Hipoglikemia reaktywna - dlaczego cukier spada po posiłku

Czym jest hipoglikemia reaktywna?

Hipoglikemia reaktywna, inaczej niedocukrzenie poposiłkowe to stan, w którym stężenie glukozy we krwi wynosi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l) u osoby, która nie choruje na cukrzycę.  Może ona dawać typowe objawy jak drżenie rąk, kołatanie serca, pocenie się czy poczucie głodu od 2 do 5 godzin po spożyciu posiłku i ustępować krótko po zjedzeniu węglowodanów.

Jest to swego rodzaju „błędne koło”, ponieważ osoba mająca tendencję do spadku poziomu cukru, podnosi go, spożywając węglowodany, które wywołują duży wyrzut insuliny i po pewnym czasie ponowny spadek stężenia glukozy we krwi z objawami niedocukrzenia.

Zbyt niski poziom cukru we krwi – zarówno na czczo jak i po jedzeniu – świadczy o zaburzeniach gospodarki węglowodanowej.

Jakie są przyczyny hipoglikemii reaktywnej?

Reaktywna hipoglikemia wciąż pozostaje zjawiskiem nie do końca wyjaśnionym. Często ma ona związek z nadmiernym wydzielaniem insuliny przez trzustkę w odpowiedzi na spożyty posiłek. W warunkach fizjologicznych trzustka wydziela insulinę po posiłku w celu obniżenia poziomu glukozy we krwi. Jednak u niektórych osób ten proces przebiega nieprawidłowo – hormon uwalnia się w nadmiernej ilości, co prowadzi do gwałtownego spadku poziomu cukru.

Innym mechanizmem powstania hipoglikemii reaktywnej może być zbyt szybkie wchłanianie glukozy z posiłku. Prowadzi to do nagłego wzrostu poziomu cukru we krwi i równie gwałtownego jego obniżenia.

Hipoglikemia reaktywna może również pojawiać się na wczesnym etapie rozwoju cukrzycy typu 2, gdy organizm staje się coraz bardziej oporny na działanie insuliny. Próbując zrekompensować ten stan, trzustka zaczyna wydzielać więcej insuliny, co może wywołać hipoglikemię.

Ponadto hipoglikemia reaktywna może być skutkiem obniżonego wydzielania hormonów antagonistycznych dla insuliny, głównie glukagonu, czy hormonów inkretynowych, które normalnie pomagają utrzymać stabilny poziom glukozy. Przyczynami hipoglikemii pojawiającej się kilka godzin po jedzeniu może być również nadmierne wydalanie glukozy z moczem oraz problemy z wchłanianiem składników pokarmowych, skutkujące nadmierną produkcją insuliny po posiłku. Taki stan obserwowany jest u osób po zabiegach resekcji żołądka lub jelita cienkiego, operacjach bariatrycznych, a także nadużywających alkoholu.

Zobacz także: Hiperprolaktynemia – objawy (mlekotok, zaburzenia cyklu), diagnostyka i leczenie

U kogo może wystąpić hipoglikemia reaktywna?

Chociaż hipoglikemia reaktywna to stan, który może pojawić się u każdego po spożyciu zbyt obfitego w węglowodany posiłku, to jednak niektóre osoby są na nią bardziej narażone.

Na rozwój hipoglikemii reaktywnej mają wpływ czynniki takie jak:

• indywidualne predyspozycje genetyczne,
• niektóre choroby metaboliczne,
• nagła utrata masy ciała wywołana zbyt restrykcyjną dietą,
• stosowanie niskoenergetycznej lub ketogenicznej diety przez dłuższy czas,
• operacje bariatryczne,
• zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego,
• nieregularne odżywianie się,
• siedzący tryb życia,
• przewlekły stres,
• brak aktywności fizycznej,
• spożywanie alkoholu,
• niewystarczająca ilość snu.

Można zatem stwierdzić, że na wystąpienie hipoglikemii reaktywnej w większości przypadków wpływa nieprawidłowy styl życia, w tym niewłaściwe nawyki żywieniowe i brak równowagi w diecie.

W jaki sposób objawia się hipoglikemia reaktywna?

U większości osób hipoglikemia reaktywna objawia się w bardzo charakterystyczny sposób wynikający z nagłego spadku stężenia cukru we krwi. Pojawia się przede wszystkim silne uczucie głodu i osłabienia, często towarzyszą temu drżenie rąk, kołatanie serca, nadmierna potliwość oraz wewnętrzny niepokój. Częstym objawem są też zawroty głowy, problemy z koncentracją i senność. Charakterystyczne jest to, że dolegliwości te pojawiają się między 3. a 5. godziną po posiłku, gdy poziom glukozy zaczyna niebezpiecznie spadać. Objawy zazwyczaj ustępują po spożyciu produktów zawierających cukry proste.

W większości przypadków epizod hipoglikemii reaktywnej jest krótkotrwały i ustępuje po spożyciu produktów zawierających węglowodany, jednak bywa nie tylko nieprzyjemny, ale i niebezpieczny. Jeśli niedocukrzenie nie zostanie w porę wyrównane, mogą wystąpić poważniejsze konsekwencje niedoboru glukozy takie jak splątanie, zaburzenia orientacji, a nawet utrata przytomności. Powtarzające się epizody hipoglikemii mogą prowadzić do śpiączki hipoglikemicznej. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie przyczyn tych objawów i podjęcie kroków, by im zapobiec.

Diagnostyka - jak rozpoznać hipoglikemię reaktywną

Podstawowym elementem diagnostyki hipoglikemii reaktywnej jest wywiad lekarski. Specjalista endokrynolog lub diabetolog dokładnie wypyta o niepokojące objawy, czas ich występowania, a także o dietę, styl życia i przebyte choroby. Ważne jest opisanie sytuacji, w których pojawia się złe samopoczucie, o jakiej porze dnia występują symptomy oraz czy w niedalekiej przeszłości pacjent nie stosował restrykcyjnych diet.

Badaniem stosowanym w diagnostyce hipoglikemii reaktywnej jest rozszerzony, doustny test obciążenia glukozą (OGTT). Polega on na zmierzeniu poziomu glukozy na czczo, a następnie kolejnych pomiarach po 3, 5 i 6 godzinach od wypicia roztworu glukozy. Obniżenie stężenia cukru poniżej normy w tym czasie, połączone z wystąpieniem objawów, może potwierdzać hipoglikemię reaktywną. Czasami równolegle do badania OGTT wykonuje się oznaczenie poziomu insuliny we krwi.

Ważne jest także odróżnienie hipoglikemii reaktywnej od innych przyczyn hipoglikemii. Jeśli symptomy pojawiają się na czczo, w nocy lub podczas intensywnego wysiłku fizycznego, może to świadczyć o innym problemie zdrowotnym. Dlatego pełna diagnostyka może obejmować dodatkowe badania, takie jak poziom hormonów oraz ocena funkcjonowania trzustki.

Konsekwencje i potencjalne zagrożenia przy hipoglikemii reaktywnej

Hipoglikemia reaktywna wiąże się z uczuciem zmęczenia, spadkiem produktywności oraz rozkojarzeniem. To jednak nie jedyne konsekwencje wahań poziomu cukru w organizmie. Nieleczona hipoglikemia może bowiem zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych, w tym cukrzycy typu 2.

Osoba obserwująca u siebie objawy niedocukrzenia ma sporo ograniczeń w życiu codziennym, boi się jeść regularne posiłki, co może prowadzić do wielu zaburzeń na poziomie emocjonalnym.

Dieta i styl życia przy hipoglikemii reaktywnej

Odpowiednia dieta i dawka codziennego ruchu to podstawa w kontrolowaniu hipoglikemii reaktywnej. Najbardziej optymalnym sposobem żywienia dla osób z objawami niedocukrzenia jest wybieranie produktów o niskim indeksie glikemicznym. Ich źródłem są głównie:

• pieczywo żytnie razowe,
• brązowy lub dziki ryż,
• gruboziarniste kasze,
• nasiona roślin strączkowych.

W diecie osoby z hipoglikemią nie powinno zabraknąć również świeżych warzyw, stanowiących doskonałe źródło błonnika pokarmowego, który spowalnia uwalnianie cukru we krwi. Zaleca się spożywanie 4–5 małych, dobrze zbilansowanych posiłków w ciągu dnia, zamiast 2 – 3 dużych, które mogą wiązać się z wahaniem poziomu cukru we krwi. Równie ważne jest łączenie w jednym posiłku wszystkich składników odżywczych. Posiłek zawierający jedynie węglowodany szybciej podniesie glukozę, niż taki, który dodatkowo dostarcza białko i tłuszcze. Błonnik zaś spowolni opróżnianie żołądka i trawienie węglowodanów, co ustabilizuje stężenie glukozy.

Kiedy zgłosić się do lekarza z objawami hipoglikemii reaktywnej?

Jeśli objawy hipoglikemii reaktywnej pojawiają się często i zaburzają codzienne funkcjonowanie, a dodatkowo pojawiają się omdlenia, napady padaczkowe lub inne uciążliwe symptomy – nie warto czekać. Często to właśnie ten moment, w którym zmiana stylu życia i odpowiednio zbilansowana dieta nie wystarcza, a organizm może potrzebować wsparcia farmakologicznego. Profesjonalna konsultacja – z endokrynologiem lub dietetykiem klinicznym pozwala ułożyć indywidualny plan działania.

Podsumowanie

Hipoglikemia reaktywna to stan, który wymaga przede wszystkim zmiany stylu życia.

Dobrze dobrana, bogata w produkty o niskim indeksie glikemicznym dieta, regularne spożywanie posiłków to klucz do utrzymania zdrowia i zapobiegania epizodom hipoglikemii. 

W momencie pojawienia się epizodów głodu lub objawów niedocukrzenia warto zjeść niewielki posiłek lub przekąskę. Z szerokiego wachlarza łatwo dostępnych komercyjnie produktów warto wybierać orzechy, pestki, warzywa lub pełnoziarniste pieczywo. Posiłki powinny być bogate w pełnowartościowe białko w postaci chudego mięsa, ryb, jaj, chudego nabiału, nasion roślin strączkowych.

Aktywność fizyczna jest również ważna przy zwalczaniu hipoglikemii reaktywnej. Wysiłek fizyczny pomaga w stabilizacji poziomu cukru we krwi, co zapobiega epizodom niedocukrzenia. Najskuteczniejsze są treningi przeprowadzane rano, przed śniadaniem. Warto wziąć pod uwagę ćwiczenia takie jak aerobik, pilates lub basen.

Ponieważ nie do końca poznano przyczyny wystąpienia hipoglikemii reaktywnej, warto obserwować swój organizm. Nie wszystkie bowiem produkty spożywcze będą właściwie tolerowane przez organizm. Niekiedy to, co jest zalecane do spożycia u osób z tendencją do hipoglikemii, trzeba będzie zastąpić innym zamiennikiem.

Jeśli powyższe sposoby nie przyniosą oczekiwanych efektów, warto zgłosić się do lekarza. Być może konieczne będzie wsparcie farmakologiczne jako uzupełnienie postępowania dietetycznego i zmiany stylu życia.