Rumień zakaźny (choroba piąta) – wysypka u dzieci

Co to jest rumień zakaźny?

Rumień zakaźny (erythema infectiosum), znany również jako „piąta choroba” to schorzenie wywołane przez parwowirusa B19 - jedynego wirusa z rodziny Parvoviridae, który może zarażać ludzi. Przenoszony jest on drogą kropelkową, głównie podczas kaszlu i kichania zarażonej osoby, co sprawia, że jest łatwo rozprzestrzeniającą się chorobą, zwłaszcza wśród dzieci. Rumień zakaźny objawia się charakterystyczną wysypką, najpierw widoczną na policzkach (policzkowe rumieńce), a następnie schodzącą na ramiona, tułów i kończyny. Wyróżnia się ona wśród innych zmian skórnych wieku dziecięcego symetrycznym rozmieszczeniem i wyraźnymi granicami.

Zobacz także: Wysypka u dziecka – co robić z tymi krostkami?

Chociaż rumień zakaźny jest chorobą dotykającą głównie dzieci najczęściej w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, to może wystąpić również u osób dorosłych. U nich  objawy bywają bardziej dokuczliwe, szczególnie jeśli dojdzie do powikłań stawowych lub hematologicznych.

W jaki sposób można zakazić się parwowirusem B19?

Wirus jest wysoko zakaźny i przenosi się głównie drogą kropelkową. Może on również rozprzestrzeniać się przez kontakt z zakażoną krwią, co ma znaczenie zwłaszcza w placówkach medycznych (transfuzje krwi, przeszczepy), poza tym ma zdolność do przekraczania bariery łożyskowej i infekowania płodu, co w przypadku kobiet ciężarnych może prowadzić do poważnych powikłań (poronienie, niedokrwistość płodu).

Okres wylęgania choroby wynosi od 4 do 14 dni, ale w niektórych przypadkach może wydłużyć się nawet do trzech tygodni. Rumień zakaźny jest najbardziej zaraźliwy jeszcze przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki, często kiedy objawy są niespecyficzne i często łagodne lub łudząco przypominają przeziębienie. W tym wstępnym etapie, objawiającym się podwyższoną ciepłotą ciała, ogólnym rozbiciem, bólem gardła lub zmęczeniem, osoba zarażona parwowirusem B19 jest najbardziej zaraźliwa dla otoczenia. Po pojawieniu się wysypki, która jest głównym symptomem rumienia zakaźnego, zakaźność znacznie spada, bowiem organizm zdążył wytworzyć odpowiedź immunologiczną na zakażenie, która ogranicza replikację wirusa i zmniejsza jego obecność w wydzielinach.

Objawy rumienia zakaźnego - jak wygląda rumień?

W początkowym etapie rozwoju rumienia zakaźnego mogą nie występować żadne objawy chorobowe. Jest to bowiem okres inkubacji wirusa.

Kolejnym etapem określanym jako etap prodromalny infekcji, jest pojawienie się objawów, takich jak stan podgorączkowy, ból gardła, katar, kaszel i zmęczenie, które zazwyczaj trwają kilka dni. Najbardziej charakterystyczny objaw rumienia zakaźnego – wysypka, pojawia się zwykle po ustąpieniu początkowych objawów i może trwać od kilku dni (3-7 dni) do około dwóch tygodni.

Rumień zakaźny najczęściej ma sinoczerwony lub czerwonofiołkowy odcień i obejmuje policzki, tworząc na nich koronkowy lub siateczkowy wzór przypominający rozłożone skrzydła motyla. Skóra wokół ust, nosa, na czole i brodzie pozostaje niezajęta i ma blady odcień. Po upływie kilku dni rumień rozprzestrzenia się również na ramiona, górną część tułowia oraz kończyn. Na dłoniach, stopach i błonach śluzowych zmiany chorobowe zwykle nie występują. Wykwity nie są bolesne, choć pod wpływem niektórych czynników, np. ciepłych kąpieli, intensywnego wysiłku fizycznego, pocierania, silnego nasłonecznienia, czy silnych emocji, może pojawić się uczucie swędzenia. Nie świadczy to jednak o pogorszeniu się ciężkości choroby. To jedynie efekt reakcji naczyń krwionośnych na zmiany temperatury.

U dorosłych objawy rumienia zakaźnego mogą obejmować zapalenie stawów, któremu towarzyszy ostry ból stawów odczuwany głównie w dłoniach, nadgarstkach i kolanach. U dorosłych, częściej niż u dzieci, rozwija się także zespół „rękawiczek i skarpetek” – symetryczny, ostro ograniczony rumień i obrzęk, a następnie grudkowa lub krwotoczna wysypka na dłoniach i stopach z towarzyszącym bólem i świądem.

Diagnostyka rumienia zakaźnego

Rumień zakaźny jest zazwyczaj diagnozowany na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych opisanych powyżej. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy choroba przebiega nietypowo, dotyczy kobiet w ciąży, osób z obniżoną odpornością lub chorobami krwi mogą być konieczne badania laboratoryjne.

Zakażenie można potwierdzić badaniami serologicznymi wykrywającymi przeciwciała klasy IgM i IgG przeciwko parwowirusowi B19. Podwyższone miano przeciwciał IgM świadczy o świeżym, aktywnym zakażeniu, zaś podwyższone miano IgG wskazuje na przebyte zakażenie i odporność na parwowirusa B19 do końca życia. Badania serologiczne są szczególnie przydatne u kobiet w ciąży.

Drugim rodzajem badań wykorzystywanych w diagnostyce rumienia zakaźnego są testy PCR wykrywające materiał genetyczny wirusa. Ze względu na wysoką czułość i specyficzność są one przydatne   u osób z zaburzoną odpowiedzią immunologiczną, u których przeciwciała mogą być niewykrywalne (przez ich osłabioną produkcję i zaburzoną odpowiedź immunologiczną) oraz w przypadku gdy serologia jest niejednoznaczna lub we wczesnych etapach choroby, a także przy podejrzeniu wertykalnego zakażenia płodu.

W przypadku podejrzenia powikłań po zakażeniu parwowirusem B19 wykonuje się również

morfologię krwi z rozmazem, USG płodu u kobiet w ciąży.

Leczenie rumienia zakaźnego

Rumień zakaźny jest schorzeniem, które w większości przypadków nie wymaga stosowania leczenia. Objawy, jeśli w ogóle występują, są dość łagodne i ustępują samoistnie. W leczeniu rumienia zakaźnego zaleca się odpoczynek, nawodnienie oraz stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, aby złagodzić objawy. Ważne jest również stosowanie preparatów nawilżających i przeciwświądowych na zmienioną chorobowo skórę oraz unikanie silnego nasłonecznienia, gorących kąpieli i przegrzewania się.

O wdrożeniu leczenia może zdecydować lekarz w przypadku pacjentów z obniżoną odpornością lub kobiet w ciąży.

Powikłania i zagrożenia związane z rumieniem zakaźnym

Rumień zakaźny u dzieci ma zwykle łagodny przebieg. Choroba ustępuje samoistnie, dając pacjentowi trwałą odporność. Zakażenie parwowirusem B19 jest natomiast niebezpieczne dla kobiet w ciąży, osób z obniżoną odpornością, chorobami hematologicznymi (np. anemia sierpowata). Zwiększa ryzyko poronienia, obrzęku uogólnionego płodu i niedokrwistości u płodu, dlatego jeśli ciężarna podejrzewa, że miała bliski kontakt z osobą chorą, powinna koniecznie poinformować o tym lekarza prowadzącego ciążę. Zleci on odpowiednie badania i zdecyduje o dalszym postępowaniu.

Różnicowanie rumienia zakaźnego i innych chorób wysypkowych

Rumień zakaźny to choroba która objawia się wysypką. W wieku dziecięcym wiele schorzeń manifestuje się zmianami skórnymi. Dlatego właśnie rumień zakaźny trzeba odróżnić od reakcji alergicznych, odry, ospy, szkarlatyny i innych infekcji wirusowych. Wysypka występująca w przebiegu zakażenia parwowirusem B19 lokalizuje się w początkowych etapach choroby na twarzy. Jej intensywność zmienia się pod wpływem nasłonecznienia, wysiłku fizycznego i wilgotności. Wraz z ustępowaniem zakażenia wysypka również zanika.

Zobacz także: Atopowe zapalenie skóry – przyczyny, objawy leczenie

Profilaktyka rumienia zakaźnego - na co zwrócić uwagę?

Aby zminimalizować ryzyko rumienia zakaźnego u dzieci, warto zwrócić szczególną uwagę na higienę. Należy często myć ręce i w miarę możliwości unikać kontaktów z zakażoną osobą. Nie ma dostępnej szczepionki przeciwko tej chorobie.

Rumień zakaźny - kiedy udać się do lekarza?

W przypadku rumienia zakaźnego, mimo że często mija samoistnie, czasami warto skonsultować się z lekarzem. Specjalistą, który może pomóc w diagnostyce i leczeniu rumienia zakaźnego u dzieci, jest lekarz pediatra lub dermatolog. Warto do niego się zgłosić, kiedy zauważy się charakterystyczną wysypkę: najpierw czerwoną, symetryczną na policzkach, potem rozprzestrzeniającą się na ramiona, tułów i kończyny i towarzyszącą jej wysoką gorączkę utrzymującą się dłużej niż kilka dni. Niepokój wzbudza też rozległa wysypka, której towarzyszy świąd utrudniający funkcjonowanie. Także silny ból stawów lub trudności z oddychaniem.

Pilnej konsultacji wymagają również osoby z obniżoną odpornością i kobiety w ciąży, które miały kontakt z osobą zakażoną lub w przypadku wystąpienia objawów rumienia zakaźnego.  Rumień zakaźny może bowiem wiązać się u nich z groźnymi powikłaniami.

Podsumowanie

Rumień zakaźny, choć często budzi niepokój rodziców, wyglądając groźnie, to w większości przypadków ustępuje samoistnie, nie wymagając farmakoterapii. W nielicznych przypadkach, takich jak ciąża, zaburzenia odporności, czy choroby hematologiczne konieczne jest pogłębienie diagnostyki o badania serologiczne i molekularne. W rzadkich sytuacjach, gdy rumień zakaźny powoduje poważne komplikacje, może być wymagana specjalistyczna opieka medyczna. Parwowirus B19 wywołujący rumień zakaźny przenosi się drogą kropelkową, a po ustąpieniu objawów pacjent zyskuje trwałą odporność na kolejne zakażenia. Do zakażenia parwowirusem B19 dochodzi głównie w wyniku kontaktu z wydzieliną dróg oddechowych. Chociaż nie da się całkowicie uniknąć zakażenia parwowirusem B19 to jednak warto od najmłodszych lat uświadamiać dziecku, jak ważne jest zachowanie zasad higieny w profilaktyce chorób zakaźnych.