Zaburzenia smaku – przyczyny laryngologiczne i ogólnoustrojowe

Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie terminy medyczne opisują zaburzenia smaku,
• jakie są laryngologiczne przyczyny zaburzeń smaku,
• przy jakich chorobach ogólnoustrojowych pojawiają się zaburzenia smaku,
• jakie badania wykonać przy zaburzeniach smaku i węchu
• jak wygląda leczenie zaburzeń smaku.

Zaburzenia smaku – podstawowe definicje i rodzaje

Zaburzenia smaku to szeroki wachlarz nieprawidłowości w ich odczuwaniu. Obejmują stany od częściowego upośledzenia odczuwania smaków, aż do całkowitego braku jego odczuwania. Z tego względu wyróżnia cztery grupy zaburzeń smakowych: 

• aguesia, czyli całkowity brak możliwości odczuwania smaków,
• hypoguesia, inaczej częściowe osłabienie odczuwania smaków,
• dysguesia, czyli nieprawidłowe odczuwanie smaku, np. metaliczny posmak w ustach,
• hiperguesia, inaczej nadmierne odczuwanie bodźców smakowych.

Istnieją również omamy smakowe, czyli odczuwanie smaków, które nie istnieją w rzeczywistości. Osoba doświadczająca omamów smakowych może odczuwać smak jakiegoś jedzenia, napoju lub substancji chemicznej, choć nie ma jej w ustach.

Zobacz także: Parosmia i fantosmia – kiedy zapachy stają się uciążliwe lub fałszywe?

Mimo pozornie błahej natury, zaburzenia smaku mogą mieć poważne konsekwencje dla pacjentów. Osoba ich doświadczająca może między innymi przejawiać niechęć do jedzenia, co będzie wiązało się z niedożywieniem i osłabieniem systemu odpornościowego. W skrajnych przypadkach może się u niej rozwinąć depresja i niechęć do kontaktów międzyludzkich. Dlatego tak ważne jest poznanie dokładnej przyczyny zaburzeń smaku i zastosowanie odpowiedniego leczenia.

Przyczyny laryngologiczne zaburzeń smaku

Zaburzenia smaku mogą mieć różne powody. Wśród nich znajdują się błahe - takie jak palenie papierosów lub zażywanie niektórych grup leków po bardzo poważne, pojawiające się na skutek rozwoju choroby. Najczęstsze, laryngologiczne przyczyny nieprawidłowego odczuwania smaków opisano poniżej.

Infekcje górnych dróg oddechowych i stany zapalne

Zaburzenia smaku i węchu może towarzyszyć stanom zapalnym i infekcjom górnych dróg oddechowych. Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i języka wpływa na prawidłowe funkcjonowanie kubków smakowych. Ślina jest niezbędna do właściwego nawilżania receptorów smakowych. Choroby ślinianek powodują skąpe wydzielanie śliny, przez co odbierane bodźce smakowe są nieprawidłowe. Przy wirusowych chorobach górnych dróg oddechowych może dojść do wystąpienia zaburzeń węchu i smaku. Bardzo często jest to obserwowane u chorych na COVID-19. Nieprawidłowa percepcja smaków i zapachów występuje najczęściej we wczesnym etapie choroby, a u części osób objawy te są jednym z pierwszych symptomów zakażenia.

Choroby jamy ustnej i gardła

Zaburzenia w odczuwaniu smaku pojawić się mogą na skutek chorób jamy ustnej i gardła, problemów stomatologicznych, stosowania protez zębowych oraz niedostatecznej higieny jamy ustnej. Grzybice, afty, zmiany zapalne języka i ślinianek to stany, które mają wpływ na spaczone odczuwanie smaku.

Uszkodzenia nerwów czaszkowych

Za prawidłowe odbieranie smaków odpowiadają gałęzie trzech nerwów czaszkowych: twarzowego (VII), językowo-gardłowego (IX) i błędnego (X). Uszkodzenie tych nerwów w wyniku urazów, zabiegów chirurgicznych lub radioterapii może skutkować  zaburzeniami smaku.

Do uszkodzeń nerwów czaszkowych prowadzą najczęściej choroby zapalne (np. stwardnienie rozsiane) i naczyniowe mózgu.

Ogólnoustrojowe przyczyny zaburzeń smaku

Zaburzenia smaku mają również przyczyny ogólnoustrojowe.

Choroby metaboliczne i endokrynologiczne

Nieprawidłowe odczuwanie smaku może towarzyszyć chorobom układu pokarmowego, np. kamicy pęcherzyka żółciowego. Często na tę dolegliwość uskarżają się też pacjenci z chorobą refluksową przełyku.

Cukrzyca, niedoczynność tarczycy oraz niewydolność nerek i wątroby to choroby metaboliczne, w przebiegu których również obserwowane są zaburzenia smaku. Do najczęstszych stanów prowadzących do zaburzenia odczuwania smaku można dodać wahania poziomu hormonów związane z ciążą i zaburzenia hormonalne takie jak hipogonadyzm.

Niedobory mikroelementów i witamin

Do czynników mających wpływ na wystąpienie zaburzeń smaku i zapachu należą niedobory witamin A, B12 i mikroelementów. Również zaburzenia w metabolizmie jonów miedzi, cynku, kobaltu i niklu przyczyniają się do nieprawidłowej percepcji smaków.

Skutki uboczne leków

Na prawidłowe odczuwanie smaku wpływa też przyjmowanie leków, takich jak niektóre leki moczopędne, hormony, inhibitory konwertazy angiotensyny oraz antybiotyki. Leki te w naturalny sposób obniżają stężenia cynku w surowicy, a od niego zależy właśnie prawidłowa percepcja smaku. Zbyt niskie stężenie tego jonu dodatkowo ma wpływ na smak spożywanych pokarmów.

Choroby neurologiczne i psychiczne

Choroby neurologiczne i psychiczne to schorzenia, w których występować mogą omamy smakowe. Pacjenci zgłaszają wówczas odczuwanie nieprzyjemnego smaku spowodowane halucynacjami smakowymi, czyli przy braku jakiegokolwiek bodźca.

Diagnostyka zaburzeń smaku – kiedy udać się do lekarza?

Osoby z zaburzeniami smaku najczęściej zgłaszają się do internisty, laryngologa lub neurologa. W poszukiwaniu przyczyny nieprawidłowego odczuwania smaku każdy z nich przeprowadzi wnikliwy wywiad kliniczny. Zapyta, od kiedy pacjent zauważa tę nieprawidłowość, czy zaburzenia smaku dotyczą całej jamy ustnej i jak bardzo dolegliwości są nasilone. Lekarz również zainteresuje się chorobami towarzyszącymi oraz zapyta o ostatnią kontrolę stomatologiczną.

Odpowiednio zebrany wywiad pozwala zorientować się, czy zaburzenia smaku są polekowe, spowodowane czynnikami miejscowymi, czy też mogą być skutkiem choroby neurologicznej albo ogólnoustrojowej. Lekarz laryngolog może poprosić też o wykonanie testów smakowych, polegających na próbowaniu różnych substancji o znanych smakach i relacjonowaniu odczuwanych bodźców smakowych.

W przypadku osób, u których zaburzenia smaku dotyczą całej jamy ustnej, bardzo ważna jest ocena laryngologiczna i stomatologiczna, ponieważ zaburzenia smaku najczęściej są związane z chorobami toczącymi się w jamie ustnej. Ocena laryngologiczna jest także bardzo istotna w przypadku podejrzenia uszkodzenia struny bębenkowej. W dalszym etapie należy przeprowadzić pełne badanie neurologiczne i ocenę stanu psychicznego, zwłaszcza w celu wykluczenia depresji.

Zdarza się czasami, że zaburzenia smaku i zapachu pojawiają się nagle bez istotnej historii chorobowej i teoretycznie stanowią jedyną dolegliwość pacjenta. U takich osób konieczne może stać się przeprowadzenie rozszerzonej diagnostyki, w tym badań obrazowych takich jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny oraz badań krwi.

Postępowanie i leczenie zaburzeń smaku

Leczenie zaburzeń smaku zależy od przyczyny problemu. Jeśli zaburzenia smaku są spowodowane chorobą jamy ustnej lub gardła istotne jest wyleczenie grzybic, zapaleń, infekcji czy aft. Leczenie choroby podstawowej może pomóc w przywróceniu prawidłowej percepcji smaku. Jeśli nieprawidłowości w odczuwaniu smaku spowodowane są infekcją, konieczna może okazać się antybiotykoterapia lub zażywanie leków przeciwwirusowych. Postępowanie w przypadku zaburzeń smaku powinno obejmować także wyrównanie poziomu hormonów. U osób, u których doszło do nieodwracalnych uszkodzeń nerwów, konieczne będzie wprowadzenie modyfikacji w codziennej diecie.

Podsumowanie

Osoby nieprawidłowo odczuwające smak mogą mieć trudności z identyfikacją smaków jedzenia, co może prowadzić do wybiórczości pokarmowych, utraty apetytu, niedoborów witamin i mikroelementów oraz spadku masy ciała. Ponadto, zaburzenia smaku i zapachu mogą obniżać samopoczucie, prowadząc do izolacji społecznej.

W przypadku nieprawidłowej percepcji smaku i zapachu ważne jest, aby zgłosić się do lekarza. Ustalenie właściwej przyczyny pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia i tym samym poprawę komfortu życia pacjenta. Leczenie zaburzeń smaku zależy od przyczyny, która je powoduje i może obejmować modyfikacje diety, leczenie choroby podstawowej lub terapię łagodzącą objawy.