Otyłość jest stanem, w którym nadmiar tkanki tłuszczowej wpływa na zdrowie danej osoby. Przyczyną jest zazwyczaj nadmiar kalorii (energii) w diecie oraz zbyt niski poziom aktywności fizycznej. Otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia wielu problemów zdrowotnych, w tym nowotworów, chorób serca oraz cukrzycy typu 2.

Regularne przyjmowanie większej ilości kalorii (energii), niż jest zużywana, prowadzi do odkładania w organizmie nadmiaru energii w formie tłuszczu. Powoduje to tycie, co później prowadzi do otyłości.
W 2008 roku około 1,5 miliarda dorosłych ludzi na świecie miało nadwagę, z czego 200 milionów mężczyzn i 300 milionów kobiet cierpiało na otyłość.

Powikłania otyłości

Osoby otyłe znajdują się w grupie ryzyka rozwinięcia następujących chorób:

• cukrzyca typu 2,
• nadciśnienie,
• bóle stawów oraz choroba zwyrodnieniowa stawów,
• choroba niedokrwienna serca,
• niektóre typy nowotworów, 
• problemy ze snem, np. chrapanie oraz bezdech senny, 
• ból pleców,
• duszność.
  

Otyłe kobiety częściej doświadczają problemów podczas i po ciąży. Otyłość może obniżać samoocenę oraz obraz własnego ciała.

Przyczyny otyłości

Niezdrowa dieta oraz brak aktywności fizycznej to główne przyczyny otyłości. Częste spożywanie tłustych, słodkich produktów żywnościowych oraz słodzonych napojów może powodować przyrost masy ciała, ponieważ zawierają one dużo kalorii. Duże porcje także mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości.
Nadwaga lub otyłość w dzieciństwie lub otyłość w rodzinie mogą przyczynić się do nadmiernej masy ciała w życiu dorosłym. Wpływ mają także czynniki genetyczne.
Niektóre choroby lub leki mogą spowodować wzrost masy ciała.

Diagnostyka otyłości

W przypadku podejrzenia nadwagi lub otyłości należy skontaktować się z lekarzem, który zapyta o objawy oraz prawdopodobnie dokona pomiaru masy ciała i wzrostu w celu obliczenia indeksu masy ciała (BMI). Ten wskaźnik wykorzystywany jest w celu sprawdzenia, czy masa ciała jest odpowiednia do wzrostu. BMI można obliczyć poprzez podzielenie masy ciała przez wzrost, a następnie jeszcze raz podzielenie wyniku przez wzrost.

Interpretacja BMI:

• 25 do 29,9 - nadwaga
• 30 do 39,9 - otyłość  
• powyżej 40 - otyłość olbrzymia
  

Wskaźnik BMI nie jest odpowiednim miernikiem dla każdego. Przykładowo, jeśli pacjent jest bardzo umięśniony, BMI może nie wskazywać konieczności obniżenia masy ciała.

Jeśli BMI wynosi poniżej 35, lekarz może zmierzyć obwód talii. Dodatkowe kilogramy w okolicy brzucha (kształt jabłka) wiążą się z większym ryzykiem wystąpienia chorób związanych z cukrzycą niż w przypadku umiejscowienia tych kilogramów w okolicy bioder i ud (kształt gruszki). Zagrożeniem dla zdrowia mężczyzny jest obwód bioder wynoszący 94 cm lub więcej, a dla zdrowia kobiety - 80 cm lub więcej.

Dla pewnych grup etnicznych, np. osób pochodzenia azjatyckiego, lepszym wskaźnikiem ryzyka wystąpienia chorób związanych z otyłością jest pomiar obwodu talii niż BMI.
Lekarz może zmierzyć ciśnienie krwi oraz zaproponować badania krwi w celu oznaczenia stężenia cholesterolu i cukru. Jeśli występują problemy zdrowotne związane z otyłością, lekarz może zaproponować odpowiednie leczenie.
Dostępność i stosowanie różnych badań mogą się różnić w zależności od kraju.

Leczenie otyłości

Zmniejszenie masy ciała wymaga czasu i wysiłku, dlatego warto uświadomić sobie cel wprowadzenia zmian i zastanowić się nad swoją gotowością do realizacji odpowiednich działań.
Po podjęciu decyzji o wprowadzeniu zmian najlepszą metodą do osiągnięcia zdrowej masy ciała jest poprawa diety i nawyków żywieniowych oraz zwiększenie poziomu aktywności fizycznej.
Obniżoną masę ciała łatwiej jest utrzymać, jeśli jej spadek następuje stopniowo. Daje to czas na wykształcenie zdrowych nawyków żywieniowych. Ważne jest racjonalne planowanie utraty masy ciała. Zalecane tempo to 0,5 do 1 kg tygodniowo.

Zdrowa, dobrze zbilansowana dieta

Aby utrzymać zdrową masę ciała, należy przestrzegać zbilansowanej diety oraz kontrolować wielkość porcji.

• Posiłki należy opierać na produktach węglowodanowych, takich jak ziemniaki, makaron, pieczywo, ryż. Jeśli nie ma przeciwwskazań, zalecane są produkty pełnoziarniste.
• Należy ograniczyć produkty bogate w tłuszcz i cukier, jak ciasta, ciastka i masło oraz odkrajać z mięsa widoczny tłuszcz i wybierać chude potrawy.
• Do diety należy wprowadzić owoce i warzywa tak, aby spożywać ich przynajmniej 5 porcji dziennie. Owoce można jeść jako przekąskę, warto też dodać porcję warzyw do kolacji.
• W tygodniu należy przynajmniej dwa razy jeść ryby, w tym jedną porcję ryby tłustej, jak łosoś, makrela lub tuńczyk.
• Alkohol jest bogaty w kalorie i powoduje zwiększenie apetytu, dlatego obniżenie jego spożycia pomaga w kontrolowaniu masy ciała.
• Najlepszym napojem jest woda. Można dodać jej smaku poprzez niskokaloryczny syrop owocowy lub lód i cytrynę. Należy wybierać napoje z małą zawartością cukru zamiast tych wysokokalorycznych.
• Można jeść przekąski, ale muszą one być zdrowe, jak owoce lub jogurty z małą zawartością tłuszczu. Jedzenie przekąsek pomoże kontrolować apetyt i zmniejszyć porcje głównych posiłków.
  

Diety produktowe

Diety produktowe polegają zazwyczaj na spożywaniu tylko niektórych grup produktów. Takie diety nie są zdrowe. Chociaż mogą prowadzić do krótkotrwałego spadku masy ciała, to po powrocie do normalnej diety zawsze występuje efekt jo-jo. Nie istnieje żadne szybkie rozwiązanie.

Programy odchudzające

Istnieje kilka programów odchudzających, które mogą pomóc w kontrolowaniu masy ciała. Kluby dla osób odchudzających się przeznaczone są dla osób, które lubią spotkania towarzyskie i potrzebują cotygodniowego wsparcia.
Dostępne są liczne programy internetowe, które pomagają obniżyć masę ciała i ją utrzymać. Może to być dobra alternatywa dla osób, które są zbyt zajęte, aby uczestniczyć w spotkaniach grupowych, a korzystne byłoby dla nich wsparcie grupy przez czat i fora internetowe.

Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczną powinno się uprawiać każdego dnia. Zalecany poziom to 150 minut (2,5 godziny) umiarkowanych ćwiczeń w tygodniu podzielonych na bloki trwające 10 lub więcej minut. Ten czas można rozłożyć na 30-minutowe sesje przynajmniej 5 razy w tygodniu lub 75-minutowe sesje intensywnego wysiłku.
Umiarkowany poziom ćwiczeń oznacza taki wiążący się z przyspieszeniem oddechu, wyższym tętnem oraz uczuciem ciepła. Na tym poziomie stymulowane jest serce i płuca, co pozwala uzyskać lepszą sylwetkę. Intensywny wysiłek oznacza, że oddech jest znacznie przyspieszony, a tętno gwałtownie wzrasta. Rozmowa staje się wtedy trudna.
W przypadku takich ćwiczeń konieczna może być profesjonalna pomoc. Jeśli pacjent nie jest pewien, czy może się ich podjąć, należy porozmawiać z lekarzem.
Ważne jest znalezienie takiej aktywności fizycznej, która sprawia przyjemność i daje motywację. Jeśli samodzielne ćwiczenia są nudne, warto zaprosić znajomego lub dołączyć do fitness clubu.

Leczenie farmakologiczne

Jeśli stosowanie diety i zwiększonej aktywności fizycznej nie przynosi efektów w postaci zmniejszenia masy ciała, lekarz może przepisać lek zawierający orlistat. Orlistat zapobiega przyswajaniu tłuszczu przez organizm. Zalecany jest dla osób z BMI 30 lub wyższym. W przypadku występowania problemów zdrowotnych związanych z otyłością lekarz może przepisać orlistat już przy BMI równym 27.
Lekarz omówi wszystkie potencjalne korzyści i przeciwwskazania tego leku. Pacjent otrzyma także informację o programach wsparcia. Istotne jest przestrzeganie terminów wizyt kontrolnych.
Orlistat jest także dostępny bez recepty. Przed zakupem należy jednak porozmawiać z farmaceutą.
W styczniu 2010 r. Europejska Agencja Leków zasugerowała, że sibutramina (Reductil), lek na otyłość, może zwiększać ryzyko zawału serca i udaru, które nie skutkują śmiercią pacjenta. Lek został wycofany z użycia w Europie.

Zabiegi chirurgiczne

W niektórych przypadkach otyłości zalecana jest operacja. Najbardziej popularnymi typami zabiegów są: ominięcie żołądkowo-jelitowe oraz założenie opaski żołądkowej. Powodują one zmniejszenie rozmiarów żołądka, co obniży ilość konsumowanego pożywienia, lub ominięcie części jelita, co spowoduje, że organizm przyswoi mniej jedzenia. Operacja jest zalecana dla osób, które:

• mają BMI 40 lub wyższe lub BMI w przedziale 35-40 oraz zdiagnozowaną chorobę, która może powodować przyrost masy ciała (np. cukrzyca, nadciśnienie),
• próbowały innych metod utraty masy ciała, lecz bez uzyskania efektów,
• są wystarczająco sprawne, by przejść operację,
• zobowiążą się do uczestnictwa w programie długoterminowym.
  

Przy BMI 50 lub wyższym operacja może być leczeniem pierwszego wyboru. Jeśli lekarz zaleci operację, pacjent zostanie skierowany do specjalisty, który szczegółowo przedstawi korzyści i ograniczenia związane z zabiegiem. Po przeprowadzeniu operacji pacjent będzie otrzymywał zalecenia od specjalistycznego zespołu ds. otyłości, który pomoże wprowadzić zmiany do diety.

Czy wiesz, że...

W Szpitalu LUX MED działa Centrum Szpitalnej Terapii Otyłości. Jego specjaliści zapewniają kompleksową diagnostykę i pomoc w leczeniu różnych typów otyłości uwzględniającą postępowanie dietetyczne, psychologiczne, endoskopowe i chirurgiczne.