Łaknienie spaczone, znane jako zespół Pica, to zaburzenie, w którym osoby dotknięte chorobą odczuwają nieodpartą ochotę na spożywanie substancji niejadalnych. Od kredy po ziemię, a nawet włosy – spektrum spożywanych obiektów jest zaskakująco szerokie. Czym dokładnie jest Pica, jakie są jej przyczyny i objawy, a co najważniejsze – jakie możliwości leczenia oferuje współczesna medycyna? Zapraszamy do lektury artykułu, który rzuca światło na to często bagatelizowane, ale poważne zaburzenie.

Spis treści
Pica – co to jest i czym charakteryzuje się łaknienie spaczone?
Pica to zaburzenie odżywiania polegające na nawykowym spożywaniu nieprzystosowanych do spożywania i nieodżywczych substancji, takich jak kreda, ziemia, gips, farba, papier, włosy, szkło, metal, a nawet kał. Te substancje nie dostarczają wartości odżywczych ani energii, a ich spożywanie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i powikłań.
Nazwa zaburzenia pochodzi od łacińskiego słowa pica, oznaczającego srokę – ptaka znanego z „połykania” różnych przedmiotów. Już Hipokrates opisywał podobne przypadki, choć pierwotnie diagnozowano Picę wyłącznie u dzieci. Dziś wiadomo, że może występować w każdym wieku, najczęściej u małych dzieci z opóźnieniem rozwoju, kobiet w ciąży, osób z niepełnosprawnością intelektualną, ze spektrum autyzmu czy schizofrenią.
Diagnoza Pica nie jest stawiana u dzieci poniżej 2. roku życia, ponieważ na tym etapie wkładanie przedmiotów do ust jest częścią naturalnego rozwoju poznawczego.
Kryteria diagnostyczne według DSM-5:
- Utrwalone spożywanie niejadalnych substancji przez co najmniej miesiąc.
- Zachowanie nieodpowiednie dla wieku rozwojowego.
- Brak akceptacji kulturowej dla takiego zachowania.
- Objawy nie wynikają wyłącznie z innego zaburzenia, chyba że są klinicznie istotne.
Rodzaje Pica (w zależności od rodzaju spożywanej substancji):
- Amylofagia – jedzenie skrobi,
- Geofagia – jedzenie ziemi,
- Hialofagia – jedzenie szkła,
- Mukofagia – jedzenie wydzielin z nosa,
- Koprofagia – jedzenie kału,
- Litofagia – jedzenie kamieni,
- Trichofagia – jedzenie włosów,
- Ksylofagia – jedzenie drewna.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Etiologia Pica nie jest do końca znana, ale uważa się, że przyczyny są wieloczynnikowe: biologiczne, psychiczne, społeczne i kulturowe. Do czynników ryzyka należą m.in.:
- anemia i niedobory składników odżywczych (żelazo, cynk, witaminy B i C),
- ciąża,
- niski status socjoekonomiczny,
- stres i trauma,
- zaburzenia psychiczne,
- zaburzenia odżywiania.
Zespół Pica często współwystępuje z różnymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak schizofrenia, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, spektrum autyzmu czy niepełnosprawność intelektualna. W takich przypadkach spożywanie niejadalnych substancji może stanowić formę radzenia sobie z objawami choroby lub napięciem emocjonalnym.
Warto jednak podkreślić, że nawet jeśli Pica nie jest bezpośrednio związana z zaburzeniem psychicznym, jej obecność może silnie oddziaływać na zdrowie psychiczne osoby chorej. Nietypowe zachowania żywieniowe często prowadzą do wstydu, poczucia winy, a także społecznego wykluczenia. Osoby zmagające się z mogą ukrywać swoje objawy z obawy przed oceną, a nierzadko stają się obiektem drwin czy niezrozumienia ze strony otoczenia.
Jak często występuje Pica?
Dokładne określenie częstotliwości występowania Pica w ogólnej populacji jest trudne, ponieważ wiele przypadków może pozostawać niezdiagnozowanych. Szacuje się jednak, że:
- zaburzenie dotyczy około 1,3% osób z diagnozą zaburzeń odżywiania,
- występuje u 21,8% osób z niepełnosprawnością intelektualną,
- oraz aż u 48% dzieci ze spektrum autyzmu.
Leczenie Pica
Terapia zależy od przyczyny i objawów, ale najczęściej obejmuje:
- konsultację z lekarzem (np. rodzinnym, psychiatrą, gastroenterologiem),
- badania w kierunku niedoborów pokarmowych,
- leczenie powikłań – czasem wymagana jest interwencja chirurgiczna,
- psychoterapię (głównie behawioralną),
- współpracę z dietetykiem w celu wypracowania zdrowych nawyków żywieniowych,
- leczenie zaburzeń współwystępujących, jeśli są obecne (np. depresji, zaburzeń rozwojowych).
Jeśli Pica jest związana z niedoborem składników odżywczych, kluczowym elementem leczenia jest uzupełnienie braków poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę. W takich przypadkach warto skonsultować się z dietetykiem, który pomoże dobrać jadłospis dostosowany do indywidualnych potrzeb organizmu.
W sytuacjach, gdy spaczone łaknienie pojawia się w wyniku restrykcyjnej diety (np.odchudzającej), należy zmodyfikować sposób odżywiania tak, by dostarczał wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a jednocześnie wspierał zdrową i stopniową redukcję masy ciała. Zbyt drastyczne ograniczenia kaloryczne mogą prowadzić do zaburzeń łaknienia i pogorszenia stanu zdrowia fizycznego oraz psychicznego.
Leczenie Pica wymaga współpracy różnych specjalistów, takich jak lekarz rodzinny, psychiatra, chirurg czy gastroenterolog. Związane jest to z tym, że zaburzenie to może mieć zarówno podłoże internistyczne, jak i psychiczne. Ponadto Pica może prowadzić do powikłań zdrowotnych, które w niektórych przypadkach wymagają interwencji specjalistów, takich jak chirurg czy gastroenterolog.
- zaburzenia elektrolitowe,
- niedobory witamin i składników odżywczych,
- niedrożność przewodu pokarmowego,
- wrzody żołądka i perforacje jelit,
- zatrucia chemiczne (np. ołowiem, toksynami z farb),
- infekcje pasożytnicze (szczególnie po spożyciu gleby lub odchodów),
- zaparcia,
- próchnica i uszkodzenia szkliwa,
- otyłość (przy jednoczesnym objadaniu się innymi produktami),
- zaburzenia neurologiczne.
Pica znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie i może negatywnie wpływać na stan psychiczny osoby chorej. Oprócz obciążenia emocjonalnego, zaburzenie to wiąże się także z poważnymi zagrożeniami dla zdrowia fizycznego, dlatego kluczowe jest jak najszybsze podjęcie leczenia.
Rokowania
W wielu przypadkach przebieg zaburzenia jest łagodny i może ustąpić samoistnie, zwłaszcza u dzieci lub kobiet w ciąży, u których Pica ma charakter przejściowy. Jednak ryzyko wzrasta, gdy objawy utrzymują się dłużej lub gdy spożywane są wyjątkowo niebezpieczne substancje. Dlatego nie należy bagatelizować objawów i warto jak najszybciej wdrożyć odpowiednią pomoc specjalistyczną.
Znaczenie wsparcia i leczenia
Zespół Pica to zaburzenie, które może poważnie wpłynąć na zdrowie fizyczne i psychiczne osoby chorej. Spożywanie niejadalnych substancji nie tylko prowadzi do komplikacji zdrowotnych, ale również może przyczyniać się do problemów emocjonalnych, takich jak wstyd, zakłopotanie i izolacja społeczna. Wczesna diagnoza i skuteczne leczenie są kluczowe w poprawie jakości życia pacjenta.
Warto podjąć odpowiednią terapię, ponieważ Pica, mimo że jest zaburzeniem wymagającym wszechstronnego podejścia, może być skutecznie kontrolowana. Współpraca z różnymi specjalistami, takimi jak lekarz rodzinny, psychiatra, dietetyk, a czasami chirurg czy gastroenterolog, zapewnia kompleksową pomoc. Dzięki odpowiedniemu leczeniu – zarówno farmakologicznemu, jak i psychoterapeutycznemu – można nie tylko wyeliminować szkodliwe nawyki, ale także poprawić stan zdrowia pacjentafizyczny i psychiczny.