Kleptomania – co to jest, jakie ma objawy i jak ją leczyć?

Co to jest kleptomania?

Aby wytłumaczyć, co to kleptomania, warto cofnąć się do odkrycia szwajcarskiego lekarza André Mattheya, który po raz pierwszy opisał zjawisko w 1816 roku, definiując je jako tendencję impulsywnych złodziei.

Dziś jednostka ta klasyfikowana jest w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) w sekcji zaburzeń nawyków i popędów jako patologiczne kradzieże (kleptomania), polegające na powtarzającej się trudności lub niemożności powstrzymania się od kradzieży przedmiotów, które nie są zabierane dla osobistego użytku ani z chęci zysku. Zamiast tego rzeczy skradzione mogą być wyrzucane, rozdawane lub zbierane.

Zastanawiając się więc, czy kleptomania to choroba, można powiedzieć, że tak, choć zamiast terminu choroba używa się nazwy zaburzenie psychiczne. Przejawiane w ramach niego zachowanie idzie w parze ze wzrastającym uczuciem napięcia przed kradzieżą oraz odczuwanej gratyfikacji w trakcie i bezpośrednio po dokonaniu czynu.

Kleptomania – objawy zaburzenia

Należy podkreślić, że najważniejszym kryterium wskazującym na występowanie kleptomanii jest doświadczanie nagłej i nieodpartej potrzeby kradzieży, która nie jest motywowana chęcią zysku materialnego. Ponadto kleptoman, czyli osoba dotknięta tym zaburzeniem, przejawia różne inne tendencje i zachowania, takie jak:

• pojawiająca się nagle i utrzymująca się przez dłuższy czas potrzeba sięgania po czyjeś przedmioty (niemożliwa do opanowania),
• uczucie podekscytowania (tzw. skok adrenaliny) przed i podczas kradzieży,
• napięcie emocjonalne pojawiające się przed i podczas kradzieży zostaje rozładowane natychmiast po jej dokonaniu, przynosząc ulgę i spokój,
• brak jakichkolwiek planów co do wykorzystania ukradzionych rzeczy – są one zdobywane w wyniku impulsu, a nie zamierzonego działania (często wyrzucane, oddawane lub gromadzone w chaotyczny i bezcelowy sposób),
• poczucie braku kontroli nad możliwością opanowania impulsu do kradzieży i obawa przed jego wystąpieniem (w tym niemożność wykonywania innych zadań z powodu występowania impulsów lub myśli z nimi związanych),
• lęk przed znalezieniem się w sytuacji, która umożliwi kradzież (przewidywana na podstawie wcześniejszych doświadczeń lub wyobrażeń),
• uczucie wstydu z powodu dokonywanych działań i ukrywanie ich przed otoczeniem (działanie wyłącznie samemu).

Zaburzenie może przyjmować też różne formy częstotliwości. Wyróżnia się:

1. Krótko występujące epizody kradzieży, po których następuje długi okres bez objawów kleptomanii.
2. Długo występujące epizody kradzieży wraz z krótkimi okresami bez objawów kleptomanii.
3. Częste (niemal ciągłe) epizody kradzieży, bez znaczących okresów niewystępowania objawów kleptomanii.

Jakie mogą być przyczyny kleptomanii?

Wiele czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych, może odgrywać rolę w rozwoju kleptomanii. Mimo to dokładne przyczyny wciąż nie zostały poznane. Istnieje jednak kilka teorii, które sugerują, że zaburzenie to może wynikać z połączenia różnych cech i sytuacji. Należą do nich:

• Trauma z dzieciństwa – doświadczenie przemocy, nadużycia seksualnego, zaniedbania lub innych negatywnych przeżyć w młodym wieku może zwiększać ryzyko rozwoju kleptomanii.
• Stres i zaburzenia emocjonalne – chroniczny stres, zaburzenia lękowe i depresyjne czy trudności w radzeniu sobie z emocjami mogą prowadzić do poszukiwania sposobów na ich kontrolowanie, w tym poprzez kradzież.
• Uwarunkowania neurochemiczne – zmiany w równowadze neuroprzekaźników, takich jak np. dopamina, mogą wpływać na impuls kontrolujący zachowania, w tym tendencję do kradzieży.
• Czynniki środowiskowe – istnieją przesłanki, że kleptomania może występować w rodzinach, w których pojawiają się także problemy z alkoholem, narkotykami, zaburzeniami psychicznymi i trudnościami w zarządzaniu emocjami.
• Współwystępowanie z innymi zaburzeniami – kleptomania często pojawia się w towarzystwie innych problemów zdrowotnych, takich jak zaburzenia odżywiania, uzależnienia, zaburzenia nastroju czy fobie.

Dlatego też analizując każdy przypadek występowania kleptomanii, trzeba wziąć pod uwagę całość sytuacji życiowej i funkcjonowania człowieka.

Czy kleptomania jest dziedziczna? Występowanie zaburzenia

Kleptomania, jak wiele innych zaburzeń psychicznych, może mieć komponent dziedziczny, choć badania w tej dziedzinie są nadal ograniczone i niejednoznaczne. Istnieją jednak wskazówki, że skłonności do tego typu zaburzeń mogą być częściowo uwarunkowane genetycznie. Niektóre badania wskazują na wyższe ryzyko wystąpienia kleptomanii w rodzinach, gdzie występują inne zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) czy uzależnienia.

Pomimo tych wskazówek nie ma jednoznacznych dowodów na to, że kleptomania jest bezpośrednio dziedziczona. Ponadto zaburzenie pojawia się najczęściej przed 30. rokiem życia, występuje stosunkowo rzadko i częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. W większości przypadków objawy kleptomanii zaczynają pojawiać się pod koniec dorastania lub we wczesnej dorosłości, choć nie brakuje również przypadków u dzieci.

Kleptomania u dzieci

Kleptomania u dzieci jest rzadkim zjawiskiem. Jednak zachowania związane z kradzieżami mogą występować w różnych okolicznościach. W przeciwieństwie do dorosłych kleptomanów dzieci często nie mają kontrolowanej potrzeby kradzieży. Ich działania są zazwyczaj motywowane emocjami i chęcią osiągnięcia konkretnego celu, a nie chęcią posiadania przedmiotów.

 Przyczyną takich zachowań może być m.in.:

• chęć zwrócenia uwagi dorosłych,
• odreagowanie złości lub frustracji, które dziecko odczuwa w związku z problemami w szkole, w domu czy wśród rówieśników,
• radzenie sobie ze stresem, szczególnie gdy dziecko nie potrafi wyrazić swoich emocji w konstruktywny sposób,
• wyrażenie cierpienia w sytuacjach, gdy dziecko doświadcza przemocy fizycznej lub psychicznej.

Ponadto w okresie dojrzewania dzieci mogą rozwijać bardziej złożone zaburzenia emocjonalne, co zwiększa ryzyko zachowań destrukcyjnych, w tym kradzieży. Dzieci, które nie potrafią kontrolować swoich emocji, często wykazują tendencje do agresji, wybuchów złości, a także do podejmowania ryzykownych działań, takich jak kradzież. W przypadkach, gdy zachowanie to staje się częstsze, istnieje ryzyko rozwoju poważniejszych zaburzeń, takich właśnie jak kleptomania, piromania czy zaburzenia antyspołeczne. Z tego powodu bardzo ważne jest, aby monitorować zachowania dziecka, zwracać uwagę na objawy problemów emocjonalnych i odpowiednio reagować na sygnały, które mogą wskazywać na głębsze trudności psychiczne.

W przypadku zaobserwowania takich zachowań u dziecka kluczowe jest wsparcie terapeutyczne i dokładne zrozumienie przyczyn, które mogą leżeć u podstaw kleptomanii, aby pomóc dziecku rozwijać zdrowe mechanizmy radzenia sobie z emocjami i sytuacjami stresowymi.

Kleptomania – leczenie (diagnoza i terapia)

Proces terapeutyczny kleptomanii rozpoczyna się od postawienia diagnozy. Najczęściej dokonuje tego psychiatra lub psycholog, stosując holistyczne podejście obejmujące wywiad, wykluczenie innych chorób psychicznych lub somatycznych (np. o podłożu neurologicznym) i wykorzystanie metod diagnostycznych, np. testów na kleptomanię.

Konsultacja psychiatry

Dowiedz się więcej

Samo leczenie kleptomanii integruje różnorodne podejścia terapeutyczne, które mają na celu pomoc osobom cierpiącym na to zaburzenie w kontrolowaniu impulsywnych skłonności do kradzieży. Ze względu na wstyd związany z tym zachowaniem wiele osób rzadko zgłasza się po pomoc, co utrudnia skuteczne leczenie. W terapii kleptomanii kluczową rolę odgrywa psychoterapia, szczególnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga pacjentowi rozpoznać i zmienić destrukcyjne schematy myślenia oraz nawyki prowadzące do kradzieży. Celem terapii jest nauka panowania nad impulsami i zastąpienie niepożądanych zachowań bardziej odpowiednimi reakcjami na stres czy napięcie emocjonalne. W trakcie sesji terapeuta może także wykorzystać techniki takie jak ukryta sensytyzacja, która polega na łączeniu wizji kradzieży z jej negatywnymi konsekwencjami.

W niektórych przypadkach, równolegle z psychoterapią, stosuje się farmakoterapię. Leki przeciwdepresyjne (SSRI) mogą pomóc w regulowaniu poziomu serotoniny w mózgu, co przyczynia się do redukcji impulsów kradzieży i poprawy jakości życia pacjenta. Należy jednak pamiętać, że to psychoterapia stanowi podstawę w skutecznym leczeniu kleptomanii i polega przede wszystkim na znoszeniu objawów tak, aby uzyskać okres remisji zaburzenia (wycofania się objawów).

Kleptomania a odpowiedzialność karna

Czy kleptomania jest karana? Jako zaburzenie psychiczne może wpływać na odpowiedzialność karną osoby, która popełnia kradzież. W niektórych przypadkach, gdy osoba cierpi na kleptomanię, sąd może uznać, że jej impulsywne zachowanie wynika z niezdolności do kontrolowania swoich działań, co może wpłynąć na zmniejszenie jej odpowiedzialności karnej. W takich sytuacjach, zamiast standardowego wyroku, osoba może zostać skierowana na leczenie. W Polsce, zgodnie z kodeksem karnym, osoba, która działa w stanie niepoczytalności, może zostać zwolniona z odpowiedzialności karnej, ale może również zostać skierowana na przymusowe leczenie (art. 31 Kodeksu karnego). Warto jednak podkreślić, że każda sprawa jest indywidualna, a decyzja o odpowiedzialności karnej zależy od oceny biegłych sądowych.

Warto więc nie czekać, aż kleptomania doprowadzi do poważniejszych konsekwencji prawnych czy osobistych – im wcześniej zgłosi się po pomoc i rozpocznie terapię, tym większa szansa na skuteczne opanowanie zaburzenia i uniknięcie negatywnych skutków.