Czy ktoś, kto stroni od bliskości, unika kontaktów towarzyskich i wydaje się emocjonalnie niedostępny, może przejawiać osobowość schizoidalną? Owszem, to właśnie są główne cechy osoby z tym zaburzeniem, które ściśle dotyka tematu samotności, wycofania i chłodu emocjonalnego. W artykule wyjaśnimy, czym jest to zaburzenie, jak się objawia, skąd może się brać i w jaki sposób można pomóc osobie z diagnozą osobowości schizoidalnej.
Spis treści
Czym jest schizoidalne zaburzenie osobowości?
Schizoidalne zaburzenie osobowości to trwały wzorzec wewnętrznych przeżyć i zachowań odbiegających od norm społeczno-kulturowych – zwłaszcza w sferze emocjonalnej i relacyjnej. Osoby z tym zaburzeniem cechuje ograniczona ekspresja emocji, niska potrzeba kontaktów społecznych i preferowanie samotniczego trybu życia.
Osoba schizoidalna często sprawia wrażenie emocjonalnie obojętnej – zarówno wobec pozytywnych emocji (radość, przyjemność), jak i negatywnych (złość, lęk). Wykazuje brak zainteresowania bliskością, również seksualną, a kontakty społeczne ogranicza do funkcjonalnego minimum. Choć z zewnątrz może wydawać się, że osoby te nie potrzebują relacji, często ich wycofanie stanowi formę obrony.
Jak pisze Nancy McWilliams:
Pacjent schizoidalny może sprawiać wrażenie, że nie potrzebuje drugiego człowieka, ale w rzeczywistości jego wycofanie to forma obrony przed intensywnym pragnieniem więzi, która go przeraża. Tacy ludzie często czują się bezpieczni tylko wtedy, gdy zachowują dystans – psychiczny, emocjonalny, a czasem i fizyczny.
(„Diagnoza psychodynamiczna”, GWP)
Osobowość schizoidalna a schizotypowa
Choć termin „schizoidalna” i „schizotypowa” brzmią podobnie, odnoszą się odrębnych zaburzeń.
Osobowość schizotypowa cechuje się nietypowymi przekonaniami, myśleniem magicznym, paranoidalnymi ideami i ekscentrycznym zachowaniem, czasami występują doświadczenia percepcyjne takie jak halucynacje, zmiany w postrzeganiu czasu czy przestrzeni. Często występuje tu skłonność do epizodów psychotycznych i powiązań ze spektrum schizofrenii.
Przykładem osobowość schizoidalnej będą natomiast takie cechy jak wspomniane wcześniej wycofanie i emocjonalny dystans, nie dotyczy to jednak trudności w obszarze poznawczym.
Dowiedz się również: Czym charakteryzuje się histrioniczne zaburzenie osobowości?
Osobowość schizoidalna – przyczyny
Przyczyny schizoidalnego zaburzenia osobowości są złożone i nie do końca poznane. Szacunkowa częstość występowania w populacji ogólnej wynosi od 0,7% do 7%. Istnieje kilka czynników, które mogą wpływać na rozwój zaburzenia, należą do nich głównie czynniki genetyczne i biologiczne, czynniki środowiskowe oraz przeżyte traumy.
Do czynników genetycznych i biologicznych zaliczamy pewnego rodzaju dziedziczności. Istnieją dowody na uwarunkowania dziedziczne, zwłaszcza w rodzinach, w których występują inne zaburzenia z kręgu schizofrenii. Badania neurobiologiczne sugerują, że u osób schizoidalnych może występować osłabiona aktywność mózgu w odpowiedzi na bodźce emocjonalne.
Do czynników środowiskowych będzie przede wszystkim należała relacja z rodzicami, opiekunami. Zimne wychowanie, emocjonalna niedostępność rodziców, nadmierna krytyka lub brak wsparcia może prowadzić do ukształtowania się wycofanej i unikającej osobowości oraz skupieniu się na sobie i swoim świecie wewnętrznym.
Trauma, której mogła doświadczyć osoba z zaburzeniem schizoidalnym (np. poprzez chroniczne odrzucenie, przemoc emocjonalną lub fizyczną, zaniedbania), również może prowadzić do przekonania, że bliskość z innymi jest czymś ryzykownym. Traumy mogą mieć trwały wpływ na sposób, w jaki dana osoba odczuwa świat i na niego reaguje.
Osobowość schizoidalna – jakie objawy mogą wskazywać na to zaburzenie?
Typowe objawy osobowości schizoidalnej są manifestowane przede wszystkim w sposobnie funkcjonowania zarówno w sferze społecznej jak i emocjonalnej. Zgodnie z klasyfikacją DSM-5, rozpoznanie obecności co najmniej 4 z poniższych kryteriów świadczy o osobowości schizoidalnej:
• brak chęci i potrzeby bliskich relacji (w tym romantycznych),
• preferowanie samotniczych aktywności,
• niewielkie lub żadne zainteresowanie aktywnością seksualną z inną osobą,
• poczucie przyjemności z niewielu, jeśli w ogóle, aktywności,
• brak bliskich przyjaciół lub powierników poza najbliższą rodziną,
• pozorna obojętność na pochwały i krytykę,
• chłód emocjonalny, wycofanie, spłycenie afektu.
W życiu prywatnym, zwłaszcza w kontekście związków, często pojawiają się pytania o osobowość schizoidalną i małżeństwo. Osoby z tym zaburzeniem często nie odczuwają potrzeb budowania romantycznych relacji, co może rodzić niezrozumienie ze strony partnerów, o ile uda im się zbudować relacje. Zrozumienie, jak miłość jest postrzegana przez pryzmat osobowości schizoidalnej, jest kluczowe dla uniknięcia frustracji po obu stronach.
Zobacz także: Czym charakteryzuje się osobowość zależna? Jak ją leczyć?
Rozpoznanie schizoidalnej osobowości
Diagnozowanie schizoidalnego zaburzenia osobowości opiera się na długoterminowej obserwacji wzorców zachowań i doświadczania emocjonalnego. Kluczowe jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu klinicznego przez doświadczonych specjalistów (psycholog, psychiatra) w oparciu o DSM-5. Muszą być spełnione określone warunki, które dotyczą trwałego wzorca dotyczącego wycofania się ze społeczeństwa, ograniczonej zdolności do przeżywania i doświadczania przyjemności czy emocji w relacjach z innymi. Przy stawianiu diagnozy ważne jest także różnicowanie z innymi zaburzeniami takimi jak wspomniana wcześniej osobowość schizotypowa, autyzm, depresja, schizofrenia czy zaburzenia psychotyczne. Podczas procesu diagnozy można posłużyć się testem w kierunku zaburzeń osobowości.
Jak postępować w przypadku zdiagnozowania zaburzenia schizoidalnego?
Leczenie bywa wyzwaniem, ponieważ osoby z osobowością schizoidalną rzadko same szukają pomocy – z uwagi na niski poziom potrzeby kontaktu oraz trudności w nawiązywaniu relacji. W przypadku terapii kluczowe znaczenie ma psychoterapia psychodynamiczna, która pozwala na stopniowe poznawanie i przekształcanie mechanizmów obronnych oraz rozwijanie zdolności do relacji.
W trakcie psychoterapii osoba z osobowością schizoidalną może lepiej zrozumieć swoje emocje, myśli i zachowania. Terapeuta wspiera pacjenta w rozpoznawaniu utrwalonych wzorców wycofania oraz trudności w budowaniu relacji. Poprzez wspólną refleksję nad wewnętrznymi przeżyciami i ich możliwymi źródłami, możliwe staje się stopniowe identyfikowanie czynników, które wpływają na izolację społeczną. Proces terapeutyczny może również koncentrować się na rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych – nauce wyrażania emocji, potrzeb i uczuć w sposób jasny i konstruktywny. Cennym elementem pracy terapeutycznej jest też odkrywanie obszarów życia, które mogą przynosić satysfakcję i pozytywne doznania emocjonalne.
Innym pomysłem może być terapia interpersonalna skupiająca się na poprawie komunikacji i relacji z innymi. Przydatne w tej części mogą być także zajęcia w formie grupowej, takie jak trening umiejętności społecznych czy grupy wsparcia.
Farmakoterapia nie jest podstawowym narzędziem leczenia, ale bywa stosowana pomocniczo, szczególnie w przypadku współwystępowania innych trudności takich jak depresja czy lęk.
Proces terapeutyczny powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta i opierać się na realistycznych celach. Duże znaczenie ma akceptacja, cierpliwość terapeuty oraz stworzenie bezpiecznej przestrzeni do budowania relacji terapeutycznej.
Praca terapeutyczna z osobą schizoidalną wymaga wyjątkowej cierpliwości i uważności. Ważne jest, by terapeuta potrafił dostrzec nawet subtelne sygnały zaangażowania, które mogą różnić się od typowych oznak budowania więzi. Sam fakt, że pacjent regularnie pojawia się na sesjach, może być już ogromnym osiągnięciem i świadczy o postępie.
Autor tekstu
Udostępnij:
