Spirometria

Co to jest spirometria?

Spirometria to badanie czynnościowe układu oddechowego, które wykonuje się przy użyciu specjalnego aparatu zwanego spirometrem. Podczas procedury dokonywany jest, między innymi pomiar pojemności i objętości płuc. Analizuje się również przepływy powietrza w oskrzelach i płucach w poszczególnych fazach cyklu oddechowego.

Podczas badania spirometrycznego sprawdzane są parametry, takie jak:

• VC (Vital Capacity) – pojemność życiowa, objętość powietrza w płucach, stanowiąca różnicę pomiędzy najgłębszym wdechem i najgłębszym wydechem, czyli taka, którą można wydmuchać z płuc po maksymalnym wdechu,
• FVC (Forced Vital Capacity) – natężona pojemność życiowa, największa objętość powietrza wydmuchana przy maksymalnym wysiłku wydechowym po uprzednim możliwie największym wdechu, w odróżnieniu od pojemności życiowej polega na gwałtownym i szybkim wydechu, podczas gdy VC można zmierzyć przy spokojniejszym oddychaniu,
• IC (Inspiratory Capacity) – pojemność wdechowa, maksymalna objętość powietrza, którą można wciągnąć do płuc w trakcie maksymalnego wdechu, stanowi sumę TV i IRV,
• FEV1/VC – procentowy stosunek natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej do pojemności życiowej, inaczej wskaźnik Tiffeneau, służy do oceny obturacji,
• TV (Tidal Volume)– objętość oddechowa, objętość powietrza wdychanego do płuc i wydychanego w trakcie normalnego, spokojnego oddychania,
• IRV (Inspiratory Reserve Volume) – wdechowa objętość zapasowa, maksymalna objętość powietrza, którą można wciągnąć do płuc po zakończeniu spokojnego wdechu,
• ERV (Expiratory Reserve Volume) – zapasowa objętość wydechowa, objętość powietrza, które można maksymalnie wydmuchać po zakończeniu spokojnego wydechu.

Jakie choroby może wykryć badanie spirometryczne?

Spirometria ma kluczowe znaczenie w ocenie stopnia zaawansowania oraz monitorowaniu leczenia różnych schorzeń układu oddechowego, np. astmy oskrzelowej. U tych chorych obserwuje się obturację oskrzeli, czyli utrudnienie przepływu powietrza w drogach oddechowych, zwłaszcza podczas fazy wydechu. Wskazuje na to obniżenie wskaźnika FEV1/VC poniżej 0,7 oraz obniżenie FEV1 poniżej dolnej granicy normy. W astmie charakterystyczna jest odwracalność tego zjawiska – samoistnie lub pod wpływem farmakoterapii.

Aby to określić wykonuje się tzw. próbę odwracalności obturacji zwaną potocznie próbą rozkurczową – po wykonaniu spirometrii w standardowym protokole drogą wziewną (w inhalacji) podawany jest lek, który rozszerza oskrzela (bronchodylatator, np. salbutamol). Po tym powtarza się badanie. Jeśli zwężenie dróg oddechowych ustępuje (dochodzi do tzw. obturacji odwracalnej) po podaniu lekarstwa, lekarz może kierować się ku rozpoznaniu astmy oskrzelowej. Próba rozkurczowa, oprócz postawienia diagnozy, służy do diagnostyki różnicowej innych schorzeń oskrzeli, a także planowania leczenia..

Równie istotna rola spirometrii widoczna jest w przypadku podejrzenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Dzięki badaniu lekarz ma szansę zdiagnozować to schorzenie już na wczesnym etapie. Jego głównym wyznacznikiem jest nieodwracalna obturacja –  obserwuje się trwale obniżony stosunek FEV₁ do FVC.

Wyniki spirometryczne mogą także stanowić cenną wskazówkę w przypadku podejrzenia mukowiscydozy, zapalenia opłucnej (tu samo badanie nie jest podstawowym narzędziem diagnostycznym, aczkolwiek może pozwolić ocenić wpływ zapalenia na funkcję płuc, zwłaszcza przy upośledzeniu ruchomości klatki piersiowej) oraz oceny funkcjonowania płuc po interwencjach chirurgicznych.

Spirometria jest również niezwykle pomocna w identyfikacji schorzeń, które prowadzą do zmian w samej tkance płucnej. Przykłady takich dolegliwości to sarkoidoza czy zwłóknienie płuc.

Czy spirometria wykryje raka płuc?

Badanie nie służy do bezpośredniego wykrywania zmian nowotworowych. Jednak dostarcza cennych danych dotyczących przepływu powietrza w drogach oddechowych – w przypadku wykrycia zaburzeń, lekarz może skłonić się do dalszej diagnostyki.

Warto pamiętać, że regularne badania kontrolne i wczesna diagnostyka (np. RTG klatki piersiowej) są niezwykle istotne dla minimalizowania rozwoju nowotworu płuc.

Wskazania do spirometrii – kto i kiedy powinien wykonać badanie?

Jak wiadomo, spirometria to podstawowe badanie wykorzystywane zarówno w celach diagnostycznych, jak i do monitorowania efektów wdrożonej terapii. Zakres wskazań do badania jest dość szeroki i obejmuje diagnostykę i monitorowanie chorób obturacyjnych, ocenę czynności płuc u pacjentów z chorobami śródmiąższowymi czy kwalifikację do zabiegów operacyjnych.

Badanie wykonuje się także celem oceny objawów prezentowanych przez chorego – duszność, kaszel, pogorszenie tolerancji wysiłku lub w przypadku nieprawidłowości w innych badaniach (np. obrazowych). Zaleca się je także jako badanie przesiewowe u pacjentów znajdujących się w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju chorób układu oddechowego. Mowa tu m.in. o osobach palących tytoń i narażonych zawodowo na szkodliwe związki, które mogą uszkadzać drogi oddechowe. Jest również jednym z kluczowych badań oceniających stan zdrowia pacjentów po przeszczepieniu płuc.

Przeciwwskazania do spirometrii – w jakich przypadkach nie należy przeprowadzać badania?

Istnieją sytuacje, w których wykonanie spirometrii może być ryzykowne lub wręcz niemożliwe, jako że wykonywany jest tu wysiłek oddechowy. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na przeciwwskazania, takie jak:

• tętniak tętnic mózgowych lub aorty, które grożą pęknięciem pod wpływem wysiłku,
• odma opłucnowa,
• wysokie ciśnienie wewnątrzczaszkowe lub niedawno przebyte krwawienie wewnątrzczaszkowe,
• udar mózgu
• niekontrolowane, ciężkie nadciśnienie tętnicze,
• zawał serca lub niestabilna dławica piersiowa,
• krwioplucie o nieustalonej przyczynie.

Spirometria nie powinna być wykonywana po niedawno przebytych:

• zawale serca,
• udarze mózgu,
• odmie opłucnowej,
• odwarstwieniu siatkówki,
• zabiegach neurochirurgicznych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego,
• zabiegach okulistycznych.

Względne przeciwwskazania, które wymagają ostrożności i indywidualnej oceny, to:

• uporczywy, męczący kaszel,
• nudności i wymioty,
• świeżo przebyte operacje w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej,
• utrudniony kontakt z chorym (np.zespół otępienny).

Przed wykonaniem spirometrii zawsze należy poinformować personel medyczny o wszystkich niedawnych problemach zdrowotnych i przebytych zabiegach.

Zobacz także: Kaszel suchy – przyczyny i skuteczne metody leczenia

Jak przygotować się do badania spirometrem? Najważniejsze wskazówki

Spirometria wymaga od pacjenta odpowiedniego przygotowania. Po wcześniejszej konsultacji z lekarzem pacjent nie powinien przyjmować leków, które mogą wpływać na wynik.

Przed badaniem spirometrem nie powinien:

• przynajmniej na 4 godziny spożywać alkoholu,
• przynajmniej na 2 godziny (a najlepiej 24 godziny) palić tytoniu,
• przynajmniej na 2 godziny spożywać obfitych posiłków,
• pić kawy i herbaty przynajmniej przez 4 godziny,
• podejmować intensywnego wysiłku fizycznego bezpośrednio przed, a przynajmniej nie później niż pół godziny przed.

Przygotowanie do badania spirometrycznego obejmuje również odpowiednie ubranie się pacjenta. Osoba badana powinna założyć luźną, nieograniczającą ruchów, wygodną odzież, tak aby mogła swobodnie wykonywać głębokie oddechy.

Na czym polega badanie spirometryczne? Przebieg krok po kroku

Spirometria wymaga precyzji, dlatego należy uważnie wykonywać wszystkie polecenia osoby przeprowadzającej procedurę. Na początku badania trzeba usiąść prosto i wygodnie, a następnie szczelnie objąć wargami ustnik spirometru. Kolejnym krokiem jest nabranie maksymalnie głębokiego wdechu, po czym wykonuje się możliwie najsilniejszy, najszybszy i najdłuższy wydech – wszystkie czynności wykonuje się na znak technika przeprowadzającego badanie.

Standardowo próbę powtarza się trzykrotnie – jedną po drugiej. Cała procedura jest bezpieczna i nieinwazyjna.

Badanie może przeprowadzać lekarz, pielęgniarka lub inny, odpowiednio przeszkolony personel (np. technik pulmonologii). Personel wskaże, jak długo i w jaki sposób powinno dmuchać się w spirometr oraz poda potrzebne wskazówki. A ile trwa badanie? Z reguły kilka minut.

Z jaką częstotliwością należy wykonywać spirometrię?

Częstotliwość wykonywania spirometrii dobierana jest indywidualnie, na podstawie stanu zdrowia i historii medycznej. Osoby zdrowe, bez czynników ryzyka, mogą nie potrzebować jej rutynowo. Jeśli pacjent cierpi na przewlekłe schorzenia płuc, np. astmę oskrzelową, ale ich stopień zaawansowania jest łagodny, a przebieg ustabilizowany, to spirometria kontrolna jest zazwyczaj wykonywana j raz w roku lub nawet rzadziej. Jednakże gdy mamy do czynienia z cięższą postacią lub nastąpi zaostrzenie choroby, lekarz może zwiększyć częstotliwość badań.

Częstotliwość wykonywania spirometrii jest ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta.

Kiedy wiadomo, że spirometria została przeprowadzona prawidłowo?

Badanie wymaga wykonania minimum trzech prawidłowych prób spirometrycznych - ich wyniki powinny być podobne. Zazwyczaj liczba powtórzeń nie powinna przekraczać ośmiu, aby uniknąć zmęczenia pacjenta. Kluczowe jest, aby natężony wydech rozpoczął się gwałtownie i z pełną siłą.

Pacjent musi wydmuchać powietrze niemal natychmiast po maksymalnym wdechu. Podczas wykonywania próby spirometrycznej nie mogą występować żadne czynniki, które mogłyby zafałszować wynik (np. kaszel).

Kto kieruje na to badanie spirometrem?

Skierowanie na badanie spirometryczne wystawia zazwyczaj lekarz pierwszego kontaktu – internista lub lekarz medycyny rodzinnej w zależności od wskazań (na podstawie wywiadu i badania fizykalnego pacjenta, ewentualnie wyników badań dodatkowych np. radiologicznych).

W przypadku diagnostyki lub kontroli już stwierdzonych chorób płuc na spirometrię może skierować pacjenta także pulmonolog – specjalista zajmujący się chorobami płuc.

Źródła:

1. Franczuk, M., Przybyłowski, T., & Czajkowska-Malinowska, M. Badanie spirometryczne w praktyce lekarza rodzinnego podczas pandemii COVID-19. Lekarz POZ, 7(1). s. 25-28.
2. Gajewski, P. (2019). Interna Szczeklika.
3. Badania czynnościowe układu oddechowego [na:] „Www.mp.pl”.
4. med., Spirometria: co to jest, jak przebiega i co wykrywa? [na:] „Www.mp.pl”, 2025 r.
5. Spirometry - Mayo Clinic [na:] „Mayoclinic.org”, 2025 r.
6. C. Clinic, Is Spirometry Necessary to Diagnose and Control Asthma? [na:] „Cleveland Clinic”, 30 listopada 2017 r.
7. med., Spirometria: co to jest, jak przebiega i co wykrywa? [na:] „Www.mp.pl”, 2025 r.
8. med., Próba rozkurczowa u chorych na astmę. Www.mp.pl. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/45982
9. med.,Próba rozkurczowa u chorych na astmę. Www.mp.pl. Klasyfikacja POChP https://www.mp.pl/pacjent/pochp/podstawowe informacje/54213/klasyfikacja-pochp/
10. Medycyna po Dyplomie - Kiedy wysłać chorego na spirometrię? [na:] „Podyplomie.pl”, 2020 r.