrenowy – towarzyszący od wczesnych godzin porannych,
• szum i bóle w uszach,
• zmęczenie oraz przerost mięśni żucia,
• zmiany zwyrodnieniowe w stawach skroniowo-żuchwowych, prowadzące do ograniczenia ruchów w tych stawach,
• zaburzenia zgryzu i powstawanie wad zgryzu,
• rozchwianie i utrata zębów,
• złamania prac protetycznych, które są znacznie mniej wytrzymałe od szkliwa.

Patologiczne zgrzytanie zębami stanowi również problem społeczny, gdyż uniemożliwia zdrowy, regeneracyjny sen partnerowi śpiącemu w tym samym łóżku. Bardzo często pacjenci dowiadują się o tym, że zgrzytają zębami przez sen właśnie od partnera. Może to prowadzić do konfliktów między nimi, a nawet podjęcia decyzji o spaniu w oddzielnych sypialniach.

Jak rozpoznać bruksizm?

Pierwszym etapem diagnostyki bruksizmu jest wywiad z pacjentem. Kolejny element procesu diagnostycznego to badanie kliniczne, na które składa się badanie stawu skroniowo-żuchwowego, mięśni, ocena stanu zębów, a także języka i policzków. Już podczas przeglądu jamy ustnej stomatolog jest w stanie stwierdzić, czy dochodzi do zgrzytania zębami w nocy. Na bruksizm mogą wskazywać m.in.:

• ubytki klinowe,
• częste wypadanie wypełnień zachowawczych,
• uszkodzenia i pęknięcia szkliwa,
• starcia zębów,
• krwawienie z dziąseł,
• nadżerki na błonie śluzowej policzków,
• pęknięcia lub złamania prac protetycznych.

Złotym standardem w diagnostyce bruksizmu jest polisomnografia z nagraniami audio i wideo. To badanie rejestrujące czynności organizmu ludzkiego podczas snu nocnego.

Jak leczyć bruksizm?

Specjalistyczne leczenie bruksizmu prowadzone jest m.in. w placówkach LUX MED Stomatologia. Proces terapeutyczny nie należy do łatwych i jest wieloetapowy. Jego głównym celem jest przywrócenie prawidłowych warunków zwarciowych. Oprócz zabiegów stomatologicznych lekarz może zalecić skorzystanie z pomocy innych specjalistów, aby wykluczyć podłoże problemu.

Szyna relaksacyjna na bruksizm

Leczenie stomatologiczne polega przede wszystkim na stosowaniu specjalnych szyn odciążających. Ich doborem zajmuje się protetyk. Szyna na bruksizm powinna zostać wykonana i dostosowana indywidualnie dla każdego pacjenta, aby jak najlepiej chronić zęby przed ich ścieraniem. Pacjenci często sięgają po gotowe nakładki na bruksizm dostępne w internecie, jednak ich stosowanie może dodatkowo wzmagać problem i prowadzić do nieprawidłowego ustawienia zębów.

Stosowanie na bruksizm szyny daje jedynie efekty doraźne. Dzięki takiemu rozwiązaniu niejako uniemożliwia się zgrzytanie zębami i wytwarzanie się tarcia między górnym a dolnym łukiem zębowym. Należy jednak pamiętać, że szyna likwiduje jedynie dolegliwości, a nie problem.

Fizjoterapia i ćwiczenia na bruksizm

Dobre efekty przynosi fizjoterapia stomatologiczna. Dzięki odpowiednio dobranym zabiegom można przywrócić prawidłową pracę stawów skroniowo-żuchwowych. Najczęściej oddziaływania przyjmują formę terapii manualnej. Zalecane są zwłaszcza ćwiczenia rozluźniające mięśni żwaczy, mięśni skroniowych, mięśni twarzy. Masaż na bruksizm powinien być jednak wykonywany regularnie, aby przyniósł zamierzone efekty. Podobnie, jak w przypadku innych części ciała, pojedynczy zabieg może przynieść jedynie tymczasową ulgę w rozluźnieniu stawu skroniowo-żuchwowego.

Oprócz ćwiczeń na bruksizm fizjoterapeuta może również zalecić stosowanie tzw. kinesiotapingu. Taping na bruksizm działa rozluźniająco i zmniejsza napięcie w mięśniach. Pacjenci bardzo często odczuwają niemalże natychmiastową ulgę po naklejeniu specjalnych taśm na twarzy.

Botoks na bruksizm

W leczeniu bruksizmu coraz częściej stosuje się botoks, czyli toksynę botulinową typu A, która blokuje przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia napięcia mięśni i spowolnienia ich pracy, co przekłada się na złagodzenie intensywności zaciskania i zgrzytania zębami. W przypadku bruksizmu botoks przynosi natychmiastowe efekty widoczne od razu po wykonaniu zabiegu. Pacjenci przestają odczuwać bóle napięciowe oraz bóle głowy spowodowane zaciskaniem zębów. Bardzo często zdarza się tak, że mogą również zrezygnować z noszenia szyny relaksacyjnej na noc. Efekty zabiegu utrzymują się średnio 2 lata i po tym czasie należy zabieg powtórzyć.

Stosowanie botoksu na bruksizm ma niewielkie skutki uboczne. Zazwyczaj po zabiegu mogą pojawiać się drobne siniaki lub zaczerwienia, które znikają samoistnie w ciągu kilku dni od zabiegu. Jest to zabieg bezpieczny i mało inwazyjny. Bardzo rzadko zdarzają się powikłania typu opadająca powieka czy osłabienie mięśni.

Domowe sposoby na bruksizm

Istnieją również domowe sposoby na bruksizm. Działają one jednak wyłącznie wspomagająco i nie są w stanie zastąpić profesjonalnej pomocy specjalisty. Przede wszystkim warto stosować techniki relaksacyjne i rozluźniające. Pomóc może gorąca kąpiel, słuchanie ulubionej muzyki czy wprowadzenie odpowiednich technik oddechowych.

Warto również zwrócić uwagę na codzienną dietę. Pacjenci cierpiący z powodu bruksizmu powinni zrezygnować z kofeiny na kilka godzin przed snem. Może ona dodatkowo stymulować zarówno mięśnie, jak i mózg do pracy, co wzmaga zgrzytanie zębami przez sen. Zamiast tego można wypić bezpieczne napary ziołowe, np. z melisy lub rumianku.

Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na bruksizm, pamiętaj, że ważnym czynnikiem uzupełniającym terapię jest ograniczenie ekspozycji na czynniki stresowe, które nasilają problem. Istotne jest nauczenie się odpowiedniego odreagowania stresu. W tym celu można podjąć psychoterapię, postawić na relaks, podejmować aktywność fizyczną, medytację czy ćwiczenia relaksacyjne – np. trening autogenny Schultza.