Hipogonadyzm u mężczyzn – objawy, badania, leczenie

Czym jest hipogonadyzm?

Hipogonadyzm to zespół cech i objawów klinicznych, które pojawiają się na skutek niedoboru testosteronu w surowicy, prowadzący do zaburzeń cech płciowych i innych funkcji organizmu. Rozpoznanie hipogonadyzmu wymaga obecności zarówno charakterystycznych symptomów, jak i potwierdzenia niskiego poziomu testosteronu we krwi. Z uwagi na podłoże powstania wymienia się trzy rodzaje tej nieprawidłowości:

• hipogonadyzm pierwotny (hipergonadotropowy), pojawiający się w wyniku uszkodzenia jąder - uraz lub choroba. Charakteryzuje się on zwiększonym stężeniem LH i FSH i niskim stężeniem testosteronu. Wśród przyczyn hipogonadyzmu pierwotnego wymienia się m.in.: zaburzenia chromosomów płciowych, np. zespół Klinefeltera i zespół 47,XYY, anorchizm, czyli brak obu jąder, wnętrostwo i zespół Del Castillo. Hipogonadyzm pierwotny może być  spowodowany też poważnymi schorzeniami matki w okresie ciąży (np. niektóre infekcje), procesami zapalnymi jąder, urazami mechanicznymi, leczeniem farmakologicznym, radioterapią, chemioterapią, zatruciami (np. metalami ciężkimi), stosowaniem używek i powikłaniem zabiegów operacyjnych.
• hipogonadyzm wtórny (hipogonadotropowy), pojawiający się w wyniku uszkodzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej, które nie wydzielają odpowiedniej ilości gonadotropin. Stwierdza się go, gdy ma miejsce znaczne obniżenie LH, FSH i testosteronu. Wśród możliwych przyczyn hipogonadyzmu wtórnego wymienia się m.in.: zespół Kallmana, mutacje genów prowadzące do nieprawidłowości funkcjonowania podwzgórza i przysadki. Hipogonadyzm wtórny bywa też spowodowany też guzami przysadki mózgowej, hemochromatozą, urazami lub operacjami siodła tureckiego, niedożywieniem lub chorobami przewlekłymi takimi jak niewydolność nerek czy marskość wątroby.
• hipogonadyzm mieszany, gdy upośledzona jest zarówno czynność jąder, jak i układu podwzgórzowo-przysadkowego. Może on nastąpić w wyniku zażywania niektórych leków oraz rozwoju chorób ogólnoustrojowych.

Niekiedy w terminologii medycznej można spotkać się z określeniem hipogonadyzmu późnego, który jest związany z wiekiem oraz hipogonadyzmu funkcjonalnego, którego objawy ustępują po leczeniu choroby podstawowej i modyfikacji stylu życia.

Jak objawia się hipogonadyzm u mężczyzn?

Objawy hipogonadyzmu u mężczyzn są bardzo różnorodne i obejmują:

• spadek libido,
• zaburzenia erekcji,
• obniżoną płodność,
• zmniejszenie objętości nasienia,
• zmęczenie,
• obniżony nastrój,
• drażliwość,
• spadek energii i motywacji,
• redukcja masy i siły mięśniowej,
• wzrost tkanki tłuszczowej,
• spadek gęstości mineralnej kości  i związane z nim ryzyko złamań,
• uderzenia gorąca,
• zmniejszenie owłosienia,
• ginekomastię,
• tendencję do zaburzeń gospodarki lipidowej i węglowodanowej.

Zobacz także: Hirsutyzm u kobiet – przyczyny hormonalne, badania i skuteczne terapie

Kiedy hipogonadyzm jest powodem do pilnej wizyty u lekarza?

Warto skonsultować się pilnie z lekarzem, jeśli hipogonadyzm objawia się w postaci silnych bólów głowy z towarzyszącymi zaburzeniami widzenia, szybką utratą masy ciała lub bólem i obrzękiem jąder i silną ginekomastią.

Może to bowiem świadczyć o występowaniu guzów w obrębie ośrodkowego układu nerwowego lub nowotworach jąder, ich zapaleniem bądź  być wyrazem ciężkich schorzeń ogólnoustrojowych.

Diagnostyka hipogonadyzmu krok po kroku

Diagnostyka hipogonadyzmu u mężczyzn powinna rozpoczynać się od szczegółowego wywiadu i badania fizykalnego, podczas którego lekarz endokrynolog ocenia czy rozwój płciowy, taki jak owłosienie łonowe, masa mięśniowa i wielkość jąder, jest zgodny z wiekiem pacjenta, czy występuje problem z otyłością lub ginekomastią. Dla lekarza istotne są pytania o wiek, czas trwania objawów, przyjmowane leki, choroby współistniejące, przebyte leczenie onkologiczne i płodność.

Badania laboratoryjne krwi i obrazowe w ocenie hipogonadyzmu u mężczyzn

Jednym z pierwszych badań laboratoryjnych badaniem w diagnostyce hipogonadyzmu jest oznaczenie poziomu testosteronu we krwi. Ponieważ poziomy tego hormonu wahają się w ciągu doby i są zazwyczaj najwyższe rano, oznaczenie wykonuje się dwukrotnie, zwykle wcześnie rano, przed godziną 10:00. Po dwukrotnym potwierdzeniu niskiego poziomu testosteronu konieczne jest określenie przyczyny schorzenia poprzez oznaczenie LH i FSH. Wysokie stężenia LH i FSH w surowicy wskazują na pierwotny hipogonadyzm, podczas gdy niskie lub prawidłowe stężenia wskazują na wtórny hipogonadyzm.

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić bardziej szczegółowe badania, np. hormonalne takie jak poziom prolaktyny przy podejrzeniu hiperprolaktynemii, poziom estradiolu, przy widocznej ginekomastii. W diagnostyce hipogonadyzmu u mężczyzn wykonuje się również bardziej specyficzne badania takie jak: densytometria DXA,  USG moszny, rezonans magnetyczny przysadki mózgowej, analiza nasienia, badania genetyczne, biopsja jąder oraz badanie kariotypu.

Strategie leczenia hipogonadyzmu u mężczyzn – zasady ogólne i cele terapii

Hipogonadyzm u mężczyzn jest schorzeniem, którego leczenie wymaga kompleksowego podejścia. Wybór odpowiedniej metody leczenia zależy od przyczyny niedoczynności jąder, planów prokreacyjnych i wieku pacjenta.

Terapia zastępcza testosteronem

Jedną z metod leczenia hipogonadyzmu u mężczyzn jest terapia zastępcza testosteronem. Jej celem jest przywrócenie fizjologicznych poziomów testosteronu we krwi, co może prowadzić do poprawy libido, zwiększenia masy mięśniowej, wzmocnienia kości oraz poprawy jakości życia pacjentów.

Testosteron może być podawany w postaci żelu, plastrów transdermalnych, zastrzyków domięśniowych, a nawet długodziałających implantów podskórnych. Wybór konkretnej formy zależy od preferencji pacjenta, skuteczności, profilu bezpieczeństwa  oraz kosztów.

Dla mężczyzn, którzy pragną zachować płodność, terapia zastępcza testosteronem nie jest odpowiednia, ponieważ może hamować naturalną produkcję testosteronu oraz w konsekwencji produkcję nasienia. Dużo lepszym rozwiązaniem jest podawanie gonadotropin . Testosteron nie powinien być również brany pod uwagę jako opcja terapeutyczna u mężczyzn z rakiem piersi, prostaty, niewydolnością serca i czerwienicą prawdziwą.

Terapia zastępcza testosteronem, choć najbardziej popularna niesie ze sobą ryzyko powikłań zdrowotnych. Z tego powodu wymaga regularnych badań kontrolnych kilka razy w pierwszym roku leczenia, a następnie co roku, aby ocenić skuteczność terapii i wykryć ewentualne działania niepożądane.

Leczenie w zależności od typu hipogonadyzmu u mężczyzn

W przypadku hipogonadyzmu pierwotnego, gdy problem leży w jądrach, główną opcją jest terapia zastępcza testosteronem. W hipogonadyzmie wtórnym, spowodowanym zaburzeniami podwzgórza lub przysadki, możliwe jest natomiast zastosowanie terapii gonadotropinami, które mogą przywrócić zarówno naturalną produkcję testosteronu, jak i płodność. Niektóre dolegliwości, np. ginekomastia, mogą wymagać postępowania chirurgicznego.

Dieta i styl życia - jak wspierać leczenie hipogonadyzmu

Oprócz leczenia farmakologicznego bardzo ważnym elementem wspierania pacjenta z hipogonadyzmem są zmiany w stylu życia.

Odpowiednio zbilansowana, bogata w białka, witaminy i minerały, błonnik i nienasycone kwasy tłuszczowe dieta wspiera układ hormonalny. Ograniczenie spożycia alkoholu i unikanie palenia papierosów również przełoży się na poprawę skuteczności leczenia.

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna i ćwiczenia mogą pomóc w odbudowie masy mięśniowej oraz poprawić kondycję układu sercowo-naczyniowego. Dodatkowo mają wpływ na utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Hipogonadyzm u mężczyzn a płodność

Hipogonadyzm może znacząco obniżać płodność mężczyzn, zaburzając produkcję hormonów niezbędną do produkcji plemników. Odpowiednio szybko postawiona diagnoza i zastosowanie odpowiedniego leczenia może pomóc wielu osobom odzyskać równowagę hormonalną i zwiększyć szanse na poczęcie dziecka.

Jeśli pacjent jest w wieku rozrodczym i planuje powiększenie rodziny, powinien ten fakt zgłosić lekarzowi prowadzącemu. Możliwa jest w takiej sytuacji bowiem zmiana leczenia, a przed jej modyfikacją lekarz prowadzący zaleca wykonanie badania nasienia

Dodatkowo pacjenci cierpiący z powodu hipogonadyzmu, planując powiększenie rodziny, powinni zwrócić szczególną uwagę na poprawę ogólnego stanu zdrowia. Redukcja masy ciała, wyrównanie glikemii oraz suplementacja witaminy D jest wskazana celem poprawy płodności.

Życie codzienne z hipogonadyzmem - aspekty psychologiczne

Hipogonadyzm u mężczyzn może mieć bardzo duży wpływ na życie codzienne, samoocenę i relacje interpersonalne. Objawy hipogonadyzmu takie jak zaburzenia erekcji, obniżenie libido, zmiany nastroju, drażliwość, zmęczenie oraz spadek energii i motywacji mogą negatywnie wpływać na relacje partnerskie, obniżając jakość życia.

Dlatego bardzo ważnym aspektem opieki nad pacjentem z hirsutyzmem jest pomoc psychologiczna. Może ona obejmować psychoterapię lub udział w grupach wsparcia dla osób z podobnymi problemami.

Równie ważne, co leczenie przyczynowe i wsparcie emocjonalne jest edukacja pacjenta w zakresie charakteru schorzenia, metod leczenia i przestrzegania zaleceń lekarskich. Pacjent powinien być uświadomiony jak prawidłowo aplikować zastrzyki z testosteronem, naklejać plastry, wiedzieć, jak mogą wyglądać skutki uboczne terapii oraz kiedy pilnie skontaktować się z lekarzem.

Mężczyzna cierpiący z powodu hipogonadyzmupowinien być również poinformowany o wpływie terapii zastępczej testosteronem na płodność. Jest to szczególnie ważne dla pacjentów planujących potomstwo. W takich sytuacjach konieczna jest zmiana terapii lub czasowe przerwanie leczenia hormonalnego.

Podsumowanie

Hipogonadyzm u mężczyzn to zaburzenie wpływające na zdrowie i sferę emocjonalną, wymagające ustalenia przyczyny i odpowiedniego leczenia. Diagnostyka obejmuje m.in. dwukrotne oznaczenie testosteronu, LH i FSH w celu określenia typu hipogonadyzmu. W razie potrzeby wykonuje się dodatkowe badania, takie jak poziom prolaktyny, estradiolu, densytometria DXA, USG moszny, rezonans przysadki, analiza nasienia, biopsja jąder czy badania genetyczne. Leczenie obejmuje farmakoterapię i zmianę stylu życia, a regularne kontrole umożliwiają ocenę skuteczności terapii.