Chora tarczyca – objawy, przyczyny i leczenie

Jakie są najczęstsze choroby tarczycy?

Tarczyca to niewielki gruczoł o kształcie przyrównywanym do motyla. Znajduje się w przedniej dolnej części szyi. Choć niewielka, odgrywa kluczową rolę w regulacji pracy niemal całego organizmu. Produkuje dwa hormony: tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę (T3), które wpływają m.in. na tempo przemiany materii, rytm serca, temperaturę ciała i funkcjonowanie układu nerwowego. Dlaczego warto wiedzieć o niej więcej?

Zaburzenia pracy tarczycy stają się coraz powszechniejsze, a ich objawy często są niespecyficzne i łatwe do przeoczenia. Najczęstsze problemy z tarczycą to:

• niedoczynność tarczycy -  zespół objawów klinicznych spowodowany niedoborem hormonów tarczycy. Przybiera różne postacie kliniczne, przy czym najczęstsza z nich to choroba Hashimoto;
• nadczynność tarczycy - stan, w którym tarczyca produkuje nadmierne ilości hormonów. Jej częstą przyczyną jest choroba Gravesa Basedowa;
• przewlekłe stany zapalne tarczycy to choroby o podłożu autoimmunologicznym jak: choroba Hashimoto - czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, znane także jako zapalenie limfocytowe. To najczęstsze spośród wszystkich zapaleń tego gruczołu i zarazem najpowszechniejsza przyczyna niedoczynności tarczycy w naszym kraju, oraz  choroba Gravesa-Basedowa, która charakteryzuje się występowaniem autoprzeciwciał łączących się z receptorami dla TSH zlokalizowanymi na powierzchni komórek tarczycy;
• wole -  nadmierne powiększenie się gruczołu z powodu różnorodnych przyczyn. Może być równomierne, to znaczy oba płaty tarczycy są symetrycznie powiększone (tak zwane wole proste) lub nieregularne, niekiedy z obecnością drobnych guzków, które nie zawsze muszą mieć charakter nowotworowy (wole guzkowe);
• stany zapalne (ostre i podostre) – mogą wynikać z infekcji wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej, być konsekwencją zakażeń układu oddechowego lub choroby zakaźnej;
• rak tarczycy – choć występuje relatywnie rzadko, pozostaje najczęściej diagnozowanym nowotworem układu dokrewnego.

Zobacz także: Guzki na tarczycy – objawy, przyczyny i leczenie

Objawy problemów z tarczycą, których nie wolno ignorować

Objawy niedoczynności tarczycy dość łatwo odróżnić od tych typowych dla nadczynności. W niedoczynności gruczoł produkuje zbyt mało hormonów, przez co organizm „zwalnia”, pojawia się zmęczenie, uczucie zimna, przyrost masy ciała, obrzęki czy zaburzenia koncentracji. Pacjenci dotknięci tą przypadłością skarżą się również na: suchość skóry,  łamliwość włosów i paznokci, czy wypadanie włosów.

Zaś gdy hormonów jest zbyt wiele (jak to ma miejsce w nadczynności) dochodzi do przyspieszenia metabolizmu niemal wszystkich tkanek, dlatego chorzy często chudną mimo wzmożonego apetytu. Typowe są też kołatanie serca, uczucie niepokoju, drżenie rąk, nadmierne pocenie się i nietolerancja ciepła. Współwystępujące trudności ze snem oraz przewlekłe zmęczenie tylko pogłębiają ogólne rozdrażnienie.

Chora tarczyca – od czego zaczynają się problemy z jej funkcjonowaniem?

Za większością chorób tarczycy stoją zaburzenia o podłożu autoimmunologicznym. To sytuacja, w której układ odpornościowy, zamiast chronić, zaczyna atakować własne tkanki. W chorobie Hashimoto celem stają się komórki tarczycy. Organizm produkuje przeciwciała (anty-TPO i anty-Tg), które stopniowo niszczą gruczoł. Początkowo może to prowadzić do przejściowej nadczynności – uwalniane są nagromadzone hormony, ale ostatecznie w wyniku destrukcji gruczołu i spadku liczby aktywnych komórek pęcherzykowych dochodzi do obniżenia poziomu hormonów tarczycy: rozwija się niedoczynność tarczycy. 

Z kolei w chorobie Gravesa-Basedowa – również autoimmunologicznej – przeciwciała nie niszczą tarczycy, ale nadmiernie ją pobudzają, prowadząc do nadczynności. Istnieją też inne mechanizmy rozwoju zaburzeń hormonalnych. Do nadprodukcji hormonów może dojść m.in. na skutek obecności nadczynnych guzków tarczycy, gruczolaka przysadki wydzielającego zbyt dużo TSH, czy zapaleń gruczołu (np. w ostrych fazach Hashimoto). Nie bez znaczenia są też czynniki zewnętrzne, takie jak nadmiar lub niedobór jodu w diecie, predyspozycje genetyczne czy działanie niektórych leków – na przykład amiodaronu.

Diagnostyka chorób tarczycy – jakie badania należy wykonać?

Objawy choroby tarczycy powinny skłonić do wizyty u endokrynologa. Specjalista może zlecić ocenę poziomu hormonów we krwi. Podstawowe badania to TSH, fT3 (wolna trójjodotyronina) i fT4 (wolna tyroksyna). TSH to hormon przysadki mózgowej, który reguluje pracę tarczycy. Gdy jego poziom jest niski, a hormony FT3 i FT4 wysokie, mamy do czynienia z nadczynnością. W niedoczynności sytuacja wygląda odwrotnie: TSH rośnie, a poziom hormonów spada.  Aby lepiej zrozumieć przyczynę zaburzeń, oznacza się także przeciwciała przeciwtarczycowe: anty-TPO i anty-Tg. Ich obecność sugeruje autoimmunologiczne podłoże choroby. Właśnie dlatego warto wykonać pełny pakiet badań labolatoryjnych na tarczycę. 

Uzupełnieniem diagnostyki jest USG tarczycy, które pozwala ocenić jej wielkość, strukturę i obecność guzków. W niektórych przypadkach wykonuje się także scyntygrafię z użyciem jodu promieniotwórczego, szczególnie gdy planowane jest leczenie radiojodem lub trzeba ustalić, czy guzki są aktywne hormonalnie.

Czasem przydatne są też inne badania: np. poziom cholesterolu, wapnia czy morfologia krwi, bo choroby tarczycy często wpływają na cały organizm. Należy jednak pamiętać, że zakres i interpretacja wyników to zadanie dla lekarza.

Jak wygląda leczenie chorób tarczycy?

Leczenie chorób tarczycy dobierane jest indywidualnie – zależy od rodzaju schorzenia, jego przyczyny, nasilenia objawów i ogólnego stanu pacjenta. W niedoczynności podstawą jest terapia substytucyjna, czyli codzienne przyjmowanie brakujących hormonów, najczęściej w postaci lewotyroksyny. Celem jest przywrócenie równowagi hormonalnej i ustąpienie dolegliwości takich jak zmęczenie, uczucie zimna czy spowolnienie metabolizmu.

W nadczynności leczenie ma na celu obniżenie nadmiernie produkowanych hormonów. W tym celu stosuje się leki przeciwtarczycowe, takie jak tiamazol lub propylotiouracyl. W razie potrzeby sięga się również po leczenie jodem promieniotwórczym, który selektywnie niszczy nadczynne fragmenty gruczołu. U niektórych pacjentów konieczne może być leczenie operacyjne, zwłaszcza w przypadku dużego wola, podejrzenia nowotworu lub niepowodzenia innych metod.

W stanach ostrych lub zapalnych, w zależności od sytuacji, włącza się leki przeciwzapalne, beta-blokery łagodzące objawy ze strony układu krążenia, a czasem glikokortykosteroidy.

Dla skuteczności terapii najistotniejsze jest pozostawanie pod stałą kontrolą lekarza.

Dieta i styl życia jako wsparcie w leczeniu chorej tarczycy. O czym warto pamiętać?

Choć leczenie chorób tarczycy opiera się przede wszystkim na farmakoterapii, szeroko rozumiany styl życia w tym dieta i stres, także mają niebagatelne znaczenie.

W codziennym jadłospisie warto zadbać o obecność składników wspierających pracę gruczołu, takich jak selen, żelazo i cynk. Pomocne będą też produkty nieprzetworzone, bogate w białko i zdrowe tłuszcze. Z drugiej strony, ostrożność warto zachować wobec tzw. goitrogenów (zawartych np. w surowej kapuście czy soi), które w nadmiarze mogą wpływać na pracę tarczycy. Niezwykle ważna jest też umiejętność radzenia sobie ze stresem – przewlekłe napięcie potrafi zaburzyć równowagę hormonalną i pogłębiać kłopotliwe objawy.

Nie należy zapominać o aktywności fizycznej: ruch to jedno z najprostszych, a zarazem najskuteczniejszych narzędzi wspierających zdrowie, także przy chorobach tarczycy. Regularna aktywność poprawia jakość snu, wspiera metabolizm i pomaga uporać się z przewlekłym zmęczeniem.