Choć terminy „agresja” i „przemoc” bywają stosowane zamiennie, w psychologii mają zupełnie inne znaczenie. Zrozumienie tej różnicy to klucz do lepszego zarządzania emocjami, szczególnie złością, oraz do budowania relacji bez przemocy. W tym artykule przyglądamy się różnicom między złością, agresją i przemocą, ich neuropsychologicznemu podłożu, wynikom badań oraz temu, jak można z nimi pracować w terapii – zwłaszcza poznawczo-behawioralnej, terapii schematów, a także z wykorzystaniem mindfulness i samowspółczucia.
Spis treści
Agresja – czym dokładnie jest?
Agresja to naturalna reakcja organizmu na zagrożenie, frustrację lub ból. Jest impulsem lub popędem zakorzenionym w mechanizmie przetrwania.
Agresja jako styl reagowania może, ale nie musi prowadzić do przemocy. W psychologii społecznej agresja to intencjonalne działanie mające na celu wyrządzenie bólu – fizycznego lub psychicznego – jednak niekoniecznie skutkujące przemocą.
W modelu Bussa i Perry’ego agresja ma cztery komponenty:
- złość (komponent emocjonalny),
- wrogość (poznawczy),
- agresję fizyczną (behawioralny),
- agresję werbalną (słowny sposób wyrażania napięcia).
Agresja może być:
- reaktywna (np. w obronie siebie),
- instrumentalna (w celu osiągnięcia innego celu),
- zadaniowa ,
- autoagresywna, ukryta, symboliczna,
Agresja to zamiar i gotowość do działania, ale nie zawsze musi oznaczać przemoc – liczy się forma i intencja.Agresja to również ,,krzyk”Twojego wnętrza o pomoc, którą możesz znaleźć u psychologa.
W terapii schematów uczy się pacjentów rozpoznawania impulsu agresywnego, by nie dopuścić do aktywacji tzw. trybu Napastnika lub Wściekłego Dziecka, lecz zamiast tego przejąć kontrolę w trybie Zdrowego Dorosłego.
Dowiedz się więcej: Czy złość zawsze oznacza agresję? Jakie są przyczyny problemów z agresją?
Przemoc – świadome działanie, które rani
Przemoc to działanie, które zawsze skutkuje krzywdą – fizyczną, psychiczną, ekonomiczną lub seksualną. W psychologii, kryminologii i prawie przemoc to intencjonalne lub systematyczne naruszanie cudzej wolności lub integralności, często w relacji zależności.
Wyróżnia się:
- przemoc fizyczną (uderzenia, popychanie),
- przemoc psychiczną (upokorzenie, izolacja),
- przemoc ekonomiczną,
- seksualną,
- zaniedbanie (przemoc przez zaniechanie).
Przemoc to zawsze akt działania – wyrażający się w przekroczeniu norm, często z zamiarem podporządkowania ofiary, nie tylko skrzywdzenia. Przemoc to również wołanie sprawcy o pomoc, którą może udzielić profesjonalista jak np. psychoterapeuta.
Kluczowa różnica między przemocą, agresją a złością – emocja kontra działanie na podstawie studium przypadku
Złość:
Partner po raz kolejny podczas kłótni nie daje dojść do słowa i zachowuje się w poniżający sposób.” Anna czuje napięcie w ciele, wściekłość, chce coś powiedzieć, ale milczy.
To złość – emocja sygnalizująca naruszenie godności. Jeszcze bez działania.
Agresja:
Podczas sprzeczki Anna uderza pięścią w stół, podnosi głos i wychodzi trzaskając drzwiami.
To agresja fizyczna – impulsywny sposób rozładowania napięcia. Jeszcze nie przekracza granic partnera.
Przemoc:
Gdy partner kolejny raz ją wyśmiewa, Anna podchodzi i policzkuje go ze słowami: „Masz przestać mnie traktować jak śmiecia!”
To przemoc fizyczna – bezpośrednie naruszenie cielesnej integralności drugiej osoby, niezależnie od wcześniejszych prowokacji.
Przeczytaj także: Autoagresja: sygnały, przyczyny i skuteczne sposoby radzenia sobie
Skąd bierze się trudność w kontrolowaniu agresji?
Agresja może mieć różne podłoża i to właśnie z nich wynika trudność w jej kontroli. Wśród podłoża agresji można wymienić uwarunkowania biologiczne, czynniki psychologiczne oraz kontekst społeczny.
Biologiczne uwarunkowania agresji
Zaburzenia funkcjonowania ciała migdałowatego, niski poziom serotoniny, nadreaktywna oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) czy zaburzenia pracy kory przedczołowej (PFC) mogą obniżać zdolność do kontroli impulsów. Wszelkie zaburzenia hormonalne mogą również skutkować zachowaniami agresywnymi takie jak choroby tarczycy, wahania cukru we krwi czy nawet guzy w mózgu lub aktywne hormonalnie nowotwory.
Psychologiczne czynniki agresji
Traumy z dzieciństwa, przemoc w rodzinie, zaniedbania emocjonalne oraz utrwalone schematy (np. Zahamowanie emocjonalne, Poczucie krzywdy, Nieufność/Nadużycie) prowadzą do problemów z regulacją złości.
Badania Rewaj & Rewaj (2023) przeprowadzone na próbie 202 adolescentów wykazały, że strategia unikania emocji, silnie koreluje z objawami somatycznymi – takimi jak bóle głowy, napięcie mięśni czy dolegliwości trawienne. Złość tłumiona przez dłuższy czas może prowadzić do wybuchów agresji lub przemocy ale również do depresji, lęku oraz chorób ciała. W dalszych badaniach, które będą opublikowane w niedługim czasie można będzie określić przyczyny psychologiczne agresji w świetle nieadaptacyjnych schematów.
Społeczne konteksty agresji
Presja w pracy, stres, konflikty, brak odpoczynku i modelowanie zachowań przemocowych w kulturze lub domu – to czynniki, które zwiększają ryzyko niewłaściwego wyrażania emocji.
Jak nauczyć się zarządzać złością?
- Rozpoznaj czerwone flagi: napięcie karku, przyspieszony oddech, zaciśnięte pięści.
- Techniki oddechowe i relaksacyjne: aktywują nerw błędny i hamują impuls agresywny.
- Mindfulness (uważność): badania pokazują, że regularna praktyka zmniejsza impulsywność i zwiększa aktywność kory przedczołowej.
- Self-compassion (samowspółczucie): według Gilberta, współczucie dla siebie zmniejsza wrogość i poprawia zdolność do samoregulacji.
- Aktywność fizyczna: rozładowuje napięcie, zmniejsza poziom kortyzolu.
- CBT i terapia schematów: uczą rozpoznawania emocji, schematów i impulsów, zanim przerodzą się w działania raniące.
Kiedy warto zwrócić się o pomoc z agresją do specjalisty?
Warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatra, gdy:
- złość często wymyka się spod kontroli,
- pojawiają się impulsy agresywne lub przemocowe,
- cierpią relacje,
- występuje autoagresja lub silne poczucie winy po wybuchach,
- lęk lub wstyd utrudniają codzienne funkcjonowanie.
Agresja a przemoc – podsumowanie
Złość to emocja – naturalna i potrzebna.
Agresja to energia – którą można wykorzystać w sposób konstruktywny.
Przemoc to działanie – które zawsze przekracza czyjeś granice i wymaga zatrzymania.
Dzięki terapii, uważności i współczuciu dla siebie możemy nauczyć się nowych reakcji, które nie niszczą relacji – tylko je chronią.
Autor tekstu
Udostępnij:
