Czym jest depresja poporodowa?

Depresja poporodowa a baby blues

Lata 80. ubiegłego stulecia to czas, gdy trzech badaczy Marcus, Cambell i Hopkins wskazali trzy postacie zaburzeń depresyjnych związanych z połogiem po porodzie oraz czasem po porodzie. Są to: przygnębienie poporodowe, depresja poporodowa oraz psychoza poporodowa. Czwartym typem jest także hipomania poporodowa, która w literaturze medycznej pojawiła się nieco później. Zaburzenia te potocznie określa się jako szok poporodowy. U niektórych kobiet, które wyjątkowo trudno przeszły poród może pojawić się również syndrom stresu pourazowego, który może prowadzić do załamania psychicznego. Objawia się ponownym przeżywaniem tej samej sytuacji, co przejawia się natrętnymi myślami czy snami o porodzie, przebłyskami, które sprawiają, że osoba ma wrażenie jakby trauma miała znowu miejsce.

Przygnębienie poporodowe, nazywane także smutkiem poporodowym oraz baby blues, jest najbardziej rozpowszechnionym zaburzeniem. Dotyka on od 50 do nawet 85 proc. wszystkich kobiet w pierwszym okresie po porodzie. Nasilenie objawów następuje w 4-5 dniu od jego pojawienia się. Ten stan mija samoistnie około 10 dnia od narodzin dziecka, dlatego nie wymaga leczenia. Istotne natomiast jest odpowiednie wsparcie matki w tym czasie. Najpopularniejsze objawy baby blues to:

• obniżenie nastroju w stopniu umiarkowanym,
• wzmożona senność i inne zaburzenia snu,
• płaczliwość po porodzie,
• smutek bez powodu,
• nadwrażliwość na bodźce,
• problemy z koncentracją,
• drażliwość i poczucie napięcia. 

O wiele poważniejszą w skutkach jest depresja poporodowa. W zależności od wykorzystanych narzędzi diagnostycznych, rozpoznaje się ją u od 10-30 proc. młodych matek. Kobiety czują podobne somatyczne objawy jak w czasie baby blues, ale dodatkowo pojawia się poczucie, że nie sprostają obowiązkom matki.

Nierzadko wpadają w lęk lub w panikę, gdy zostają same z dzieckiem. Towarzyszą im także nawracające myśli związane z tym, że mogą zrobić swojemu dziecku krzywdę. Depresja poporodowa sama nie mija. Dlatego, gdy podejrzewamy, że same na nią cierpimy lub bliska osoba boryka się z tego rodzaju kryzysem, warto wyciągnąć pomocną dłoń i okazać wsparcie, sugerując skorzystanie z pomocy specjalisty. Zaburzenie to przybiera różne formy: od łagodnej depresji po jej ciężką postać. Stąd tak ważne jest dbanie o szybką diagnozę.

Przyczyny depresji poporodowej

Depresja poporodowa jest ściśle powiązana z narodzinami dziecka. Kryteria diagnostyczne według ICD-10 i DSM-5 wskazują, że początki depresji poporodowej przypadają na pierwsze dwa tygodnie od pojawienia się na świecie dziecka. Jednakże badacz Nylen wraz ze swoją grupą badawczą wskazuje, że zaburzenie to może pojawić się także przez pierwszy rok od narodzin dziecka.

Przyczyny depresji poporodowej są skomplikowane. Na pojawienie się depresji mają wpływ hormony, kobieta po porodzie doświadcza ogromnych zmian hormonalnych. Co więcej, matka w takim stanie może czuć, że nie poradzi sobie w opiece nad dzieckiem. Jak twierdzi badaczka Chmarzyńska-Golińska, w tym czasie odżywają ze wzmożoną siłą własne przykre przeżycia związane z dzieciństwem i poczucie, że nie ma się zasobów na to, by realizować się jako matka.

Warto zwrócić uwagę również na podejście psychoanalityczne, które wskazuje, że przeżycia związane z ciążą, porodem i macierzyństwem są tak silne, że wywołują konflikt wewnętrzny u kobiety dotyczący jej seksualności, a także własnych relacji z rodzicami z czasów dzieciństwa i dojrzewania.

Czynnikiem ryzyka depresji poporodowej jest osobowość kobiety i jej strategie radzenia sobie ze stresem. Prawdopodobieństwo depresji poporodowej zwiększa się także u tych kobiet, które wcześniej miały już depresję, cierpiały na baby blues albo miały depresję w ciąży. Wśród czynników ryzyka należy wymienić także: brak wsparcia społecznego, niski status ekonomiczny, stresujące doświadczenia życiowe, samotne macierzyństwo, fakt, iż ciąża była nieplanowana albo była ciążą wysokiego ryzyka, konfliktowe relacje z partnerem, niski poziom poczucia własnej wartości.

Co zatem może zmniejszyć ryzyko wystąpienia depresji poporodowej? Okazuje się, że istotne jest tu wsparcie rodziny i partnera, karmienie piersią. Równie istotnymi czynnikami ochronnymi jest dobra relacja z własną matką w dzieciństwie i w dorosłym życiu, wsparcie ze strony matki partnera, konstruktywne umiejętności walki ze stresem. 

Objawy depresji poporodowej

Zaburzenia nastroju występujące przez większość czasu, utrata zainteresowań i rezygnacja z dotychczasowych aktywności, trudności z koncentracją, nadmierna senność lub nienaturalne pobudzenie, poczucie bezwartościowości, zwłaszcza w kontekście realizowania się w roli matki, obawy o dziecko to główne oznaki depresji poporodowej.

W takim stanie psychicznym kobieta nie potrafi odnaleźć się w roli matki i realizować obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem. Ma także trudności w powrocie do dawnych relacji z partnerem czy swoją rodziną. Można także wskazać takie dodatkowe objawy depresji: brak apetytu, występujące częściej niż zwiększony apetyt. Fizyczne objawy depresji mogą więc wiązać się z nagłą utratą lub zwiększeniem się masy ciała.

Pojawiające się objawy depresji poporodowej uniemożliwiają jej budowanie więzi z dzieckiem. Młode matki z obawy przed tym, że zrobią krzywdę dziecku lub z poczucia winy, unikają kontaktów z nim, rezygnując także z karmienia piersią.

Diagnostyka i leczenie depresji poporodowej

W systemach klasyfikacyjnych Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders V (DSM-V) oraz International Classification of Diseases 10 (ICD-10) nie występuje osobna diagnoza depresji poporodowej. Aby ją zdiagnozować, pacjentka musi spełniać kryteria epizodu depresyjnego. Początek powinien przypadać na moment w ciągu pierwszych 6 tygodni od urodzenia dziecka, ale tak jak już zostało wskazane, to zaburzenie niekiedy rozwija się nawet do roku po porodzie.

W wielu krajach wciąż brak odpowiednich narzędzi do leczenia depresji poporodowej. Do niedawna w Polsce ten problem również był nierzadko pomijany. Zmiany na lepsze w tym kierunku przyniósł obowiązujący od 1 stycznia 2019 r. nowy standard dotyczący prozdrowotnych działań okołoporodowych. Dzięki temu rozwiązaniu wystąpienie depresji u ciężarnych i u kobiet po porodzie jest trzykrotnie weryfikowane: w I trymestrze ciąży, miesiąc przed porodem i miesiąc po porodzie.

Warto także na własną rękę szukać pomocy, zgłaszając się na profilaktyczne badania do psychiatry. 

Jakie są konsekwencje nieleczonej depresji?

Nieleczona depresja poporodowa wpływa nie tylko na zdrowie matki, ale stany depresyjne oddziałują również na dziecko. Skutkiem depresji mamy są problemy rozwojowe w obszarze emocjonalnym i społecznym dziecka. Najbardziej narażone na trudności w przyszłości są te dzieci, których matki miały depresję poporodową między 2. a 8. miesiącem po porodzie. Według badań opublikowanych przez badaczy takich jak: Netsi, Pearson, Murray, Cooper, Craske, Stein, takie dzieci doświadczały długotrwałych konsekwencji depresji poporodowej matki:

• między 3-4 rokiem życia miały czterokrotnie częściej problemy z zachowaniem;
• w wieku 16 lat dwukrotnie częściej kłopoty z nauką matematyki,
• jako 18-latkowie siedmiokrotnie częściej chorowali na depresję. 

W początkowym okresie życia dziecka nieleczoną depresję matki charakteryzują takie objawy u dziecka jak: nadmierny płacz przez sen, trudności z karmieniem malucha, problemy z jego rozwojem motorycznym. Wykazano także, że 11 lat po wystąpieniu depresji poporodowej, matki zapadały częściej niż inni na depresję.

Czy depresja poporodowa może wystąpić także u ojców?

Depresja poporodowa u mężczyzn to kolejne zagadnienie, któremu warto się przyjrzeć. Okazuje się, że około 10 proc. ojców doświadcza objawów załamania nerwowego i epizodów depresyjnych od I trymestru ciąży partnerki aż do nawet roku po narodzinach dziecka. Zwykle depresja poporodowa mężczyzn pojawia się u nich między 3 a 6 miesiącem życia dziecka. Duże znaczenie, podobnie jak w przypadku kobiet, mają wcześniejsze doświadczenia związane z chorowaniem na depresję. Istotne są tu także kwestie związane z częstotliwością tej choroby w rodzinie. Występowanie depresji w rodzinie to czynnik predysponujący do pojawienia się depresji poporodowej u ojca. Co więcej, ciężka depresja matki dziecka o 50 proc. zwiększa ryzyko pojawienia się jej u ojca.

Dodatkowo, czynnikiem wzmacniającym możliwość wystąpienia depresji u ojca jest lęk przed tym, czy podołają w roli w ojca. U niektórych mężczyzn depresja poporodowa rozwija się w III trymestrze ciąży, gdy źródłem stresu dla mężczyzny staje się spadek intensywności pożycia małżeńskiego. Depresja może wiązać się także z kwestiami hormonalnymi, w tym z niskim poziomem androgenów. Najmocniejszym czynnikiem, który prawdopodobnie ma wpływ na rozwój depresji poporodowej u mężczyzn jest rozbieżność pomiędzy wyobrażeniami o ojcostwie a rzeczywistością.

Czynnikami ryzyka męskiej depresji poporodowej są podobnie jak w przypadku matek: słabe wsparcie społeczne, niski status ekonomiczny, nieplanowana ciąża partnerki, problemy z prawem czy uzależnienia. Badacze wskazują również na związek wystąpienia depresji poporodowej u mężczyzny, który pochodził z rodziny z nadopiekuńczym wzorcem wychowania, czego nie dostrzega się w przypadku matek. Mężczyzna może także czuć się odrzucony, gdy partnerka całą swoją uwagę skupia na dziecku, nie skupiając się na nim, co również może mieć wpływ na rozwój depresji.

Depresja poporodowa jest nadal intensywnie badana przez specjalistów. Coraz więcej zainteresowania okazuje się także mężczyznom, dla których kwestie posiadania potomstwa, zwłaszcza, gdy jest to pierwsze dziecko, mogą być ogromnie stresujące. W wielu krajach wciąż brakuje odpowiedniego systemu rozpoznawania tego zaburzenia, dlatego tak istotne jest wsparcie środowiska, które może w porę zareagować, gdy z młodym rodzicem dzieje się coś niedobrego.