Zespół poposiłkowy – czym się charakteryzuje dumping syndrome?

Co to jest zespół poposiłkowy i jak się objawia?

Zespół poposiłkowy (dumping syndrome) to zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego. Powstaje w wyniku zbyt szybkiego opróżniania żołądka i gwałtownego przechodzenia treści pokarmowej do jelita cienkiego. W literaturze medycznej bywa określany również jako zespół poresekacyjny, ponieważ często występuje po operacjach żołądka.

Zjawisko to prowadzi do nieprzyjemnych symptomów po posiłku, które obejmują:

• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – uczucie pełności, skurczów, przelewania w nadbrzuszu, dyspepsja, nudności, wymioty i biegunka;
• problemy naczynioruchowe i ogólne osłabienie – bladość, zawroty głowy, kołatanie serca, uczucie gorąca, zaczerwienienie skóry twarzy i potliwość.

Zaburzenie najczęściej rozwija się u pacjentów po operacjach żołądka, które zmieniają jego anatomię i funkcję, m.in. po operacjach bariatrycznych, zabiegach w obrębie odźwiernika lub dwunastnicy czy rękawowej resekcji żołądka. Rzadko może dotyczyć także osób nieoperowanych z przyspieszonym opróżnianiem żołądka.

Zobacz także: Choroby układu pokarmowego – objawy i sposoby leczenia

Rodzaje zespołu poposiłkowego

Zespół poposiłkowy może przebiegać w dwóch postaciach: wczesnej oraz późnej. Wynika to z różnych mechanizmów patofizjologicznych. Wyróżnia się następujące rodzaje dumping syndrome:

1. Zespół wczesny występuje zwykle w ciągu 10-30 minut po posiłku. Jego mechanizm polega na zbyt gwałtownym opróżnianiu żołądka. Treść pokarmowa o bardzo wysokim stężeniu szybko przechodzi do jelita i „ściąga” tam wodę, co prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i spadku ciśnienia. Wspomniany proces może objawiać się nagłym uczuciem pełności i przelewania w brzuchu, skurczami brzucha, nudnościami, biegunką, spadkiem ciśnienia krwi oraz zawrotami głowy.
2. Zespół późny zazwyczaj pojawia się 1,5-3 godziny po posiłku. Wynika z szybkiego wchłaniania cukrów i następczej hipoglikemii. Poziom glukozy we krwi najpierw wyraźnie rośnie, po czym gwałtownie ulega obniżeniu. Ten nagły spadek wywołuje poty, drżenie rąk, nasilony głód, osłabienie, bóle i zawroty głowy oraz kołatanie serca.

Zobacz także: Wrzody żołądka i dwunastnicy – objawy, przyczyny, sposoby leczenia

Mechanizmy powstania zespołu poposiłkowego – najczęstsze przyczyny dumping syndrome

Podstawowym mechanizmem zespołu poposiłkowego jest zbyt szybkie przechodzenie treści pokarmowej z żołądka do jelita cienkiego. Które czynniki przyczyniają się do rozwoju dumping syndrome? Poniżej najważniejsze z nich.

Zmniejszenie objętości żołądka

Dumping syndrome pojawia się po operacjach bariatrycznych oraz po resekcji żołądka niezwiązanych z leczeniem otyłości. Po takich zabiegach żołądek ma mniejszą pojemność, a odźwiernik (regulujący „dozowanie” treści pokarmowej do dwunastnicy) bywa ominięty lub działa słabiej. W efekcie pokarm krócej pozostaje w żołądku, ulega słabszemu trawieniu wstępnemu (przez kwas żołądkowy i enzymy) i zbyt szybko trafia do jelita cienkiego, nagle je obciążając. Powoduje to typowe objawy wczesne, a przy szybkim wchłanianiu cukrów – późne wahania glikemii.

Szybka absorpcja cukrów prostych

Posiłki bogate w cukry proste (słodycze, soki, białe pieczywo) szybko się wchłaniają, co powoduje gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. Trzustka odpowiada na ten skok nadmiernym wyrzutem insuliny, który w krótkim czasie zbyt mocno obniża glikemię. Reaktywna hipoglikemia leży u podłoża późnego zespołu poposiłkowego i odpowiada za objawy takie jak poty, drżenie rąk, głód czy kołatanie serca.

Dieta i nawyki żywieniowe

Do nasilenia objawów zespołu przyczyniają się spożywanie dużych, ciężkostrawnych porcji, jedzenie w pośpiechu oraz popijanie posiłków obfitymi ilościami płynów. Takie nawyki przyspieszają opróżnianie żołądka. Treść pokarmowa w zbyt dużej objętości i zbyt szybko trafia do jelita cienkiego, nadmiernie je obciążając. Wywołuje to uczucie pełności, przelewania i skurcze brzucha, a także wahania glikemii (powodujące m.in. poty, drżenie rąk, kołatanie serca).

Problemy z trawieniem w żołądku

Zaburzenia mechanicznego i chemicznego trawienia (np. mniejsze wydzielanie kwasu solnego i pepsyny po operacjach żołądka) sprawiają, że pokarm opuszcza żołądek gorzej przygotowany do dalszego przetwarzania. Słabsze rozdrobnienie i zakwaszenie oznacza także, że węglowodany są szybciej dostępne. Prowadzi to do zwiększonego napływu wody do światła jelita oraz szybszego wchłaniania cukrów. W konsekwencji nasilają się wczesne dolegliwości jelitowe oraz spadki i nagłe zmiany glikemii.

Dumping syndrome – co robić, gdy pojawiają się objawy? Metody leczenia

Pierwszą linią postępowania są modyfikacje żywienia i sposobu jedzenia. Najlepiej sprawdzają się: małe, częste posiłki, wolniejsze jedzenie i dokładne żucie, unikanie cukrów prostych, łączenie węglowodanów z białkiem i tłuszczem oraz oddzielanie płynów od posiłków. U wielu pacjentów zmiany dietetyczne istotnie łagodzą objawy, a dolegliwości mogą stopniowo słabnąć w ciągu kilku miesięcy po operacji.

Metody wspomagające obejmują zwiększenie podaży białka w posiłkach oraz włączenie błonnika rozpuszczalnego (m.in. owoców, otrębów, babki jajowatej). Zwiększają one lepkość treści pokarmowej, spowalniają opróżnianie żołądka i wchłanianie glukozy. Dzięki temu zmniejszają wahania glikemii oraz objawy jelitowe.

Jeśli mimo diety dolegliwości utrzymują się, lekarz może zaproponować farmakoterapię. Wśród najczęściej stosowanych leków znajdują się m.in.:

• akarboza – hamuje rozkład węglowodanów w jelicie i spowalnia ich wchłanianie, co zmniejsza hipoglikemię reaktywną w późnym dumpingu. Jest rekomendowana jako lek pierwszego wyboru w tej postaci;
• oktreotyd (analog somatostatyny) – spowalnia opróżnianie żołądka i pasaż jelitowy, tłumi wyrzuty hormonów jelitowych i może ograniczać zarówno wczesne, jak i późne objawy. Stosowany w cięższych lub opornych na dietę przypadkach zespołu poposiłkowego.

Wdrożone mogą zostać także inne leki regulujące gospodarkę cukrową i ciśnienie tętnicze, dobierane w zależności od dominujących objawów – przy nawracającej hipoglikemii pooperacyjnej lekarz może rozważyć diazoksyd (hamuje wydzielanie insuliny) oraz blokery kanałów wapniowych, np. werapamil lub nifedypinę (zmniejszają wydzielanie insuliny).

Plan leczenia powinien powstawać pod ścisłą kontrolą gastrologa (często we współpracy z dietetykiem). Dobór strategii zależy od nasilenia i typu objawów, czasu od operacji oraz ogólnego stanu pacjenta. Regularna obserwacja umożliwia modyfikację terapii i bezpieczne osiąganie poprawy.

Jak można zapobiec dumping syndrome? Profilaktyka

Nie istnieje metoda, która całkowicie wyeliminuje ryzyko zespołu poposiłkowego po operacjach żołądka. Można je jednak wyraźnie zmniejszyć dzięki wczesnej edukacji i stopniowemu rozszerzaniu diety po zabiegu (od płynów, przez pokarmy o miękkiej konsystencji, do stałych pokarmów). Kluczowe zasady profilaktyki to mniejsze porcje, ograniczanie cukrów prostych i większy udział białka i błonnika rozpuszczalnego w diecie.

W codziennych nawykach pomagają także przyjmowanie płynów pomiędzy posiłkami (nie w trakcie), powolne jedzenie i dokładne żucie, prowadzenie dzienniczka objawów i świadome czytanie etykiet produktów, a u części osób także krótki odpoczynek w pozycji półleżącej po posiłku.

Jeśli mimo profilaktyki dolegliwości się utrzymują lub nawracają, lekarz może zaproponować farmakoterapię (np. leki spowalniające wchłanianie węglowodanów). Leczenie zabiegowe rozważa się rzadko, raczej w opornych przypadkach. Regularne konsultacje z lekarzem oraz dietetykiem pozostają nieodłącznym elementem zapobiegania zespołowi poposiłkowemu. Umożliwiają bezpieczne dostosowywanie postępowania do zmieniających się potrzeb pacjenta.