Międzynarodowy dzień walki z rakiem

Najważniejszą rolę w zapobieganiu chorobie nowotworowej odgrywa profilaktyka, której celem jest podejmowanie kompleksowych działań u osób zdrowych.

W opinii ekspertów, blisko 70% nowotworów złośliwych jest wynikiem działania szkodliwych czynników związanych ze stylem życia, dietą oraz otaczającym nas środowiskiem. Do głównych czynników rakotwórczych wpływających na zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy zaliczamy: palenie tytoniu, dietę i sposób odżywiania, zakażenia i wirusy, czynniki zawodowe, ryzykowne zachowania seksualne, dzietność, nadużywanie alkoholu i zanieczyszczenie środowiska.

Ocenia się, że z powodu palenia w Polsce umiera rocznie blisko 90 tyś. osób, a przeciętnie każdy palacz żyje 13-15 lat krócej niż osoby niepalące. Dowiedziono, że palenie ma związek z rozwojem raka płuca, raka jamy ustnej, gardła, krtani i przełyku, raka pęcherza moczowego oraz raka trzustki.

Duże znaczenie diety i sposobu odżywiania w aspekcie profilaktyki nowotworów nie ulega wątpliwości. Spożywanie 3-5 porcji dziennie warzyw i owoców wykazuje silny efekt ochronny w stosunku do nowotworów jamy ustnej, gardła i przełyku, raka żołądka, raka trzustki, pęcherza moczowego, płuca i jelita grubego. Zalecenie dietetyczne w profilaktyce chorób nowotworowych obejmują ograniczenie spożywania tłuszczów, ograniczenie spożywania czerwonego mięsa oraz zwiększenie ilości przyjmowanego błonnika pochodzącego ze zbóż i pełnoziarnistych produktów zbożowych, który wpływa na obniżenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego.

Zgodnie z danymi American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention, osoby otyłe oraz z nadwagą mają zwiększone ryzyko zachorowania na niektóre typy nowotworów, np. raka pęcherzyka żółciowego, raka endometrium, raka jelita grubego czy raka piersi. Profilaktyka raka opiera się na redukcji masy ciała u osób otyłych i z nadwagą poprzez ograniczenie ilości spożywanych tłuszczów i węglowodanów na rzecz warzyw i owoców. Przyjmuje się, że 300 minut umiarkowanej aktywności fizycznej i ruchu na tydzień powinno zapobiec tyciu oraz pomóc utrzymać spadek masy ciała u osób otyłych.

Zdaniem ekspertów, duża aktywność fizyczna w ciągu życia wiąże się ze zmniejszeniem zapadalności na niektóre nowotwory o blisko 25% w porównaniu z osobami mało aktywnymi.

Warto pamiętać o możliwości badania osób bez objawów choroby w celu wczesnego wykrycia nowotworu. W Polsce wykonuje się bezpłatne badania przesiewowe w kierunku raka piersi, raka jelita grubego oraz raka szyjki macicy.

Do nowotworów uwarunkowanych genetycznie, z wysokim ryzykiem zachorowania, należą rak piersi oraz rak jajnika.

Wiemy, że układ odpornościowy wzmacnia także zdrowy styl życia. Ale tylko pod warunkiem stosowania zasad zdrowego stylu życia systematycznie i konsekwentnie. Należy pamiętać, że niezdrowy styl życia, w tym zwłaszcza nieprawidłowa dieta i brak ruchu, nie tylko naraża nas na nowotwory, ale także na otyłość i tzw. zespół metaboliczny, które same w sobie też predysponują do zachorowania na raka. Warto zatem dbać o to, co mamy na talerzach, zarówno pod względem jakości, jak i ilości. Warto na co dzień stosować się do zaleceń zawartych w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, jak też zwracać uwagę na to, żeby w naszej diecie nie było nadmiaru kalorii, a nawet żeby był ich pewien niedobór.

Ważna jest też higiena snu, bo dobry sen wzmacnia nasz metabolizm. Aby uniknąć zachorowania na nowotwory możemy świadomie dbać o czyste środowisko i unikać jego zanieczyszczania. W ramach profilaktyki, warto też robić podstawowe badania kontrolne krwi, moczu lub badania obrazowe.

Czynnikiem ryzyka jest też stres. Dlatego warto się uczyć skutecznych technik radzenia sobie ze stresem. Nauka ma wiele dowodów na to, że stres negatywnie wpływa na odporność. Osłabia ją zwłaszcza stres chroniczny, długotrwały.

Wiele osób cierpiących na chorobę nowotworową już w pierwszym dniu leczenia wymaga kompleksowego wsparcia i pomocy psychologicznej. Nadmierne zmęczenie, strach, depresja, ból i lęk wpływają niekorzystnie na wolę walki chorego i podważają jego wiarę w powrót do zdrowia. Zrozumienie zachowań, reakcji emocjonalnych oraz sposobu funkcjonowania osób zmagających się z nieuleczalną chorobą może stanowić podstawę do podejmowania działań mających na celu próbę przystosowania się do choroby i stawienia czoła trudnej rzeczywistości.

Psychoonkologia zakłada bliski związek i istotny wpływ psychiki na kondycję fizyczną człowieka oraz podkreśla rolę aspektów psychologicznych w procesie leczenia chorób nowotworowych i powrotu do zdrowia. Powodzenie leczenia choroby na dzień dzisiejszy zależy w dużej mierze od wczesnej diagnozy i szybkiego podjęcia leczenia. Pomoc osobom chorującym na raka i ich bliskim wymaga wsparcia na wielu płaszczyznach. Od łagodzenia psychicznych skutków diagnozy, budowania właściwego obrazu choroby, próba jej akceptacji oraz wypracowania sposobów radzenia sobie z chorobą.

Bliskim pacjentów onkologicznych psychoonkologia ma do zaoferowania m.in. wsparcie psychiczne, zarówno pod kątem dbania o dobrostan psychiczny osoby wspierającej pacjenta, jak i pracy nad ulepszeniem komunikacji i kontaktu w rodzinie czy relacji.

Wiemy, że kiedy człowiek słyszy diagnozę choroby nowotworowej, często przeżywa szok. Jest to sytuacja niezwykle trudna, wiążąca się z poczuciem, że zawaliło się całe życie. Sytuacja choroby przewlekłej, jaką jest choroba nowotworowa, jest przepełniona wieloma emocjami -lękiem, złością, poczuciem krzywdy, poczuciem winy, z którymi ciężko czasem sobie poradzić. Psychoonkolog pomoże pacjentowi uporać się z trudnymi emocjami, z ich wypowiedzeniem, z zaadaptowaniem się do choroby i do zmian w życiu z nią związanych.

Człowiek, który chce wyzdrowieć, widzi przed sobą cel i sens leczenia i jest zmotywowany, łatwiej będzie funkcjonował w ciężkiej sytuacji jaką jest choroba, niż pacjent, który nie widzi sensu we wstaniu z łóżka. Jednak dla wielu osób choroba bywa momentem przełomowym w życiu, który pozwala na skonfrontowanie się z rzeczywistością, przeformułowanie systemu wartości, wyznaczenie sobie celów, uzdrowienie relacji z bliskimi czy spełnianie marzeń.

Bywa, że chorujący człowiek nie radzi sobie z diagnozą, nie umie się do niej zaadoptować, nie rozumie i boi się emocji jakie się w nim pojawiają. Pojawić się może także obawa przed utratą swojej kobiecości czy męskości. Mastektomia czy np. usunięcie jądra może się wiązać z dużym bólem emocjonalnym. Boimy się utraty naszej atrakcyjności, wypadnięcia włosów czy deformacji ciała związanych z leczeniem nowotworowym. Pojawia się strach przed odrzuceniem, samotnością i lęk przed śmiercią, naturalny i obecny w chorobie. Należy też pamiętać, że osoby chorujące często są po prostu przerażone, tracą grunt pod nogami, mówią: “zawalił mi się świat”.

Rolą psychoonkologa jest przede wszystkim towarzyszenie pacjentowi, wysłuchanie go i bycie. Specjalista nie daje rad, nie mówi jak żyć. Jego zadaniem jest wspieranie, pomaganie, informowanie i edukowanie. Czas choroby jest z reguły okresem przeżywania mnóstwa strat. Już sama diagnoza powoduje, że przeżywamy żałobę po swoich niezrealizowanych planach czy marzeniach. Może się zdarzyć, że w wyniku leczenia stracimy część ciała. Należy pamiętać, że choroba drastycznie zmienia nasze funkcjonowanie w życiu codziennym i relacjach społecznych. Może zajść konieczność zrezygnowania z pracy i ograniczenia aktywności na pewien czas. Niekiedy zdarza się, że partner lub partnerka osoby chorej nie jest w stanie odnaleźć się w nowej sytuacji i odchodzi. To wszystko są straty, na które może być narażona osoba chorująca.

Pomagając osobom chorującym czasami zapominamy o tym, jak trudne może być towarzyszenie w chorobie, a to niezwykle istotne, by było miejsce na powiedzenie głośno tego, co czują opiekunowie, że sobie nie radzą, że mają dość. Takie emocje są naturalne. Należy pamiętać, że na raka choruje nie tylko pacjent, ale w pewnym sensie również jego rodzina i najbliżsi. Psychoonkologia jest więc dziedziną, która dotyczy nie tylko chorego, ale również jego bliskich.
Często proponowany jest też udział w grupach wsparcia, gdzie niezwykle cenny może okazać się kontakt z innymi chorymi. Uczestnicy takiej grupy motywują się wzajemnie, wspierają, wymieniają informacjami, rodzi się bliskość i poczucie wspólnoty doświadczeń.

Kolejną formą pomocy jest także Terapia Simontona. Głównym celem tej terapii jest przede wszystkim poprawa jakości życia pacjentów onkologicznych. Aby osiągnąć założony cel, w programie Simontona wykorzystuje się między innymi elementy terapii poznawczo- behawioralnej, pracę z własnymi przekonaniami i emocjami, ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacje, trening uważności. Aby wziąć udział w terapii Simontona pacjenci mogą uczestniczyć np. w organizowanych turnusach, ale metoda została również opracowana jako forma samopomocy. Pacjenci mogą samodzielnie pracować nad wspieraniem procesu leczenia. Polscy czytelnicy mogą zapoznać się ze szczegółami programu Simontona w książkach „Triumf życia”, „Możesz mieć przewagę nad rakiem” oraz „Jak żyć z rakiem i go pokonać”.

Nowotwór, paradoksalnie, daje możliwość spojrzenia na własne życie z zupełnie innej perspektywy. W obliczu choroby zagrażającej życiu zmieniają się priorytety. To, co do tej pory było niezwykle istotne, nagle staje się nie tak bardzo ważne. Pozwalamy sobie na działanie według nowych zasad, takich, które do tej pory były nie do przyjęcia, np. okazywanie zmęczenia, odmawianie, zmniejszenie ilości pracy. Pojawiają się nowe sposoby radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami. Rozwiązanie problemów staje się możliwe. Kiedy zmieniamy swoje przekonania zmienia się także nasza emocjonalność. Wzmacniają się chęci do życia, pojawia się nadzieja.

Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne prowadzi telefon zaufania dla chorych na raka oraz ich bliskich. Dzięki bezpłatnemu numerowi 800 080 164 pacjenci mogą uzyskać od przeszkolonych wolontariuszy wsparcie emocjonalne i poradę psychoonkologiczną.

Autorka: Małgorzata Czyżewska