Depresja lękowa: codzienna walka z niewidzialnym przeciwnikiem

Co to jest depresja lękowa?

Depresja lękowa charakteryzuje się występowaniem u pacjenta zarówno objawów afektywnych (depresyjnych), jak i tych charakterystycznych dla zaburzeń lękowych. Osoba, u której występuje depresja lękowa, może odczuwać obniżenie nastroju, ale też niepokój, panikę oraz lęk (czyli rozlane przeczucie, że może stać się coś złego). To połączenie sprawia, że codzienne funkcjonowanie staje się wyjątkowo trudne, co przekłada się m.in. na jakość relacji interpersonalnych. Lęk utrudnia podjęcie jakiejkolwiek aktywności, a depresyjna pustka odbiera motywację do działania. Taki stan może prowadzić do błędnego koła, z którego ciężko wydostać się samodzielnie.

Depresja lękowa nazywana jest również agitowaną. Termin ten odnosi się do stanu niepokoju, który objawia się silnym napięciem i pobudzeniem psychoruchowym. To tak, jakby organizm był ciągle gotowy do ucieczki, mimo że nie ma realnego zagrożenia. Agitacja może być szczególnie wyczerpująca, bo ciało jest w ciągłym stanie napięcia, co jest widoczne w zachowaniu chorego – osoba nie potrafi usiedzieć w miejscu, może nerwowo chodzić tam i z powrotem, zaciskać dłonie, bawić się włosami, a nawet mimowolnie gestykulować. Jednocześnie brak energii wynikający z depresji sprawia, że każda taka reakcja wydaje się jeszcze bardziej wyniszczająca. Na poziomie emocjonalnym choremu towarzyszy uczucie irytacji, frustracji i niecierpliwości, często bez wyraźnej przyczyny. Depresja agitowana może występować w formie głębokiej depresji lękowej (wyraźne, silne nasilenie objawów depresyjnych i lękowych, epizod trwa do kilku miesięcy) oraz w formie przewlekłej (mniejsza intensywność objawów niż w depresji głębokiej, ale może prowadzić do wyniszczenia psychicznego i fizycznego, gdyż epizod trwa przez minimum 2 lata). Depresja lękowa jest szczególną, ciężką i wysoce niebezpieczną odmianą depresji, ze względu na podwyższone ryzyko podejmowania prób samobójczych, jako wyzwolenia z nieznośnego stanu bytu.

Depresja lękowa - objawy. Po czym można ją poznać?

Choć depresja lękowa należy do szerokiej kategorii zaburzeń depresyjnych, jej obraz kliniczny znacznie różni się od bardziej znanych form depresji, takich jak depresja endogenna czy egzogenna. Przede wszystkim wyróżnia się wyjątkowym połączeniem objawów depresyjnych i lękowych, które tworzą specyficzną mieszankę zarówno w sferze emocjonalnej, jak i fizycznej. Oto kluczowe różnice:

1. Dominujący lęk – w depresji uczucie niepokoju często wysuwa się na pierwszy plan, podczas gdy w depresji endogennej przeważa głęboka apatia i anhedonia (utrata zdolności do odczuwania głównie pozytywnych emocji).
2. Pobudzenie psychoruchowe – osoby z depresją lękową są często nadmiernie pobudzone, niespokojne i pełne wewnętrznego napięcia, co kontrastuje z charakterystycznym spowolnieniem psychoruchowym w depresji endogennej.
3. Obawy i katastrofizacja – w depresji lękowej pojawiają się natrętne myśli o najgorszym możliwym scenariuszu, czego nie obserwuje się w typowej depresji egzogennej, wywołanej zewnętrznymi czynnikami.

Depresja lękowa nie tylko wpływa na stan psychiczny, ale także znajduje swoje odzwierciedlenie w ciele. Osoby cierpiące na tę formę depresji często borykają się z chronicznym napięciem mięśniowym, które może prowadzić do bólów głowy, napięcia w okolicach szyi i pleców, a także bólów brzucha. Dodatkowo, osoby z depresją lękową mogą doświadczać trudności ze snem – mają problemy z zasypianiem, często budzą się w nocy lub wstają zbyt wcześnie. Widoczne są również zaburzenia apetytu: niektórzy tracą chęć do jedzenia, inni natomiast sięgają po jedzenie w nadmiarze. Ciągłe napięcie i niepokój powodują także zwiększoną męczliwość, prowadząc do uczucia chronicznego zmęczenia, nawet po długim odpoczynku. Objawy o charakterze lękowo-depresyjnym, ich zmienne nasilenie i możliwość występowania w formach mieszanych, mogą być mylone z symptomami innych chorób, takich jak nerwica czy niedoczynność tarczycy.

Depresja agitowana a inne zaburzenia lękowe (np. nerwica lękowa)

Wszelkie rodzaje depresji i zaburzenia lękowe często występują razem, a nawet bywają dla siebie czynnikami wyzwalającymi. Jednakże trzeba pamiętać o tym, że choć możemy zaobserwować podobne objawy i przyczyny występowania, są to dwa osobne zaburzenia, które różnią się aspektem emocjonalnym i energetycznym. Różnice między depresją lękową a nerwicą lękową przedstawia poniższa tabela:

Przyczyny depresji są złożone i często wynikają z kombinacji różnych czynników. Bezpośrednią przyczyną depresji lękowej są chemiczne zmiany w mózgu, natomiast pośrednią – tzw. wyzwalacze, które te zmiany wywołują. Oto główne z nich:

• Czynniki biologiczne – zmiany w strukturze mózgu, zaburzenia równowagi neuroprzekaźników (np. serotoniny, dopaminy) oraz genetyczne predyspozycje.  
• Czynniki psychologiczne – traumatyczne wydarzenia, niska samoocena, skłonność do przeżywania skrajnych emocji, wyolbrzymianie trudności, brak konstruktywnych umiejętności radzenia sobie ze stresem lub trudności w radzeniu sobie z emocjami.
• Czynniki środowiskowe – długotrwały stres związany z życiem codziennym, problemy finansowe, nadużywanie alkoholu, trudne relacje interpersonalne, a także zmiany życiowe, takie jak utrata bliskiej osoby czy zmiana pracy.

Depresja agitowana a dziedziczność

Depresja agitowana, podobnie jak inne formy zaburzeń afektywnych, może mieć komponent dziedziczny. Osoby, których bliscy krewni cierpią na zaburzenia depresyjne, są statystycznie bardziej narażone na rozwój depresji. Warto jednak podkreślić, że dziedziczenie depresji nie jest deterministyczne – opiera się zawsze na pewnym stopniu prawdopodobieństwa. Nie istnieje jeden „gen depresji”; to raczej skomplikowana kombinacja wielu genów oraz (zwłaszcza w przypadku depresji agitowanej) istotny wpływ czynników środowiskowych i tzw. wyzwalaczy.

Czy depresja lękowa jest uleczalna?

Depresję lękową można skutecznie leczyć, jednak proces wychodzenia z choroby bywa długotrwały. Wczesne rozpoznanie i interwencja mogą znacznie przyspieszyć proces leczenia i zapobiec pogłębieniu objawów. Im wcześniej osoba z depresją lękową zgłosi się po pomoc, tym większa szansa na skuteczne leczenie i uniknięcie chronicznych objawów.

Podstawą leczenia depresji jest farmakoterapia – głównie stosowanie leków antydepresyjnych np. z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (można spotkać skrót SSRI). Współcześnie uznaje się, że najlepsze rezultaty przynosi leczenie wielopłaszczyznowe, czyli uzupełnianie farmakoterapii o oddziaływania psychologiczne,  pozwalające m.in. na uporządkowanie myśli, rozprawienie się z trudnymi przeżyciami i radzenie sobie ze stresem. Najpowszechniejszą formą terapii w przypadku depresji lękowej jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), której głównym celem jest zatrzymanie potoku negatywnych myśli i zmniejszenie psychicznego cierpienia.

Warto jednak pamiętać, że oddziaływania psychoterapeutyczne w depresji lękowej mogą uzupełniać leczenie, jednak nie powinny go zastępować. Ważne jest, aby specjaliści (zarówno psychoterapeuta, jak i psychiatra) współpracowali ze sobą, gdyż ich porozumienie oraz wspólny plan oddziaływań usprawniają proces leczenia i zapobiegają nawrotom choroby.

Diagnozowanie depresji lękowej jest procesem złożonym. W tym celu stosuje się różnorodne metody: poczynając od wywiadu, analizy historii medycznej poprzez różne testy i kwestionariusze, takie jak Skala Depresji Becka (BDI) czy Kwestionariusz Lękowy Hamiltona (HAM-A). Dodatkowo warto wykonać dodatkowe badania laboratoryjne lub obrazowe, dlatego że objawy somatyczne depresji lękowej są zbliżone do tych, które wskazują na zaburzenia hormonalne czy neurologiczne. Dokładna diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia depresji lękowej. Warto również pamiętać o tym, że chorzy na depresję agitowaną rzadko chcą skorzystać z porady specjalisty. Dlatego tak ważna jest rola bliskich osób. Często dopiero im udaje się nakłonić chorego do skorzystania z pomocy psychologicznej.