Szczepienia przeciw HPV – najważniejsze informacje

Wirus HPV – co to jest? Typy wirusa brodawczaka ludzkiego

HPV (Human Papilloma Virus), czyli wirus brodawczaka ludzkiego to patogen zakażający komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Poszczególne typy HPV (a istnieje ich ponad 200) mogą powodować występowanie zmian skórnych w różnych okolicach ciała. Z tego powodu można podzielić go na dwa główne rodzaje:

• HPV skórne – powodujące zmiany poza obszarem zewnętrznych narządów płciowych i błon śluzowych,
• HPV płciowe (nabłonkowe) – lokalizujące się w okolicy narządów płciowych, odbytu i błon śluzowych (jamy ustnej, gardła i krtani). Mogą powodować zwiększone ryzyko zachorowań na nowotwory.

Ponieważ zakażenie HPV może powodować zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór, wyróżnia się dodatkowo typy o różnej onkogenności¹:

• wirusy wysokiego ryzyka zachorowania na raka – HPV typu 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68. Mogą powodować nowotwory szyjki macicy, sromu, odbytu, pochwy, prącia, a także raka krtani,
• wirusy niskiego ryzyka onkogennego – HPV typu 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72 i 82. Objawiają się w postaci łagodnych zmian brodawkowych, kłykcin kończystych i brodawek w obrębie gardła i krtani.

Powyższy podział nie jest jednak ścisły i jednoznaczny. Zakażenie wirusem typu onkogennego nie zawsze musi oznaczać rozwój choroby nowotworowej.

Jak można się zarazić wirusem brodawczaka ludzkiego?

W przypadku wirusa HPV zakażenie najczęściej jest efektem kontaktów intymnych. Brodawczak ludzki rozprzestrzenia się przez kontakt skórny, pełny stosunek seksualny nie jest konieczny dla transmisji wirusa. Wystarcza nawet kontakt z zakażonymi komórkami nabłonka podczas bliskich spotkań z partnerem. Można zarazić się podczas pieszczot czy stosunków oralnych.

Istnieje również możliwość zakażenia noworodka w trakcie porodu – ryzyko wynosi około 60%. Zdarza się także, że diagnozuje się HPV u dzieci. Do zakażenia może dojść, gdy chora osoba nie przestrzega podstawowych zasad higienicznych i przenosi wirusa na dziecko np. przez dotyk rąk. Wektorem zakażenia HPV u dzieci są także pocałunki.

Czy wirus HPV jest niebezpieczny?

Zdecydowana większość pacjentów może nie wiedzieć o tym, że doszło do zakażenia wirusem HPV. W przeważającej liczbie infekcji organizm sam radzi sobie z patogenem i zwalcza go, zanim zacznie on powodować zauważalne objawy. Jeśli jednak zakażenie utrzymuje się powyżej 24 miesięcy, wchodzi ono w fazę infekcji przetrwałej, która w następnych latach może prowadzić do procesów onkogennych i rozwoju nowotworów.

Wirus brodawczaka ludzkiego jest głównym czynnikiem etiologicznym w przypadku raka szyjki macicy i odbytu. Ponadto, ma istotny udział w rozwoju nowotworów pochwy, prącia, sromu, nasady języka czy nosogardzieli.

Wirus HPV a ciąża

Zakażenie brodawczakiem ludzkim może stanowić ryzyko dla rozwijającego się płodu. Kobiety ciężarne są dodatkowo znacznie bardziej podatne na zakażenie i częściej ich organizm nie jest w stanie samodzielnie zwalczyć wirusa.

Przypuszcza się, że wirus HPV u ciężarnych może powodować większe ryzyko poronienia i porodu przedwczesnego, a także wpływać na zaburzenia rozwoju płodu. Hipotezy te wymagają jednak dokładniejszego sprawdzenia w następnych badaniach.

Wirus HPV – objawy

W pewnej ilości przypadków zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego może przebiegać bezobjawowo, a u blisko 90% zakażonych dochodzi do samoistnego wyleczenia. Jeśli pojawią się symptomy zakażenia, do najczęściej występujących zalicza się:

• zmiany skórne (brodawki) na dłoniach lub podeszwach stóp – to raczej niebolesne guzki do kilku milimetrów wielkości. Mogą swędzieć, a te zlokalizowane na stopach czasem powodują dyskomfort przy chodzeniu,
• brodawkowate zmiany na penisie lub wargach sromowych (kłykciny kończyste) – zmiany umiejscawiają się w okolicy zewnętrznych narządów płciowych i odbytu. To różowe, kalafiorowate guzki, mogą być płaskie lub wypukłe, a ich powierzchnia zarówno gładka, jak i zrogowaciała. Kłykciny kończyste mogą występować również w obrębie jamy ustnej i gardła.
• zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej i gardła – płaskie, białawe, przypominające wyglądem kłykciny. Przy dużym nasileniu zmian mogą powodować dyskomfort podczas jedzenia.

Powyższe objawy mogą świadczyć o zakażeniu wirusem HPV zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. W zależności od umiejscowienia zmian mogą występować dodatkowe dolegliwości, takie jak:

• ból gardła, chrypka, trudności z przełykaniem, kaszel, uczucie ciała obcego w gardle (w przypadku zmian brodawkowych zlokalizowanych w obrębie gardła i krtani),
• trudności i dyskomfort w czasie oddawania stolca i/lub moczu, ból w trakcie stosunku (jeśli zmiany umiejscowiły się w okolicy narządów płciowych i odbytu).

Objawy HPV u kobiet

W przypadku pacjentek, które zaraziły się jednym z wysokoonkogennych typów wirusa, może dojść do zmian dysplastycznych w obrębie szyjki macicy. W przypadku zaawansowanego rozwoju tych zmian mogą pojawić się objawy i dolegliwości ze strony układu rodnego, takie jak:

• obfitsze miesiączki,
• krwawienia i plamienia między miesiączkami,
• krwawienia po stosunku,
• bóle podbrzusza (także w czasie stosunku lub mikcji),
• wydzielina z pochwy o przykrym zapachu,
• obfite upławy.

Objawy HPV u mężczyzn

Zakażenie HPV u mężczyzn w większości przebiega bezobjawowo, a wirus jest zwalczany samoczynnie przez organizm. Jednak w sytuacjach obniżonej odporności mogą wystąpić takie objawy jak brodawki w okolicach narządów płciowych i odbytu, a także jamy ustnej i gardła. Mogą być pojedyncze lub mnogie, najczęściej nie powodują dolegliwości bólowych. W przypadku zakażenia wirusem o wysokiej onkogenności może dojść do rozwoju nowotworów odbytu, prącia, krtani lub gardła.

Szczepienie HPV dla mężczyzn ma nie tylko chronić ich samych przed rozwojem choroby nowotworowej i innymi skutkami ubocznymi zakażenia wirusem HPV. Jednym z głównych zadań szczepienia mężczyzn jest zapobieganie dalszej transmisji wirusa na ich partnerki, ponieważ częsta bezobjawowość wirusa może powodować dalsze zakażenia.

Diagnostyka HPV

Obecnie diagnostyka HPV jest ukierunkowana głównie na wykrycie stanów przedrakowych szyjki macicy i opiera się ona na regularnych badaniach cytologicznych. Podczas badania ginekologicznego pobierany jest wymaz z szyjki macicy, a materiał poddawany jest badaniu na obecność zmienionych komórek.

Wymaz można jednak pobrać z każdej zmiany skórnej lub śluzówkowej, co do której istnieje podejrzenie, że została wywołana na skutek zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego. W praktyce materiałem do badania jest wymaz z szyjki macicy, z prącia i cewki moczowej lub gardła (w zależności od umiejscowienia zmian). Zmiany skórne są diagnozowane przez dermatologa na podstawie charakterystycznego wyglądu.

Badanie na obecność wirusa HPV przeprowadza się metodą PCR. Test umożliwia wykrycie materiału genetycznego wirusa, jest więc wysoce precyzyjny i stanowi nowoczesną metodę diagnostyczną.

Można również skorzystać z genotypowania HPV. Na podstawie próbki pobranej z szyjki macicy podczas badania ginekologicznego lub wymazu z cewki moczowej, ewentualnie spod napletka podczas badania urologicznego można stwierdzić jaki typ wirusa odpowiada za zakażenie. Ustalenie tego pozwala łatwiej dobrać prawidłowe leczenie i ustalić częstotliwość wizyt kontrolnych (wyższa w przypadku typów onkogennych).

Cytologia płynna LBC

Dowiedz się więcej

HPV – leczenie i profilaktyka

W obecnej chwili nie istnieje skuteczny lek, który usunąłby z organizmu wirusa HPV. Dlatego w przypadku zmian wywołanych infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego leczenie opiera się głównie na terapii powstałych zmian skórnych. Może ono być zachowawcze (z zastosowaniem środków farmakologicznych takich jak immunomodulatory, leki keratolityczne, antyproliferacyjne i sinkatechiny) lub inwazyjne (polegające na zabiegowym usunięciu zmian przy pomocy skalpela, lasera, elektrokoagulacji lub krioterapii).

O konkretnej metodzie leczniczej zawsze decyduje lekarz na podstawie liczby i wielkości zmian, a także nasilenia objawów u pacjenta.

Profilaktyka HPV opiera się przede wszystkim na higienie seksualnej. Zakażeniom sprzyjają przygodne znajomości i wynikające z nich interkursy. Monogamia obojga partnerów jest jednym z najlepszych sposobów zapobiegania infekcji wirusem HPV. Osobom często zmieniającym partnerów seksualnych zaleca się skrupulatną obserwację pod kątem objawów infekcji wirusem.

Szczepienie przeciwko HPV

Dowiedz się więcej

Istnieje również szczepienie przeciwko wirusowi HPV, które w tej chwili jest jedyną metodą skutecznie chroniącą przed zakażeniem i związanym z infekcją ryzykiem onkologicznym. Szczepionkę najlepiej jest przyjąć jeszcze przed rozpoczęciem kontaktów seksualnych (można ją podać zarówno chłopcom, jak i dziewczętom od 9. roku życia), ale jest możliwie zaszczepienie również aktywnych seksualnie osób.

Zobacz także: Jak działają szczepionki i kiedy się zaszczepić