Nawracająca angina — kiedy lekarz rozważy wycięcie migdałków?

„Wieczny ból gardła” czy nawracająca angina?

Nie każda dolegliwość gardła to od razu angina paciorkowcowa. Warto wiedzieć, jak odróżnić nawracającą anginę od częstych, wirusowych infekcji gardła. Choroby o innej etiologii odróżnia od siebie:

• początek i nasilenie objawów – angina bakteryjna rozwija się nagle, z wysoką gorączką i silnym bólem gardła utrudniającym przełykanie, podczas gdy wirusowe zapalenie gardła narasta stopniowo i jest łagodniejsze.
• wygląd migdałków i gardła – obecność ropnych nalotów i wybroczyn sugeruje infekcję paciorkowcową, a nie wirusową.
• stan węzłów chłonnych – powiększone i bolesne węzły na szyi, zwłaszcza podżuchwowe, to typowy znak anginy bakteryjnej,
• występowanie objawów dodatkowych – nudności, wymioty czy bóle brzucha częściej występują u dzieci przy anginie ropnej; katar, kaszel i stany podgorączkowe wskazują raczej na infekcję wirusową.

Szybkie rozpoznanie pozwala wdrożyć właściwe leczenie i ogranicza ryzyko powikłań, dlatego każde podejrzenie anginy paciorkowcowej wymaga konsultacji lekarskiej.

Zobacz także: Angina ropna – objawy, powikłania, czas leczenia

Co znaczy „nawracająca”? Kryteria kwalifikacji w pigułce

Nawracająca angina to sytuacja, gdy dziecko lub dorosły doświadcza powtarzających się epizodów ostrego zapalenia migdałków podniebiennych. Pacjenci niejednokrotnie zastanawiają się jakie kryteria muszą zostać spełnione, by nastąpiły wskazania do usunięcia migdałków. Warto mieć na uwadze, że sytuacja każdego pacjenta jest inna, dlatego priorytetowa jest zawsze ocena dokonana przez laryngologa. 

Zgodnie z wytycznymi Paradise, wskazaniem do rozważenia tonsillektomii jest występowanie:

• ≥7 epizodów w ciągu roku,
• lub ≥5 epizodów rocznie przez 2 kolejne lata,
• lub ≥3 epizody rocznie przez 3 lata,

Każdy epizod choroby powinien być dobrze udokumentowany i odpowiadać obrazowi anginy bakteryjnej, do której rozpoznania uprawniają: gorączka >38,3 °C, powiększone szyjne węzły chłonne, obecność nalotów ropnych na migdałkach oraz potwierdzenie zakażenia paciorkowcem.

Żeby dostarczyć lekarzowi jak najbardziej precyzyjnych informacji, wskazane jest dokładne, zapisywanie daty zachorowania, temperatury, charakteru bólu gardła, a także odnotowanie tego czy na migdałkach obecny był nalot. Dzięki temu specjaliście łatwiej będzie określić czy choroba jest nawracająca, i czy konieczny jest zabieg.

Zanim skalpel - nawracająca angina i leczenie zachowawcze

Wskazania do usunięcia migdałków w przypadku nawracających zapaleń gardła wciąż budzą dyskusje wśród lekarzy i rodziców. Badania potwierdzają, że zabieg zmniejsza liczbę i nasilenie infekcji u dzieci z najcięższymi objawami w ciągu pierwszego roku po operacji oraz poprawia jakość życia niezależnie od czasu, jaki minął od zabiegu, jednak efekt ten słabnie w lżejszych przypadkach i wraz z upływem czasu. Dlatego u wielu dzieci, zaleca się najpierw strategię obserwacji i leczenia zachowawczego, czyli tzw. wyczekiwanie prowadzone przez co najmniej rok, w czasie którego należy dokładnie dokumentować wszystkie epizody choroby i oceniać ich wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka.

Ważnym elementem strategii obserwacji jest również odpowiednie leczenie objawowe, które obejmuje dbanie o nawadnianie organizmu, utrzymywanie prawidłowej diety oraz stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, takich jak NLPZ lub paracetamol. W przypadku antybiotykoterapii kluczowe znaczenie ma czas leczenia – zbyt krótka kuracja zwiększa ryzyko nawrotów, dlatego zawsze należy przestrzegać zaleceń lekarza i pełnego schematu antybiotykowego. Całość ma na celu chronić dziecko przed niepotrzebnym zabiegiem i potencjalnymi powikłaniami, pozwalając jednocześnie monitorować i wspierać jego zdrowie w sposób świadomy i bezpieczny.

Zobacz także: Angina – objawy, leczenie, przyczyny i rodzaje - Grupa LUX MED

Dla kogo operacja? Wskazania u dzieci i dorosłych

Tonsillektomia – czyli usunięcie migdałków podniebiennych – to jeden z najczęściej wykonywanych zabiegów laryngologicznych, szczególnie u dzieci. Choć wielu pacjentom i rodzicom kojarzy się głównie z „leczeniem anginy”, wskazania do operacji są szersze i obejmują zarówno problemy infekcyjne, jak i mechaniczne (np. przerost migdałków utrudniający oddychanie). Decyzja o zabiegu nigdy nie jest podejmowana pochopnie – każdorazowo trzeba uwzględnić bilans korzyści i ryzyka, w tym możliwe powikłania, takie jak krwawienie czy trudności po znieczuleniu ogólnym.

U dzieci:

Najczęstsze wskazania do usunięcia migdałków u najmłodszych pacjentów to:

• nawracające anginy – zwłaszcza jeśli infekcje są częste i ciężkie, wymagają hospitalizacji albo znacznie ograniczają funkcjonowanie dziecka (wg kryteriów Paradise’a operację rozważa się przy ≥7 anginach w ciągu roku, ≥5/rok przez 2 lata lub ≥3/rok przez 3 lata),
• zespół PFAPA (napadowe gorączki z aftami i zapaleniem gardła),
• przerost migdałków z zaburzeniami oddychania, w tym chrapaniem i obturacyjnym bezdechem sennym, które mogą powodować problemy z koncentracją, opóźnienie wzrostu, a nawet zaburzenia zachowania.

U dorosłych:

Wskazania są podobne, choć u starszych pacjentów częściej dominują powikłania infekcyjne i przewlekłe stany zapalne:

• nawracające anginy,
• ropnie okołomigdałkowe (zwłaszcza nawracające, ale już pierwszorazowy stanowi wskazanie),
• przewlekłe zapalenie migdałków, które może być źródłem stałego ogniska zakażenia.

W praktyce w Polsce przyjmuje się, że operację warto rozważyć u pacjentów z częstymi epizodami anginy (np. ≥3 razy w roku) albo kilkoma cięższymi epizodami w ciągu ostatnich 2 lat, jeśli spełniają kryteria ciężkości choroby.

Jak przygotować się do zabiegu?

Przed tonsillektomią lekarz nie tylko zleca podstawowe badania: morfologię, grupę krwi czy ocenę krzepnięcia, ale też prosi pacjenta o przedstawienie dobrze udokumentowanej historii choroby. W praktyce oznacza to zebranie danych na temat każdego epizodu infekcji: temperatury, wyników wymazów i testów, obecności nalotów na migdałkach czy powiększonych węzłów chłonnych szyi. Takie informacje pomagają ocenić, czy operacja jest rzeczywiście konieczna. Warto pamiętać, że przed zabiegiem, a szczególnie wtedy gdy pacjent choruje przewlekle, może wystąpić potrzeba dodatkowych konsultacji, nie tylko z laryngologiem, ale też z pediatrą czy anestezjologiem, którzy wspólnie ocenią czy bezpiecznie można przeprowadzić zabieg.

Szczegółowe zalecenia dotyczące przygotowania otrzymuje się od lekarza w czasie wizyty kwalifikującej do leczenia zabiegowego. W dniu zabiegu warto pamiętać, by zgłosić lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, np. gorączkę. Istotne jest też odstawienie leków wpływających na krzepliwość, takich jak np. ibuprofen czy aspiryna na co najmniej tydzień wcześniej, ponieważ pozwala to zmniejszyć ryzyko krwawienia w trakcie i po operacji.

Tonsillektomia czy tonsillotomia? Różnice, plusy i minusy

Decyzja między pełną tonsillektomią a mniej inwazyjną tonsillotomią polegającą na częściowym wycięciu migdałków podniebiennych leży po stronie lekarza i dokonywana jest po tym jak specjalista zapozna się ze stanem pacjenta. Pełna tonsillektomia od lat była standardem, szczególnie gdy problemem są nawracające, ciężkie anginy lub powikłania infekcyjne, wtedy usunięcie całych migdałków daje największą szansę na trwałe wygaszenie ogniska zapalnego. Trzeba jednak pamiętać o cieniach tej metody, czyli o licznych potencjalnych powikłaniach. Z kolei tonsillotomia zyskała popularność pod koniec XX wieku i dziś jest atrakcyjną alternatywą, zwłaszcza u dzieci z obturacyjnymi zaburzeniami oddychania podczas snu. Zalety są wyraźne: mniejszy ból pooperacyjny, szybsze gojenie, lepsze przyjmowanie pokarmów i co nie bez znaczenia, pacjenci po zabiegu zachowują częściowo funkcję immunologiczną migdałków. Ale jest „ale”: po tonsillotomii istnieje ryzyko nawrotu objawów związanych z odrastaniem tkanki migdałkowej oraz  u części pacjentów – ponownych epizodów zapalenia. Dlatego wyniki długoterminowe pozostają przedmiotem dyskusji ekspertów.

Efekty, których można się spodziewać po zabiegu wycięcia migdałków

Po usunięciu migdałków obserwuje się zwykle dwa główne efekty kliniczne: spadek liczby infekcji gardła oraz poprawę jakości snu w przypadku obturacyjnego bezdechu sennego (OSA). Dane i praktyka pokazują, że u najmłodszych z ciężkim przebiegiem choroby liczba angin potrafi spaść z kilku–kilkunastu rocznie do pojedynczych epizodów lub wręcz do zera, choć efekt ten jest bardziej wyraźny w pierwszych latach po zabiegu i nie zawsze całkowicie eliminuje problem. Równocześnie tonsillektomia u dzieci z OSA przynosi często wyraźną poprawę: zmniejsza chrapanie, liczbę przerw w oddychaniu i nocne niedotlenienie, co przekłada się na lepszą koncentrację, energię i funkcjonowanie w ciągu dnia. Warto jednak pamiętać, że efekty te zależą od wielu czynników, m.in. stopnia przerostu migdałków, wieku czy współistniejącej otyłości, dlatego operację traktuje się jako istotną interwencję zmieniającą bilans ryzyka i poprawiającą jakość życia pacjenta.

Potencjalne ryzyko związane z zabiegiem

Tonsillektomia, choć jest zabiegiem rutynowym i bardzo często wykonywanym, nie jest wolna od ryzyka. Najczęściej spotykanym powikłaniem jest krwawienie – zarówno w ciągu pierwszej doby po operacji, jak i kilka dni później. W części przypadków wymaga ono ponownej hospitalizacji, a nawet interwencji chirurgicznej. Do tego dochodzą zagrożenia związane ze znieczuleniem ogólnym, takie jak trudności w intubacji, urazy gardła, krtani czy zębów, a rzadziej poważniejsze komplikacje, np. zaburzenia oddychania czy rytmu serca. Po operacji pacjenci mogą zmagać się z bólem, nudnościami, odwodnieniem czy przejściowymi zaburzeniami mowy i połykania. Ryzyko rośnie u najmłodszych dzieci, a także u osób z chorobami współistniejącymi, takimi jak skazy krwotoczne, wady serca czy zespoły genetyczne. Statystycznie powikłania wymagające przedłużonej hospitalizacji występują u około 1–4% pacjentów, a choć śmiertelność jest niezwykle rzadka, odnotowuje się pojedyncze przypadki zgonów, najczęściej w wyniku krwotoku lub powikłań anestezjologicznych. Wszystko to sprawia, że decyzja o usunięciu migdałków powinna być zawsze dobrze przemyślana i poprzedzona szczegółową rozmową z lekarzem.

Rekonwalescencja po zabiegu

Po tonsillektomii pacjent zwykle pozostaje w szpitalu na dobę obserwacji, jeśli nie pojawią się komplikacje, może wrócić do domu z zaleceniami i zestawem leków, które należy przyjmować zgodnie z instrukcją lekarza. Rekonwalescencja trwa około 2-3 tygodnie. Przez pierwsze dwa tygodnie gardło może być obolałe, w celu złagodzenia bólu pooperacyjnego można przyjmować ibuprofen lub paracetamol.

Dieta powinna być półpłynna, chłodna i lekkostrawna – kleiki, budynie, jogurty, przeciery czy lody ułatwiają przełykanie i zmniejszają ból, a jednocześnie dostarczają energii i składników odżywczych. Zdecydowanie warto unikać potraw gorących, ostrych, kwaśnych czy bardzo słonych, a także napojów gazowanych i alkoholu, które mogą dodatkowo podrażniać gardło. Kluczowe jest regularne nawadnianie chłodnymi płynami. W okresie gojenia pacjent powinien oszczędzać siły, unikać intensywnego wysiłku i dać organizmowi czas na odpoczynek.

FAQ pacjenta: najczęstsze mity i wątpliwości

Czy bez migdałków będę chorować częściej?
Tu zdania naukowców są podzielone. Część badań sugeruje, że usunięcie migdałków może nieznacznie zwiększać ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych. Z drugiej strony, wiele analiz nie potwierdza istotnych negatywnych skutków dla odporności, a w praktyce klinicznej pacjenci zwykle odczuwają raczej poprawę – mniej angin, mniej antybiotyków, lepszą jakość życia.

Czy każdy ból gardła to angina?
Nie, angina paciorkowcowa to tylko część przypadków, często ból gardła wynika z wirusów, a samo nosicielstwo paciorkowców może prowadzić do błędnych rozpoznań.

Jak długo wraca się do zdrowia po zabiegu?

Pełna rekonwalescencja trwa zazwyczaj 2–3 tygodnie, choć pierwsze dolegliwości bólowe ustępują stopniowo po kilku dniach.

Czy zabieg zawsze rozwiązuje problem chrapania i bezdechów u dzieci?

W większości przypadków tak, ale u części pacjentów z dodatkowymi schorzeniami konieczna bywa dalsza diagnostyka i leczenie.

Czy dorosłym też wycina się migdałki?

Tak, choć rzadziej niż u dzieci, u dorosłych operację wykonuje się np. przy nawracających anginach, ropniach okołomigdałkowych czy podejrzeniu zmian nowotworowych.