Krztusiec (koklusz) to groźna choroba układu oddechowego, która dawniej była powodem częstych zachorowań, a wśród dzieci poniżej 1. roku życia nierzadko powodowała zgon. Obecnie, dzięki programowi szczepień, liczba zachorowań na koklusz znacznie spadła, jednak od pewnego czasu obserwuje się ponowny wzrost zakażeń u dzieci i dorosłych. Jak je rozpoznać i leczyć?
Spis treści
Co to jest krztusiec?
Krztusiec (znany również jako koklusz lub 100-dniowy kaszel) to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych. Wywoływana jest przez bakterie Bordetella pertussis (pałeczki krztuśca). Charakteryzuje się występowaniem silnego, napadowego kaszlu, który może prowadzić do duszności i wymiotów. Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i osób z obniżoną odpornością.
Czy krztusiec jest zaraźliwy?
Koklusz to choroba wysoce zakaźna. Ryzyko infekcji u osoby nieuodpornionej wynosi aż 80%. Zakażenie krztuścem następuje drogą kropelkową, podczas bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną. Bakterie Bordetella pertussis przenoszą się podczas kaszlu i kichania, a także przez bezpośredni kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby.
Niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym są najbardziej narażone na zachorowanie na koklusz. Osoby dorosłe, które nie otrzymały pełnej dawki szczepionki przeciwko krztuścowi, również mogą zachorować. Ryzyko zachorowania po szczepieniu jest minimalne, a choroba ma wówczas znacznie lżejszy przebieg. Krztusiec u niemowląt i dzieci, a także u osób z obniżoną odpornością, może prowadzić do poważnych powikłań.
Krztusiec – objawy i przebieg choroby
Po przedostaniu się do organizmu pałeczki krztuśca wnikają do tkanki płucnej i zaczynają się namnażać, produkując przy okazji toksynę krztuścową. Okres inkubacji kokluszu wynosi 5–21 dni, zazwyczaj jednak trwa 7–10 dni. Zaraźliwość krztuśca jest najwyższa podczas pierwszych 3 tygodni od pojawienia się objawów. Zdolność do zakażenia jest możliwa nawet przez 4–5 tygodni. Przejście kokluszu nie zapewnia odporności, możliwe jest ponowne zachorowanie.
Klasycznie choroba przebiega w trzech fazach:
- I faza – kataralna, nieżytowa, trwa ok. 1–2 tygodnie. Typowy jest dla niej nieżyt nosa, katar, objawy grypopodobne, osłabienie, suchy kaszel, ból gardła, zapalenie spojówek, łzawienie, stany podgorączkowe oraz złe samopoczucie,
- II faza – napadowa, trwa ok. 6 tygodni. Typowy jest dla niej napadowy kaszel, napady bezdechu, wymioty po napadzie kaszlu, krztuścowe „pianie” i sinica twarzy,
- III faza – zdrowienia, trwa do 12 tygodni. Stopniowo zmniejsza się częstotliwość i nasilenie kaszlu.
Trójfazowy przebieg choroby występuje zazwyczaj u małych dzieci i osób nieuodpornionych. W przypadku młodzieży choroba może mieć przebieg od skąpoobjawowego po pełnoobjawowy. Z reguły koklusz objawia się kaszlem, trwającym od 3 do nawet 12 tygodni. Wśród osób dorosłych rozwija się kaszel przewlekły, który nasila się w nocy. Objawy krztuśca mogą się utrzymywać nawet wiele tygodni (średnio 7–8 tygodni). Inne dolegliwości, jakie pojawiają się w przypadku krztuśca u osób dorosłych, to: zaburzenia snu, bóle gardła, chrypka, napady pocenia się, bóle głowy.
Krztusiec a powikłania
Krztusiec u dorosłych przebiega zwykle w sposób znacznie łagodniejszy niż u dzieci, jednak nieleczony może prowadzić do groźnych powikłań. Wśród nich występują:
- wtórne, bakteryjne zapalenie płuc,
- odma opłucnej,
- niedodma płuca,
- złamania żeber (w efekcie silnego kaszlu),
- przepuklina brzuszna lub pachwinowa,
- nietrzymanie moczu,
- krwawienia wewnętrzne,
- rozwarstwienie aorty.
U niemowląt (zwłaszcza do 6. miesiąca życia) powikłania kokluszu mogą mieć charakter neurologiczny:
- obrzęk mózgu,
- drgawki,
- krwawienia śródczaszkowe,
- encefalopatia na tle niedotlenienia,
- trwałe uszkodzenia neurologiczne (m.in. głuchota, padaczka, upośledzenie umysłowe).
U osób w wieku podeszłym, pacjentów z poważnymi zaburzeniami odporności oraz przy współistniejących chorobach przewlekłych krztusiec może powodować zgony.
Krztusiec – diagnostyka
Diagnostyka krztuśca jest oparta na obserwacji charakterystycznych objawów jak wyczerpujący, napadowy kaszel zakończony głębokim wdechem z głośnym świstem krtaniowym przypominającym „pianie”. Lekarz może również zlecić badania pomocnicze, takie jak wymaz z gardła lub głęboki wymaz z nosa na hodowlę, aby potwierdzić obecność bakterii Bordetella pertussis lub badanie poziomu przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej.
Testem diagnostycznym stosowanym w przypadku krztuśca jest też PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy), również wykonywany z wymazu z gardła lub z nosa. Metoda ta pozwala na wykrycie DNA bakterii Bordetella pertussis w pobranych próbkach. PCR jest bardzo skutecznym testem na krztusiec, umożliwiającym szybką i precyzyjną diagnozę.
Jak leczyć krztusiec?
Leczenie krztuśca polega na podawaniu antybiotyków, takich jak azytromycyna lub klarytromycyna. Antybiotyki pomagają w hamowaniu namnażania się bakterii Bordetella pertussis i zmniejszeniu nasilenia objawów choroby. W przypadku ciężkiego przebiegu krztuśca konieczna może okazać się hospitalizacja. Dodatkowo stosuje się leczenie objawowe, takie jak leki przeciwkaszlowe i mukolityczne pomagające w łagodzeniu kaszlu i ułatwiające odkrztuszanie wydzieliny.
Istotne jest, aby leczenie kokluszu podjąć jak najszybciej – najlepiej w ciągu 3 tygodni od wystąpienia pierwszych objawów, co umożliwia maksymalne zwiększenie skuteczności terapii.
Czy leczenie krztuśca domowymi sposobami jest możliwe?
Trzeba podkreślić, że antybiotykoterapia jest jedyną, w pełni skuteczną metodą do walki z kokluszem. Można jednak wspomagająco zastosować szereg domowych sposobów dla złagodzenia uporczywych dolegliwości związanych z tą chorobą:
- inhalacje – sól fizjologiczna i olejki eteryczne w inhalacjach wspierają nawilżenie i obkurczanie śluzówek dróg oddechowych, przynosząc ulgę w przypadku silnego kaszlu i wynikającego z niego podrażnienia gardła,
- napary ziołowe – tymianek, szałwia, rumianek lub mięta mogą złagodzić dolegliwości ze strony gardła, ponieważ wykazują działanie łagodzące, nawilżające i przeciwzapalne,
- ciepłe kompresy – termofor lub ciepły kompres położony na klatkę pomaga rozluźnić mięśnie klatki piersiowej i pomóc zredukować ich ból wywołany napadami kaszlu.
Powyższe metody są tylko wsparciem dla standardowej antybiotykoterapii i nie mogą zastępować konwencjonalnego leczenia farmakologicznego.
Profilaktyka krztuśca
Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniom na krztusiec jest szczepienie. W 2004 roku wprowadzono w Polsce obowiązek szczepienia dzieci szczepionką krztuścową skojarzoną z toksoidem błoniczym i toksoidem tężcowym, czyli przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi jednocześnie.
Szczepienia obowiązkowe przeciwko krztuścowi obejmują 3-dawkowy schemat szczepienia podstawowego:
- pierwsza dawka w 7–8. tygodniu życia;
- druga dawka w 3–4. miesiącu życia;
- trzecia dawka w 5–6. miesiącu.
Dawkę uzupełniającą podaje się w 16–18. miesiącu życia, a dawki przypominające w 6. i 14. roku życia. Szczepienie przeciwko krztuścowi jest bezpieczne i znacznie redukuje nie tylko ryzyko choroby jednostkowo, lecz także zmniejsza jej rozpowszechnienie w całej populacji.
Szczepienia zalecane przeciwko krztuścowi obejmują:
- dzieci, które nie otrzymały dawki przypominającej szczepionki w 6. roku życia,
- młodzież w wieku 19 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki błoniczo-tężcowej (Td),
- wszystkie osoby dorosłe – pojedyncza dawka przypominająca co 10 lat zamiast dawki przypominającej szczepionki błoniczo-tężcowej,
- personel medyczny mający kontakt z noworodkami i niemowlętami,
- osoby w podeszłym wieku,
- osoby z otoczenia noworodków i niemowląt do ukończenia 12 miesiąca życia,
- kobiety planujące ciążę lub będące po 28. tygodniu ciąży.
Udostępnij:
