Nadwaga i otyłość u dzieci – czym grozi i jak leczyć?

Otyłość u dzieci – jakie BMI wskazuje na problem?

BMI (Body Mass Index, wskaźnik masy ciała) u dzieci oblicza się podobnie jak u dorosłych, jednak jego wyniki interpretuje się w odniesieniu do siatek centylowych. Centyle porównują wyniki pomiarów do wyniku rówieśników w populacji.

Nadwagę u dzieci można rozpoznać powyżej 85. centyla, a otyłość – powyżej 95. centyla odczytanego z siatki centylowej właściwej dla wieku i płci. Oznacza to, że dziecko z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej ma BMI wyższe niż odpowiednio 85% lub 95% rówieśników w swojej grupie wiekowej i dla swojej płci. Warto wspomnieć o jeszcze jednym stanie: u bardzo otyłych dzieci, których masa ciała przekracza 99. centyl, rozpoznaje się otyłość olbrzymią.

Niemniej niepokojąca jest otyłość nastolatków. BMI dla młodzieży oblicza się na tej samej zasadzie co u młodszych dzieci. Masę ciała obliczoną według wzoru BMI (masa ciała (kg)/wzrost (m2)), której wartość znajduje się powyżej 95. centyla względem jego rówieśników, traktuje się jako otyłość.

Choć mało kto jest tego świadom, ale otyłe mogą być nawet niemowlęta, dlatego konieczne jest wykonywanie regularnych badań bilansowych i pomiarów ciała również w tej grupie wiekowej.

Sygnały ryzyka rozwoju otyłości, które daje nam dziecko

W przypadku młodszych dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym warto zwrócić uwagę na tendencję do niekontrolowanego objadania się i spożywania dużej ilości słodkich produktów nawet gdy dziecko jest najedzone. Możemy też zaobserwować wrażliwość na stres, większy poziom lęku, a nawet agresję, które dziecko próbuje „zajeść" słodyczami. To ważny moment, aby nauczyć dziecko innego sposobu reagowania na stres.

Niektóre aktywności szkolne, takie jak basen czy WF, mogą powodować stres i niechęć ze względu na dyskomfort przebierania się w szatni lub wykonywania ćwiczeń z rówieśnikami. Gdy zauważymy częstsze omijanie takich zajęć (np. ciągłe zapominanie stroju, proszenie o zwolnienie rodziców), warto porozmawiać z dzieckiem o przyczynie i jak najszybciej udzielić wsparcia, bo problem może prowadzić do późniejszych zaburzeń odżywiania.

Zdarza się, że starsze dziecko samo będzie sygnalizować nam, że nie czuje się dobrze w swoim ciele. Może celowo omijać posiłki spożywane w domu i w szkole, próbując samodzielnie poradzić sobie z problemem, a w przypadku sytuacji stresowych (np. sprawdziany, kartkówki) może mieć napady objadania się.

Jakie są rodzaje i przyczyny otyłości u dzieci?

Najczęstszą przyczyną otyłości u dzieci jest otyłość pierwotna, wynikająca z nadmiernego spożycia kalorii i niskiej aktywności fizycznej. Znacznie rzadziej występuje otyłość wtórna, która jest wynikiem różnych chorób genetycznych, działań leków czy zaburzeń hormonalnych.

U dzieci można wyróżnić: postać wczesnodziecięcą (poniżej 5. roku życia), która może wynikać z przekarmiania dziecka oraz postać późnodziecięcą (powyżej 5. roku życia), wynikającą z niezdrowego stylu życia i niskiej aktywności fizycznej. Zarówno nadwaga u niemowlaka, jak i otyłość wśród starszych dzieci, mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka nadmiernej masy ciała w okresie dojrzewania i dorosłości.

Szczególnie niebezpiecznym rodzajem nadmiernego przyrostu masy ciała jest otyłość brzuszna u dzieci, która prowadzi do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha i wiąże się z większym ryzykiem rozwoju zespołu metabolicznego. Dlaczego? Stan ten prowadzi do rozwoju chorób, m.in. nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy typu 2.

Z tego powodu jasne jest, że nadwaga u dzieci stanowi poważny problem, który wymaga zdecydowanych działań rodziców, połączonych z interwencjami specjalistów.

Dowiedz się więcej na temat otyłości.

Do czego może prowadzić nadmierna ilość tkanki tłuszczowej u dzieci i młodzieży?

Otyłe dzieci są narażone na poważne kłopoty zdrowotne. Otyłość u dzieci wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia zaburzeń funkcjonowania układu krążenia, które w wieku dorosłym mogą prowadzić do udarów, miażdżycy naczyń, choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego krwi, oraz zaburzeń układu oddechowego – spadku tolerancji na wysiłek fizyczny, astmy (która ma cięższy przebieg niż u dzieci o prawidłowej masie ciała), zespołu nocnego bezdechu, w skrajnych przypadkach nawet do duszności.

Otyłość przyczynia się także do rozwoju zaburzeń metabolicznych, takich jak hiperinsulinemia (nadmiar insuliny we krwi), insulinooporność (oporność tkanek na działanie insuliny), hiperglikemia (podwyższony poziom glukozy we krwi), hiperlipidemia (zwiększone stężenie frakcji cholesterolu i trójglicerydów we krwi). To jeden z głównych czynników sprawczych cukrzycy typu 2. Podnosi ryzyko problemów endokrynologicznych, takich jak nadmiar androgenów, przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek (wcześniej pojawia się pierwsza miesiączka, rozwój piersi) czy zespół policystycznych jajników. U chłopców może pojawić się steatomastia, czyli odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicy piersiowej.

Otyłość u dzieci grozi również zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, w tym rozwojem przewlekłych zaparć, choroby refluksowej, stłuszczenia wątroby. Wymieniana jest również w etiologii niektórych chorób nowotworowych, w tym m.in. raka piersi, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, nerki. Nadmierna masa ciała stanowi duże obciążenie dla intensywnie zmieniającego się w okresie dzieciństwa i dojrzewania układu ruchu. Jej występowanie może predysponować do zaburzeń postawy, koślawości kolan, płaskostopia, bólów mięśniowych. Otyłość dzieci znacznie obniża jakość życia i skraca jego długość.

Poza tym nie można zapominać, że otyłość u dzieci w wieku szkolnym wpływa na zdrowie psychiczne, problemy z samooceną i akceptacją przez rówieśników, które są szczególnie ważne w tym okresie życia. Dzieci z otyłością także częściej borykają się z odrzuceniem przez środowisko, dlatego tę chorobę należy rozpatrywać szeroko, nie tylko jako problem zdrowotny i psychiczny, ale również społeczny.

Dziecko z nadwagą – co robić?

Leczenie nadwagi u dzieci i nastolatków wymaga kompleksowego podejścia, które obejmuje działania profilaktyczne, takie jak zmiana nawyków żywieniowych, zwiększenie aktywności fizycznej oraz wsparcie psychologiczne.

Pierwszym krokiem powinna być konsultacja z pediatrą, który udzieli konkretnych porad medycznych i oceni stan zdrowia dziecka. Niezbędna może być też porada dietetyka mająca na celu ustalenie błędów dietetycznych, wprowadzenie właściwych wzorców spożywania pokarmów i zmian, które umożliwią bezpieczną utratę masy ciała. Jeśli jednak stan dziecka jest zbyt poważny lub leczenie nie przynosi efektów, warto skorzystać z pomocy bariatry, czyli specjalisty od otyłości, który będzie czuwał nad całym procesem leczenia otyłości. Rodzice lub opiekunowie dziecka powinni mieć na uwadze, że otyłość jest chorobą, która musi być leczona.

Konsultacja z pediatrą

Umów wizytę

Dieta dla dziecka z nadwagą

Dieta dla dziecka z nadwagą powinna być dobrze zbilansowana, tak aby dostarczała wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a jednocześnie pomagała w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Warto skupić się na zdrowych, niskokalorycznych posiłkach, które będą bogate w witaminy, minerały i błonnik. Istotne jest unikanie wysoko przetworzonych produktów: fast foodów, słodzonych napojów oraz nadmiaru cukru i tłuszczu.

Zmiana nawyków żywieniowych powinna być stopniowa i trwała – nie jest to krótkoterminowa dieta, lecz nowy, zdrowy styl życia. Dlatego warto angażować dziecko w przygotowywanie posiłków, uczyć je zdrowych wyborów żywieniowych i dbać o to, aby dieta była urozmaicona i smaczna. Dania powinny być atrakcyjne wizualnie, aby dziecko chętnie je jadło.

Aktywność fizyczna a nadwaga u dzieci

Oprócz odpowiedniej diety niezwykle ważna jest także aktywność fizyczna. Regularny ruch, dostosowany do zainteresowań dziecka, pomoże nie tylko w redukcji wagi, ale również w budowaniu zdrowych nawyków na całe życie. Warto znaleźć aktywność, która sprawia dziecku przyjemność – może to być jazda na rowerze, pływanie, taniec czy zabawy na świeżym powietrzu.

Otyłość u dzieci – jakie badania warto wykonać?

Dzieci z nadwagą i otyłością wymagają szczególnej opieki medycznej. Podczas konsultacji lekarz zbiera wywiad z pacjentem i jego rodzicami, a jeśli uzna to za zasadne, może zlecić wykonanie badań:

• ogólnych krwi i moczu,
• poziomu glukozy,
• lipidogramu,
• enzymów wątrobowych,
• hormonów (np. hormonów tarczycy czy kortyzolu),
• w niektórych przypadkach także badań obrazowych np. USG jamy brzusznej, echokardiografii, RTG nadgarstka (które wykorzystuje się do oceny wieku kostnego w kontekście zaburzeń wzrastania i dojrzewania).

Dzieci z nadwagą wymagają indywidualnego podejścia i zawsze to lekarz powinien decydować o tym, jakie testy należy przeprowadzić oraz jaka kuracja w danym przypadku będzie najskuteczniejsza. U niektórych dzieci wystarczy modyfikacja stylu życia, u innych nie może obejść się bez farmakoterapii, a w najpoważniejszych sytuacjach rozważana może być nawet operacja bariatryczna.

Jak zapobiec nadwadze u dzieci?

Profilaktyka, czyli zapobieganie chorobom, to najważniejszy etap, który pomoże uchronić dziecko przed nadwagą oraz otyłością. Zaczyna się już na etapie bilansów zdrowia dziecka, codziennej aktywności fizycznej i zdrowego jedzenia. Aby jednak dobrze stosować profilaktykę otyłości, należy poprawić wiedzę całej rodziny na temat zdrowych nawyków. Według raportu NFZ ok. 30% dzieci w wieku 8 lat pije napoje gazowane co najmniej raz w tygodniu, a nawet 67% nastolatków spożywa napoje energetyczne. Podstawą zdrowego trybu życia jest świadomość naszych pociech i nauka zdrowych wyborów. Dlatego warto zacząć edukację w domu, pakując do plecaka zdrową przekąskę (np. kolorowy lunch box) oraz wodę zamiast drożdżówki i słodkiego napoju.

Pamiętaj, że otyłość u dzieci to nie tylko kwestia wyglądu, ale przede wszystkim zdrowia – fizycznego i psychicznego. Dlatego terapia powinna obejmować szerokie działanie: edukację zdrowotną, zmianę diety, zachęcanie do aktywności fizycznej i wsparcie specjalistów. Im wcześniej podejmiemy kroki, tym większa szansa, że dziecko wejdzie w dorosłość bez bagażu chorób wynikających z nadmiernej masy ciała.