Mukowiscydoza – przyczyny, objawy, leczenie

Mukowiscydoza jest chorobą wieloukładową, która z uwagi na ograniczone do niedawna leczenie przyczynowe stanowiła duże wyzwanie. Najistotniejszym czynnikiem determinującym jakość i długość życia jest wydolność układu oddechowego, w którym gromadzący się śluz zaburza prawidłowe funkcjonowanie. Sprawdź, w jaki sposób lekarz stawia rozpoznanie mukowiscydozy oraz na czym polega jej leczenie.

Co to jest mukowiscydoza? Jak można zachorować na mukowiscydozę?

Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate) to przewlekła, postępująca choroba ogólnoustrojowa, wrodzona, uwarunkowana genetycznie, dziedziczona w sposób autosomalnie recesywny. Oznacza to, że zazwyczaj oboje rodzice są zdrowymi nosicielami zmutowanego genu, a choroba powstaje u dziecka, które dziedziczy oba zmutowane allele (czyli warianty danego genu). Przyczyną choroby są mutacje genu zlokalizowanego na długim ramieniu chromosomu 7, który warunkuje proces syntezy błonowego kanału chlorkowego CFTR.

Konsekwencją uszkodzenia białka CFTR jest kumulacja gęstej i lepkiej wydzieliny. W związku z tym mukowiscydoza polega na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze. Z reguły powoduje zmiany w układzie pokarmowym – przewlekły stan zapalny trzustki, który skutkuje uszkodzeniem narządu i jego niewydolnością – oraz w układzie oddechowym – nawracające zakażenia, w których konsekwencji dochodzi do uszkodzenia płuc i niewydolności oddechowej.

Mukowiscydoza – objawy u dorosłych i u dzieci

Kiedy pojawiają się pierwsze objawy mukowiscydozy? Choroba może dać o sobie znać w różnym okresie życia człowieka. Z reguły objawy mukowiscydozy można zaobserwować od urodzenia lub we wczesnym dzieciństwie. Zdarza się, że objawy chorobowe rozwijają się w okresie dojrzewania, a nawet w życiu dorosłym. Stopień zaawansowania choroby zależy od wariantu mutacji, dlatego też u niektórych chorych mukowiscydoza może powodować nienasilone objawy i przez długi czas pozostawiać niezdiagnozowana.

Mukowiscydoza daje przede wszystkim objawy:

• ze strony układu oddechowego – występują u przeważającej większości chorych (w około 90% przypadków), należą do nich zwłaszcza: przewlekły i napadowy kaszel, przewlekłe zapalenie zatok przynosowych, polipy nosa, świszczący oddech, palce pałeczkowate, przewlekłe zakażenie bakteriami Staphylococcus aureus lub Pseudomonas aeruginosa, nawracające i przewlekłe zapalenia płuc, krwioplucie, zapalenie oskrzelików, zmiany w płucach;
• ze strony przewodu pokarmowego – występują u około 75% chorych, należą do nich zwłaszcza: obfite, cuchnące, nieuformowane, tłuszczowe stolce, niedrożność smółkowa u noworodków, powiększenie objętości brzucha, zaczopowanie przewodów ślinianek i trzustkowych (w konsekwencji tego dochodzi do zaburzenia trawienia i objawów zespołu złego wchłaniania), kamica żółciowa (ryzyko marskości wątroby), nawracające zapalenia trzustki, nawracające epizody bólu brzucha.

Chorzy na mukowiscydozę narażeni są na szereg innych konsekwencji zalegającego w organizmie lepkiego śluzu. Wraz z zaawansowaniem mukowiscydozy pojawiają się zmiany w płucach, które widoczne są na RTG – nawracająca niedodma, rozdęcie i rozstrzenie oskrzeli. Choroba może powodować zaburzenia miesiączkowania, bezpłodność. Zmiany w płucach sprzyjają powstaniu serca płucnego (niewydolności krążenia i przerostu prawej komory serca). Chorzy na mukowiscydozę znajdują się również w grupie ryzyka rozwoju osteoporozy. Pot chorego na mukowiscydozę jest bardzo słony, w czasie gorących dni lub stanów podwyższonej temperatury ciała może dochodzić do odwodnienia. Objawy mukowiscydozy w znaczący sposób obniżają jakość życia i skracają jego długość.

Jak sprawdzić, czy się ma mukowiscydozę?

Rozpoznanie mukowiscydozy opiera się przede wszystkim na kryterium klinicznym, tj. na stwierdzeniu charakterystycznych dla choroby objawów. Wstępne rozpoznanie potwierdza się testem potowym, wykazującym znamiennie wysokie stężenia anionów chlorkowych w pocie w co najmniej dwóch odrębnie wykonanych badaniach. Alternatywną dla klasycznego testu potowego jest test konduktometryczny, w którym oznacza się przewodnictwo elektryczne potu.

Przy podejrzeniu mukowiscydozy lekarz zleca test diagnostyczny, mający na celu identyfikację mutacji genu CFTR. W razie wątpliwości pomocny w rozpoznaniu może być pomiar przeznabłonkowej różnicy potencjałów w przewodach nosowych, lecz badanie to wykonywane jest w nielicznych ośrodkach. Od 2006 r. w Polsce prowadzony jest program badań przesiewowych noworodków w kierunku mukowiscydozy, w ramach którego dokonuje się biochemicznego oznaczenia stężenia immunoreaktywnej trypsyny (IRT) i analizy molekularnej genu CFTR.

Jak wyleczyć mukowiscydozę?

Leczenie mukowiscydozy jest objawowe i ma na celu zmniejszenie dolegliwości oraz poprawę jakości życia. Jako choroba ogólnoustrojowa wymaga ona kompleksowej opieki sprawowanej przez wielodyscyplinarny zespół. Postępowanie lecznicze powinno obejmować:

• profilaktykę i leczenie choroby oskrzelowo-płucnej,
• leczenie żywieniowe i terapię niewydolności trzustki,
• leczenie zmian zlokalizowanych w zatokach przynosowych,
• leczenie chorób towarzyszących i powikłań.

Na leczenie mukowiscydozy składają się zwłaszcza:

• suplementacja witaminami (A, D, E, K),
• suplementacja enzymów trzustkowych,
• dietoterapia – dieta wysokokaloryczna, wysokobiałkowa, wysokotłuszczowa,
• inhalacja wziewnych leków rozszerzających oskrzela, sterydów, chlorku sodu i innych mukolityków,
• leki przeciwzapalne, regulujące wypróżnienia i inne preparaty w zależności od objawów mukowiscydozy,
• antybiotykoterapia w zakażeniach lub zaostrzeniach choroby,
• insulinoterapia przy niewydolności trzustki,
• fizjoterapia ułatwiająca oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającego śluzu, przykładowe techniki drenażu to: technika aktywnego cyklu oddechowego, drenaż autogeniczny, technika natężonego wydechu, przy użyciu różnych urządzeń, drenaż ułożeniowy (oklepywanie),
• stosowanie szczepień profilaktycznych zabezpieczających pacjenta przed infekcjami (zwłaszcza wywołującymi infekcje dróg oddechowych, takie jak krztusiec, odra, wirus grypy, wirus SARS-CoV-2).

Przełomowe w leczeniu mukowiscydozy jest stosowanie modulatorów białka CFTR, które modyfikują błędnie działające białko. Terapia dostosowywana jest do rodzaju mutacji genetycznej. Od 2022 r. chorzy na mukowiscydozę w Polsce uzyskali dostęp do refundowanego leczenia modulatorami białka CFTR.