Problemy w relacjach – skąd się bierze lęk przed związkiem?

Czym są typy więzi w związkach z ludźmi?

Styl więzi to podświadomy zestaw reguł dotyczących bliskości i miłości. Przejawia się w formie określonych przekonań, potrzeb, oczekiwań w związkach oraz tego jak komunikujemy się i wyznaczamy granice w relacjach. Powstaje do 3 roku życia, w odpowiedzi na sposób, w jaki jesteśmy traktowani przez naszych rodziców, opiekunów. Jest podświadomy, to znaczy automatyczny.

Może podlegać modyfikacji na przestrzeni naszego życia. Mówimy o czterech stylach więzi, jednym bezpiecznym i trzech pozabezpiecznych.

Sprawdź: Jak się kłócić, żeby się dogadać? O zasadach dobrej komunikacji

Bezpieczny styl więzi

Rozwija się, gdy nasze podstawowe potrzeby są na bieżąco zaspokajane. Na przykład, gdy płaczemy, bo jesteśmy głodni, to opiekun przychodzi i nas karmi. Następuje programowanie podświadomości na przekonanie, że jeśli okażę emocje, to moje potrzeby zostaną zaspokojone. Pozwala to na wykształcenie bazowego poczucia bezpieczeństwa, sprawczości oraz ufności wobec ludzi. W późniejszych latach skutkuje łatwością nawiązywania bliskich więzi i otwartością emocjonalną.

Osoby o tym stylu więzi mają przekonanie, że zasługują na miłość i akceptację i uważają, że związki są wartościowe i trwałe. Komunikują się otwarcie i jasno wyrażają swoje potrzeby, a w przypadku konfliktów starają się znaleźć kompromis. Są w stanie wyznaczać granice i rozumieć, kiedy należy zachować zdrową autonomię.

Pozabezpieczne style więzi

Gdy we wczesnym dzieciństwie nie otrzymujemy w pełni tego, czego potrzebujemy, m.in. troski, uwagi, bezpiecznego dotyku, przestajemy czuć się bezpiecznie i nabieramy obaw. Powtarzające się zaniedbanie może doprowadzić do powstania psychicznej rany i wykształcenia traumatycznego przywiązania.

W późniejszych latach przejawiać się to może między innymi jako lęk przed związkiem, w którym podświadomie upatrujemy źródła potencjalnego cierpienia.

Lękowy styl więzi

Kształtuje się wówczas, gdy kluczowy opiekun nie jest łatwo dostępny. Na przykład mama jest wobec dziecka wspierająca, ale bardzo zapracowana, wiele godzin przebywa poza domem. W  tym czasie opiekę nad dzieckiem sprawuje osoba, która zachowuje się w sposób już bardziej zdystansowany. Wówczas dziecko się uczy: „Dostaję to, czego potrzebuję, miłość, bliskość, ale jest mi to regularnie odbierane”. Czuje się pozostawione samo, odłączone. Buduje się w nim rana pozostawienia, porzucenia. Z biegiem czasu robi się bardzo wrażliwe na wszelkie symptomy odłączenia. Narasta w nim niepewność i lęk przed porzuceniem.

Osoby o tym stylu więzi miewają przekonanie, że inni ludzie nie są godni zaufania i mogą ich w każdej chwili opuścić. Często przeżywają skrajne wahania nastroju. Mogą doświadczać ataków paniki, gdy na przykład partner przez dłuższy czas nie odbiera telefonu lub planuje podróż służbową. Często czują się niewystarczające. Komunikują się w sposób zależny, starając się uzyskać pewność i potwierdzenie. Mają skłonność do nadmiernego dopasowywania się do innych i stawiania swoich potrzeb na końcu. Doświadczają trudności z wyznaczaniem granic, bojąc się, że to doprowadzi do utraty bliskiej osoby.

Unikowy styl więzi

Osoba z unikowym stylem więzi jako dziecko dorasta w warunkach zaniedbania emocjonalnego. Gdy okazuje emocje, to rodzice, pomimo, że są obecni, tych emocji nie odzwierciedlają, nie normalizują, pozostając emocjonalnie niedostępnymi. Dziecko nabiera wówczas przekonania, że:  „coś ze mną jest nie tak, skoro nie mogę mieć zaspokojonych potrzeb”. Tworzy się rana o treści „mam defekt” oraz towarzyszące jej poczucie winy i wstydu. 

W dorosłym życiu skutkuje to tendencją do hiper-niezależności, unikania bliskości i zobowiązań. Osoby o tym stylu często wykazują trudności w otwieraniu się na innych i współzależności emocjonalnej. Mają przekonanie, że osamotnienie jest lepsze niż ryzyko związane z zaangażowaniem się w relacje miłosne. Gdy jednak pozwolą sobie na wejście w związek, to często go sabotują, zachowując się odpychająco, izolują się, wyznaczają zbyt mocne granice, co utrudnia budowanie bliskości. Komunikują się w sposób powierzchowny i mają trudności z wyrażaniem swoich potrzeb, często stawiając je na końcu, za potrzebami innych, unieważniając przy tym swoje uczucia.

Zdezorganizowany styl więzi

Osoby z takim stylem więzi dorastały w warunkach chronicznego chaosu sytuacyjnego i emocjonalnego. Doświadczały zaniedbania, przemocy fizycznej, psychicznej lub też były jej świadkami. Często są to dzieci rodziców, którzy notorycznie się kłócili, uzależnionych lub z przewlekłą chorobą psychiczną. W takich warunkach dziecko dorasta z poczuciem, że nie wie na co i kiedy może liczyć, z jakim sposobem traktowania może się spotkać. Buduje się w nim zarówno pozytywny, jak i przerażający obraz miłości i relacji. 

Dlatego zachowanie osób ze zdezorganizowanym stylem więzi charakteryzuje się sprzecznościami i chaosem emocjonalnym. Przyciąganiem i zarazem odpychaniem innych ludzi, lękiem zarówno przed wejściem w związek, jak i jego utratą, przed bliskością i przed odrzuceniem. Doświadczają trudnościami z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich więzi. Komunikacja jest często zdezorganizowana, a granice niejasno wyznaczone.

Przeczytaj także: Pierwsza wizyta u psychoterapeuty – jak się przygotować, żeby czuć się komfortowo i bezpiecznie?

Jak walczyć z lękiem przed związkiem?

To częste pytanie, na które zasadnicza odpowiedź brzmi, przede wszystkim, nie walczyć, ale go przetransformować. Zmaganie przyczynia się bowiem do wzmacniania w sobie mechanizmów obronnych przed bólem, co w konsekwencji przedłuża funkcjonowanie utartych schematów zachowań.

Kluczem do transformacji lęku jest:

• zrozumienie jego źródła, dzięki dotarciu do pierwotnych przyczyn lęku,
• wejście w empatyczną, opiekuńczą postawę wobec siebie,
• dawanie sobie na poziomie emocjonalnym tego, czego nie dostało się w dzieciństwie, a poprzez to gojenie wewnętrznych ran.

Wydawałoby się, że to takie proste. Ale dlaczego w rzeczywistości jest takie trudne? Dlaczego świadomie chcemy dla siebie dobra, a potem zachowujemy się przeciwnie? Dzieje się tak, gdy naszymi działaniami nadal kierują podświadome przekonania. Podświadomość to taka część naszego umysłu, która funkcjonuje poniżej poziomu świadomości. To miejsce, gdzie przechowujemy nasze przekonania, doświadczenia, emocje i nawyki, które mogą wpływać na nasze zachowanie, nawet jeśli nie zdajemy sobie z nich sprawy. 

Stanowią one rodzaj soczewki, przez którą patrzymy na siebie, innych ludzi i świat. W zależności od tego, z jakiego zestawu przekonań ta soczewka jest zbudowana, takie pojawiają się myśli, emocje i w konsekwencji, działania. Kiedy mówimy o lęku przed związkiem, możemy odkryć, że nasza podświadomość ma wiele do powiedzenia.  Nasze wcześniejsze doświadczenia związane z miłością, bliskością i zranienia emocjonalne zostawiły w nas ślady, które mogą wpływać na to, jak postrzegamy i reagujemy na związki.

Zobacz: Związek na odległość – jak sobie z nim poradzić? Czy jest w ogóle możliwy?

Czy można przeprogramować podświadomość? Jak pokonać lęk przed związkiem?

Ludzka podświadomość nie jest niezmienna. Możemy wpływać na nią, zmieniając przekonania. Tutaj wiele może pomóc psychoterapia. Jedną ze skutecznych metod jest terapia EMDR. Metoda ta skupia się na przetwarzaniu negatywnych doświadczeń i emocji z przeszłości, które wpływają na nasze obecne życie. Głównym celem terapii EMDR jest zmniejszenie negatywnego wpływu traumatycznych doświadczeń na nasze codzienne funkcjonowanie. Metoda ta sprawia, że trudne emocje stają się mniej przytłaczające. W czasie terapii następuje przekształcenie negatywnych przekonań w pozytywne, co między innymi ułatwia budowanie bliskich relacji.

Terapia może również pomóc nam we wzmacnianiu pewności siebie, uczeniu się samoakceptacji i zwiększaniu świadomości naszych potrzeb emocjonalnych. Wspiera nas w rozwoju zdrowych nawyków i umiejętności komunikacyjnych w związkach. Zaufanie i bliskość są możliwe, nawet dla tych, którzy wcześniej doświadczyli trudności związanych ze stylem więzi.

Autor: Agnieszka Święcka - psychotraumatolog, psycholog, coach kryzysowy. Na co dzień wspiera Pacjentów w samopoznaniu, poprawie samooceny, radzeniu sobie z emocjami, skutecznym komunikowania się, w zaprzestaniu psychosomatyzacji, kompulsywnych zachowań oraz w leczeniu innych skutków traum. Pracuje z osobami dorosłymi, indywidualnie, a także z parami.