Perfekcja pod kontrolą? Poznaj osobowość anankastyczną

Osobowość anankastyczna – co to oznacza?

Kiedy zaczynamy rozważania na temat zaburzeń osobowości, warto się zastanowić, czym jest osobowość rozumiana jako definicja z dziedziny psychiatrii i psychologii:

Osobowość – psychol. pojęcie definiowane niejednolicie, najczęściej rozumiane bądź jako zbiór względnie stałych dla danej jednostki właściwości (cech) psychicznych, warunkujących stałość jej zachowania się i postaw, bądź jako zespół warunków wewn., wyznaczający organizację zachowania się człowieka, jego psychiczną tożsamość, kierunki i sposoby przystosowania się do otoczenia i jego przekształcania.

Jeśli osobowość możemy rozumieć jako zespół cech, które definiują funkcjonowanie człowieka, przyjmuje się, że kształtuje się ona średnio do 18. roku życia. Czym jest właściwie sama osobowość anankastyczna i czy jej struktura może ulec zmianie?

Według kryteriów klasyfikacji ICD 10, osobowość anankastyczna jest definiowana jako sztywność zasad moralnych, która wyraża się przesadnym poczuciem odpowiedzialności, nadmierną sumiennością i skrupulatnością. Działania podejmowane przez taką osobę muszą być produktywne, co wiąże się z  trudnością lub brakiem odczuwania przyjemności. Wyraża się też zamiłowaniem do porządku i pochłonięciem przez regulaminy i schematy postępowania, co ściśle wiąże się z odczuwaniem poczucia niepewności i trudnościami w podjęciu decyzji.

Światowa Organizacja Zdrowia anankastyczne zaburzenie osobowości umieszcza w grupie F 60.5 klasyfikacji.

Dowiedz się więcej: Zaburzenia osobowości – czym są i jak się objawiają?

Osobowość anankastyczna – przyczyny występowania

Możliwe przyczyny występowania osobowości anankastycznej, są złożone i wynikają z kombinacji czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych. Wśród nich istotną rolę mogą odgrywać predyspozycje genetyczne – badania sugerują, że cechy takie jak skłonność do perfekcjonizmu czy nadmiernej kontroli mogą być dziedziczne. Wczesne doświadczenia życiowe, takie jak wychowanie w domu o sztywnych zasadach, nadmierne wymagania ze strony rodziców czy brak emocjonalnego wsparcia, również mogą przyczyniać się do wykształcenia się tego typu osobowości. Dziecko, próbując zdobyć akceptację i poczucie bezpieczeństwa, może zacząć nadmiernie koncentrować się na zasadach, porządku i kontroli, co z czasem przekształca się w trwały wzorzec funkcjonowania.

Osobowość anankastyczna – objawy i cechy

Osobowość anankastyczna przejawia się w dużym napięciu, a czasem nawet agresją skierowaną do innych członków rodziny, gdy nie mogą wykonać zaplanowanych przez siebie działań takich jak pranie, prasowanie czy nauka określonych czynności. W bardzo dużym stopniu ten typ osobowości utrudnia prowadzenie życia rodzinnego.

Do rozpoznania zaburzenia spełnione muszą być co najmniej trzy spośród poniższych warunków:

• nadmiar wątpliwości i ostrożności,
• pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie, organizowanie lub schematy postępowania,
• perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań),
• nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji interpersonalnych,
• przesadna pedanteria i przestrzeganie konwencji społecznych,
• sztywność i upór,
• irracjonalne sądzenie, że inni dokładnie podporządkują swe działania sposobom działania pacjenta lub nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na działanie.

Osobowość anankastyczna w związku, pracy i rodzicielstwie

Osoby anankastyczne mają liczne trudności w dostosowaniu się do nagłych zdarzeń życiowych, takich jak choroba dziecka czy partnera. Wprowadza to znaczny niepokój, jednak często nie o członka rodziny, tylko o zmianę codziennych rytuałów.

Pacjent z tą osobowością jest nastawiony na wykonanie określonych zadań w miejscu pracy, a gdy nie może ich wykonać perfekcyjnie oznacza to, że jest złym pracownikiem – dlaczego? Dlatego, że dobry pracownik nie chodzi na zwolnienie lekarskie. Zadania, które wykonywane są w miejscu pracy, cechuje nadmierna dbałość i przywiązanie do szczegółów, a także wąski zakres obowiązków. Czynność nie może być przerywana, gdyż wpływa to na jakość wykonywanej pracy.

W znaczny sposób taki rodzaj myślenia utrudnia też partnerstwo, kiedy nie akceptujemy zmian i nie dostrzegamy potrzeb emocjonalnych partnera.

Zobacz także: Czym charakteryzuje się osobowość zależna? Jak ją leczyć?

Diagnoza i leczenie w przypadku osobowości anankastycznej

Anankastyczny typ osobowości wiąże się z realnym cierpieniem najbliższych pacjenta. Pacjent często nie odczuwa potrzeby zmiany ani dostosowania do potrzeb otoczenia. Motywacją do podjęcia leczenia przez pacjenta może być współwystępująca depresja czy lęk, jak i trudność w odczuwaniu przyjemności. Częste są też problemy związane z nadmiernym napięciem ciała, bóle głowy, karku, kręgosłupa, co kieruje pacjenta do internisty. Objawy somatycznie występują licznie, ponieważ brakuje dostępu do sfery emocjonalnej. To lekarz internista bywa osobą kierującą na konsultację psychologiczną. Takie sytuacje są częste również w placówkach LUX MED.

Osoba z osobowością anankastyczną często wykazuje silne przywiązanie do zasad wynikających z wiary czy światopoglądu, a także ma trudności ze znoszeniem życiowych zmian. Taki sposób myślenia prowadzi do tzw. myślenia czarno-białego, w którym postrzega świat w kategoriach „albo dobry, albo zły”, bez miejsca na odcienie pośrednie. W efekcie bywa bardzo surowa zarówno dla siebie, jak i dla swojego otoczenia.

Czy wobec takich okoliczności istnieje możliwość zmiany?

Tak, istnieje ona zawsze, jeśli tylko mamy w sobie gotowość do podjęcia działań terapeutycznych.

Jeśli podejrzewasz u siebie zaburzenia osobowości, warto zarezerwować wizytę u lekarza psychiatry czy psychologa. Lekarz po zweryfikowaniu trudności pacjenta, przekieruje, jeśli zauważy taką potrzebę, do psychologa-diagnosty, który to za pośrednictwem odpowiednich narzędzi diagnostycznych (arkuszy testowych) przeprowadzi badanie. Po sporządzeniu odpowiedniej opinii i omówieniu jej z pacjentem, przekieruje bądź sam podejmie odpowiednie działania psychoterapeutyczne, które w znaczący sposób są w stanie poprawić jakość życia samego pacjenta, jak i jego rodziny oraz pomogą zrozumieć samego siebie i zmodyfikować schematy zachowań.