Autoagresja: sygnały, przyczyny i skuteczne sposoby radzenia sobie

Czym jest autoagresja?

Autoagresja to celowe i powtarzające się zachowania lub działania, w których osoba wyrządza sobie szkodę fizyczną bądź psychiczną. W ujęciu psychologicznym jest to strategia radzenia sobie z silnym napięciem emocjonalnym, stresem, poczuciem winy czy wewnętrznej pustki. Może również stanowić objaw zaburzeń psychicznych lub neurologicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości (szczególnie typu borderline), zaburzenia ze spektrum autyzmu, a także być skutkiem traumatycznych doświadczeń.

Wyróżniamy dwie podstawowe formy autoagresji:

• Werbalną – polegającą na nieustannej krytyce siebie, obwinianiu siebie za wszystko, zaniżaniu własnej wartości, samo karanie się myślami lub słowami, sabotowaniu własnych działań,
• Niewerbalną – czyli działania fizyczne, które prowadzą do uszkodzenia ciała: nacinanie, bicie się, przypalanie czy inne formy samookaleczeń, prowokowanie bólu, głodzenie się, nadużywanie substancji psychoaktywnych, alkoholu

Dodatkowo autoagresja może być:

• Bezpośrednia – osoba zadaje sobie ból lub szkody sama.
• Pośrednia – prowokowanie sytuacji, w których inni wyrządzają jej krzywdę, ryzykowne zachowania.

Sygnały ostrzegawcze autoagresji to różnorodne objawy fizyczne, emocjonalne i behawioralne, które mogą wskazywać na potrzebę wsparcia i interwencji.

Dowiedz się więcej: Agresja a przemoc. Gdzie leży granica? Jak rozpoznać i reagować?

Autoagresja – objawy do obserwacji

Sygnały autoagresji mogą być różne. Możemy podzielić je na fizyczne, emocjonalne i behawioralne.

Sygnały fizyczne:

• Niewyjaśnione blizny, siniaki, skaleczenia (np. nadgarstki, uda, brzuch)
• Noszenie długich ubrań w upały (ukrywanie ran).
• Częste używanie plastrów, bandaży bez jasnego powodu, oparzenia, zadrapania, otarcia tłumaczone „przypadkowymi” wypadkami, inne zmiany w wyglądzie skóry sugerujące przewlekłe samouszkodzenia

Sygnały emocjonalne:

• Niska samoocena, poczucie winy i wstydu, poczucie beznadziei i bezradności ( mówienie o braku sensu życia, bezcelowości działań).
• Wahania nastroju, od wycofania i smutku po wybuchy złości i drażliwości, trudności w wyrażaniu emocji, unikanie rozmów o emocjach
• Negatywne mówienie o sobie, bagatelizowanie własnych problemów, odmawianie pomocy, częste mówienie o bólu fizycznym, rozmowy o śmierci czy sarkastyczne uwagi o sobie

Sygnały Behawioralne ( zmiany w zachowaniu):

• Izolowanie się, unikanie kontaktów, wycofanie się z relacji, aktywności, które wcześniej sprawiały przyjemność (np. hobby, sport)
• Gromadzenie ostrych przedmiotów.
• Nagłe zmiany w zachowaniu jak np. podejmowanie zachowań ryzykownych,
• Wzrost zainteresowania tematyką samouszkodzeń (np. wyszukiwanie w Internecie, rysowanie scen przemocy wobec siebie).

Przyczyny autoagresji

Podłoże autoagresji jest wielowymiarowe i złożone, obejmuje różne sfery funkcjonowania człowieka. Do głównych grup przyczyn należą:

• Psychologiczne: trudności w radzeniu sobie z silnymi i negatywnymi emocjami, takimi jak lęk, złość czy poczucie pustki; doświadczanie traumy; niska samoocena oraz brak umiejętności konstruktywnego wyrażania uczuć.
• Psychiatryczne: autoagresja często występuje jako objaw towarzyszący różnym zaburzeniom psychicznym, takim jak depresja, zaburzenie osobowości borderline, zespół stresu pourazowego (PTSD) czy zaburzenia lękowe.
• Społeczne: środowisko rodzinne i społeczne ma ogromny wpływ; przemoc domowa, doświadczanie bullyingu (przemocy rówieśniczej), brak wsparcia emocjonalnego oraz wysoka presja społeczna lub szkolna mogą sprzyjać pojawieniu się zachowań autoagresywnych.

Przeczytaj także: Czy złość zawsze oznacza agresję? Jakie są przyczyny problemów z agresją?

Autoagresja u dzieci

Autoagresja w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym może przybierać formy, które dla otoczenia bywają niepokojące: uderzanie głową o ścianę, gryzienie własnych rąk, drapanie się do krwi czy celowe uderzanie ciała o twarde powierzchnie.  Małe dziecko, które nie posiada jeszcze rozwiniętych kompetencji emocjonalnych ani językowych, aby nazwać swoje przeżycia, wykorzystuje zachowania autoagresywne jako mechanizm radzenia sobie z przeciążeniem emocjonalnym. Samouszkodzenia mogą być więc próbą przywrócenia wewnętrznej równowagi w sytuacjach silnego stresu, frustracji, poczucia niezrozumienia lub emocjonalnej deprywacji.

Autoagresja pełni tu rolę komunikatu zastępczego — dziecko nie potrafi jeszcze powiedzieć „jest mi źle”, „nie radzę sobie”, „potrzebuję pomocy”, dlatego ciało staje się nośnikiem tego niewyrażonego cierpienia. U dzieci z spektrum autyzmu autoagresja często pełni funkcję samoregulacji w sytuacjach stresu lub nadmiernej stymulacji sensorycznej. W przeciwieństwie do bezpiecznych zachowań stymulacyjnych (stimming), autoagresywne zachowania niosą ryzyko uszkodzeń ciała i wymagają specjalistycznej interwencji oraz wsparcia terapeutycznego.

Jak sobie radzić z zachowaniami autoagresywnymi?

W przypadku autoagresji niezwykle ważne jest skorzystanie z pomocy specjalisty – psychologa, psychologa dziecięcego lub psychiatry.

W sytuacjach kryzysowych warto sięgnąć po bezpieczne techniki zastępcze oraz uziemiające, które pomagają rozładować napięcie, takie jak trzymanie kostki lodu, kontakt z zimną wodą, głębokie oddychanie, ćwiczenia fizyczne, delikatne „rysowanie” po skórze czerwoną kredką, ‘pstrykanie” z gumki recepturki w nadgarstek, ściskanie piłeczki antystresowej, czy darcie papieru.  U młodszych dzieci warto zwracać uwagę na momenty, gdy pojawia się autoagresja, i starać się zrozumieć, co dziecko w tym czuje, zapewniając mu bezpieczeństwo bez karania. Pamiętajmy jednak, że są to tylko doraźne sposoby i nie zastępują profesjonalnej terapii.

Profesjonalne leczenie autoagresji polega przede wszystkim na zrozumieniu i dotarciu do źródła problemu, czyli emocji i sytuacji, które wywołują takie zachowania. W terapii stosuje się różne podejścia, z których najskuteczniejsze to:

• Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) – została stworzona specjalnie do pracy z trudnymi emocjami i zachowaniami autoagresywnymi. Uczy dziecko, jak radzić sobie z napięciem, kontrolować impulsy i budować zdrowe strategie reagowania.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga rozpoznawać i zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowania, które mogą prowadzić do autoagresji, a także uczy umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami.

Dodatkowo, w przypadku współistniejących zaburzeń, takich jak depresja czy lęki, może być zastosowana farmakoterapia, czyli leczenie lekami, które wspierają proces terapeutyczny i pomagają zredukować objawy. Nie czekaj – skontaktuj się z doświadczonymi terapeutami i psychiatrami w LUX MED, aby otrzymać indywidualną pomoc i wsparcie w radzeniu sobie z autoagresją, w tym m.in. psychoterapię indywidualną.

Jak wygląda terapia autoagresji u dzieci?

Terapia dziecka opiera się na indywidualnie dopasowanym do potrzeb dziecka planie terapeutycznym, który prowadzi do poprawy funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego i społecznego. 

W przypadku obserwacji zachowań autoagresywnych u dziecka kluczowe jest przyjęcie postawy empatycznej i uważnej, bez stosowania reakcji opartych na karaniu lub zawstydzaniu. W zamian: obserwuj– zwrócić uwagę, kiedy pojawia się autoagresja. Czy dziecko reaguje tak na stres, frustrację, zmęczenie? Czy może towarzyszy temu jakaś konkretna sytuacja? Szukaj przyczyny – spróbuj zrozumieć, co dziecko czuje. Może nie umie jeszcze o tym opowiedzieć, ale ważne jest, by z empatią próbować „czytać” jego zachowanie. Nie stosuj kar, lecz zapewnij bezpieczeństwo – w chwili, gdy dziecko stosuje autoagresję, zadbaj o jego fizyczne bezpieczeństwo, ale nie używaj agresji słownej ani fizycznej w odpowiedzi.

Jeśli zachowania autoagresywne się powtarzają lub nasilają, nie zwlekaj z pomocą psychologiczną. Psycholog dziecięcy pomoże znaleźć przyczynę problemu i nauczy dziecko oraz rodziców bezpiecznych sposobów radzenia sobie z emocjami.Skonsultuj się ze specjalistami w naszych placówkach Luxmed Harmonia!