Choroba niedokrwienna serca – objawy, przyczyny, rozpoznanie i leczenie choroby wieńcowej

Do rozwoju choroby niedokrwiennej serca najczęściej dochodzi w wyniku częściowego zamknięcia tętnicy przez blaszkę miażdżycową. Jej rozwojowi sprzyja m.in. palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, otyłość i niska aktywność fizyczna. Najbardziej charakterystycznym objawem choroby niedokrwiennej serca jest ból dławicowy. Leczenie ma na celu ograniczenie postępu schorzenia, zwiększenie wydolności mięśnia sercowego i zapobieganie zawałowi serca.

Co to jest choroba wieńcowa?

Choroba wieńcowa (ChNS) to stan niedokrwienia mięśnia sercowego, za który odpowiadają zmiany w tętnicach doprowadzających do niego krew – tętnicach wieńcowych. Może przebiegać w postaci przewlekłej i ostrej. Tę pierwszą postać, stabilną, określa się inaczej przewlekłym zespołem wieńcowym. Druga postać to ostry zespół wieńcowy, który pojawia się, gdy choroba staje się niestabilna (zwężenia tętnic wieńcowych są znaczne i przepływ krwi jest utrudniony).

Choroba wieńcowa nazywana jest również chorobą niedokrwienną serca lub wieńcówką.

Przyczyny choroby wieńcowej

Przyczyną najczęstszą, bo odpowiadającą aż za 98% przypadków choroby niedokrwiennej serca, jest miażdżyca, która rozwija się w tętnicach wieńcowych. Blaszka miażdżycowa zwęża naczynie, co prowadzi do przewlekłego niedokrwienia i niedotlenienia mięśnia sercowego. Natomiast nagłe zamknięcie światła zwężonego miażdżycowo naczynia przez zakrzep wywołuje szybko postępujące, silne niedokrwienie i stanowi przyczynę zawału mięśnia sercowego. Miażdżyca związana jest głównie ze zbyt wysokim stężeniem cholesterolu w surowicy krwi.

Wśród innych, rzadziej występujących przyczyn choroby wieńcowej, wymienia się m.in.:

• skurcz tętnic wieńcowych (wywołany m.in. przez leki),
• niedokrwistość,
• nadciśnienie tętnicze,
• hipowolemię (w naczyniach krwionośnych znajduje się zbyt mała ilość krwi w stosunku do pojemności tych naczyń),
• niewydolność oddechową,
• wady serca (szczególnie zwężenie zastawki aortalnej),
• nadczynność tarczycy,
• kardiomiopatię (szczególnie przerostową),
• zmiany zapalne naczyń wieńcowych w przebiegu chorób zapalnych naczyń,
• zmiany pourazowe tętnic wieńcowych,
• ucisk tętnic wieńcowych od zewnątrz.

Czynniki ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca

Wiele czynników zwiększających ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca ma związek z trybem życia. Wywołują one uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych i sprzyjają tworzeniu się blaszki miażdżycowej. Czynniki ryzyka choroby wieńcowej można podzielić na modyfikowalne (te, które możemy jeszcze zmienić) i niemodyfikowalne (te, na które nie mamy wpływu).

Do modyfikowalnych czynników, na które pacjent ma bezpośredni wpływ, należą:

• dyslipidemia (zaburzenia gospodarki lipidowej, np. nadmiar cholesterolu, tzw. hipercholesterolemia),
• palenie papierosów,
• hiperglikemia (podwyższone stężenie cukru),
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• nadmierna masa ciała,
• mała aktywność fizyczna lub jej brak,
• stres,
• niezdrowa dieta – obfita w tłuszcze nasycone, uboga w produkty pełnoziarniste, warzywa, owoce i ryby.

Do czynników niemodyfikowalnych należą:

• płeć męska,
• podeszły wiek,
• obciążenie genetyczne (w tym wystąpienie choroby serca w rodzinie),
• przebyty incydent sercowo-naczyniowy w przeszłości.

Choroba niedokrwienna serca – objawy

Głównym objawem przewlekłej choroby niedokrwiennej serca jest ból dławicowy, czyli dolegliwości bólowe w klatce piersiowej nazywane również bólem wieńcowym.

Ból wieńcowy:

• jest opisywany przez pacjentów jako przeszywający, dławiący, gniotący, uciskający, zaciskający, rozpierający, piekący,
• jest odczuwany za mostkiem,
• może promieniować do kończyn górnych (zwłaszcza do lewej) i do żuchwy, szyi, a niekiedy też do nadbrzusza,
• jest porównywany do uczucia ciężaru w piersiach,
• nie jest zależny od oddychania czy pozycji ciała,
• utrzymuje się kilka minut,
• zaostrza się przy podejmowaniu wysiłku fizycznego – uprawiania sportu czy codziennych aktywności, działaniu silnego stresu, zimnego powietrza, po spożyciu obfitego posiłku,
• ustępuje w ciągu 3 minut od zastosowania podjęzykowo nitrogliceryny. Jeśli do tego nie dojdzie, to należy podejrzewać niebezpieczny dla życia ostry zespół wieńcowy, który może prowadzić do zawału, czyli martwicy części mięśnia sercowego,
• towarzyszą mu zazwyczaj uczucie duszności, poty, strach, niepokój – objawy te są szczególnie nasilone w ostrym zespole wieńcowym.

Niektórzy pacjenci nie odczuwają jednak żadnych dolegliwości, nawet w sytuacji znacznego niedokrwienia serca. W przebiegu zawału serca ból jest silniejszy, trwa dłużej i mogą mu towarzyszyć dodatkowe objawy, takie jak zawroty głowy, kołatanie serca i silny niepokój, które przybierają większe nasilenie niż podczas dławicy i nie ustępują z czasem.

Diagnostyka choroby wieńcowej. Jakie badania wykonać?

Mimo że ból dławicowy jest bardzo charakterystycznym objawem choroby wieńcowej, przeprowadza się dodatkową diagnostykę w celu dokładniejszej oceny niedokrwienia serca pacjenta. Najczęściej wykonuje się badanie EKG w spoczynku, które jednak u ponad 30% pacjentów z charakterystycznymi objawami może nie wykazać niedokrwienia.

Więcej informacji o stanie serca można uzyskać podczas próby wysiłkowej. W jej trakcie przeprowadza się badanie EKG u pacjenta, który chodzi po bieżni lub jeździ na specjalnym rowerze stacjonarnym. Wysiłek fizyczny zwiększa zapotrzebowanie serca na tlen, co nasila niedokrwienie, które jest wówczas widoczne w zapisie elektrokardiogramu. Można również wykonać inne próby obciążeniowe – echokardiografię obciążeniową i scyntygrafię perfuzyjną wysiłkową.

W diagnostyce choroby niedokrwiennej serca mogą być stosowane również tomografia komputerowa tętnic wieńcowych oraz koronarografia (angiografia tętnic wieńcowych), które pozwalają uwidocznić zwężenia tętnic wieńcowych.

W zależności od zaleceń lekarza wykonuje się także badania laboratoryjne, m.in. morfologię krwi, stężenie lipidów w osoczu (lipidogram), poziom glukozy we krwi, kreatyninę, troponiny sercowe (markery uszkodzenia mięśnia sercowego), NT- proBNP (marker niewydolności serca).

W przypadku podejrzenia choroby wieńcowej należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, internisty lub lekarza rodzinnego, który zleci odpowiednie badania, w tym EKG, i w razie potrzeby skieruje do kardiologa. W przypadku objawów ostrego zespołu wieńcowego należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe, dzwoniąc pod numer 999 lub 112. Trzeba pamiętać, że każdy ból w klatce piersiowej przypominający ból wieńcowy powinien być pilnie zdiagnozowany w celu wykluczenia zawału serca.

Leczenie choroby wieńcowej

Terapia stabilnej dławicy piersiowej ma na celu przedłużenie życia, złagodzenie bólu i zapobieganie ostrym incydentom sercowo-naczyniowym. Choremu zaleca się zmianę stylu życia – wprowadzenie diety bogatej w warzywa, owoce i produkty zbożowe. Powinno się unikać produktów wysoko przetworzonych, słodyczy i tłustych potraw. Pacjentów zachęca się także do regularnej aktywności fizycznej o średniej intensywności – mogą to być na przykład spacery, jazda na rowerze bądź pływanie. Ćwiczenia powinny trwać minimum 30 minut i należy je wykonywać 4-5 razy w tygodniu. Istotne jest również zaprzestanie palenia tytoniu i zmniejszenie masy ciała.

Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca

Leczenie farmakologiczne w połączeniu ze zmianą stylu życia pozwala zwiększyć wydolność mięśnia sercowego i ogranicza postęp schorzenia. W terapii choroby niedokrwiennej serca wykorzystuje się:

• nitroglicerynę – szybko rozszerza naczynia wieńcowe i poprawia przepływ krwi stosuje się ją w razie wystąpienia bólu dławicowego lub zapobiegawczo przed wysiłkiem fizycznym,
• beta-blokery i blokery kanału wapniowego – zmniejszają częstotliwość rytmu serca, rozszerzają naczynia krwionośne i obniżają ciśnienie krwi  oraz obciążenie lewej komory serca. Stosowane przewlekle i regularnie zapobiegają nawrotom dławicy piersiowej oraz poprawiają tolerancję wysiłku fizycznego,
• inhibitory konwertazy angiotensyny i sartany – zmniejszają napięcie naczyń i obniżają ciśnienie krwi, redukują przerost serca,
• statyny i inne leki hipolipemizujące – obniżają poziom cholesterolu i dzięki temu hamują rozwój zmian miażdżycowych w tętnicach,
• kwas acetylosalicylowy w małych dawkach oraz inne leki przeciwpłytkowe lub przeciwzakrzepowe – zmniejszają krzepliwość krwi, obniżają ryzyko powstania zakrzepu w tętnicy wieńcowej i zawału serca.

Leczenie inwazyjne

U części chorych, u których objawy choroby niedokrwiennej serca utrzymują się mimo zmiany stylu życia i leczenia farmakologicznego, wykonuje się angioplastykę. Jej celem jest poszerzenie światła naczyń wieńcowych, co w efekcie poprawia przepływ krwi. Podczas zabiegu do tętnicy wieńcowej wprowadza się cewnik, a zwężone miejsce rozszerza się za pomocą specjalnego balonika. Często dodatkowo wprowadza się stent, czyli malutką sprężynkę, która po umieszczeniu w świetle tętnicy zapobiega ponownemu zwężeniu się światła.

Bardziej skomplikowanym zabiegiem jest operacja wszczepienia bypassów. Zabieg ma na celu wytworzenie połączenia między aortą a naczyniem wieńcowym, z pominięciem zwężenia. Wszczepienie bypassów poprawia ukrwienie mięśnia sercowego, a w efekcie także jakość i długość życia pacjenta.

Profilaktyka choroby niedokrwiennej serca

Profilaktyka choroby wieńcowej opiera się zwłaszcza na:

• niepaleniu tytoniu,
• zmniejszeniu masy ciała,
• zwiększeniu aktywności fizycznej,
• stosowaniu odpowiednio zbilansowanej diety,
• kontroli stężenia cholesterolu i glukozy we krwi,
• unikaniu stresu,
• unikaniu używek (alkoholu, narkotyków),
• skutecznym leczeniu chorób współistniejących – m.in. miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy.