Ukryte oblicze depresji: rozpoznaj depresję maskowaną

Czym jest depresja maskowana?

Choć nazwa depresji maskowanej może się kojarzyć z zakładaniem maski, graniem jakiejś roli i intencjonalnym ukrywaniem emocji, to nie ma ona nic wspólnego ze świadomym udawaniem. Owo maskowanie odnosi się do faktu, że chory nie zauważa u siebie gorszego samopoczucia psychicznego. Boryka się natomiast z dolegliwościami fizycznymi.

Czym nie jest depresja maskowana?

Zdarza się, że w języku potocznym używa się nazw depresja maskowana, depresja wysokofunkcjonująca czy uśmiechnięta depresja jako synonimów. Jest to zbyt duże uproszczenie i warto wiedzieć, że określenia te odnoszą się do różnych zjawisk. To, co je łączy to fakt, że w każdym z wymienionych przypadków istnieje ryzyko późniejszego rozpoznania, bo symptomy nie są oczywiste ani dla osoby, której dotykają, ani dla jej bliskich, ani dla specjalistów. Diagnoza odwleczona w czasie nasila objawy i cierpienie, może także prowadzić do pojawienia się myśli samobójczych.

Depresja maskowana – objawy

Osoba borykająca się z depresją maskowaną cierpi z powodu dolegliwości somatycznych. Mogą one mieć bardzo różny charakter. W zdecydowanej większości objawy nie ustępują mimo wdrożonego leczenia lub poprawa jest jedynie krótkotrwała. Pacjent często chodzi od lekarza do lekarza, próbuje leczyć się sam, wyszukuje informacji w Internecie, stosuje specjalne diety – wszystko w nadziei, że poczuje się lepiej. Jednymi z najczęściej zgłaszanych są dolegliwości bólowe: bóle głowy, bóle mięśni i stawów, bóle brzucha i nerwobóle. 

Tak jak w innych zaburzeniach depresyjnych chorzy zgłaszają ogólne osłabienie i skarżą się na chroniczne zmęczenie, ale ponieważ nie obserwują u siebie obniżonego nastroju ciężko im połączyć to z tematem zdrowia psychicznego.

Zdarza się tak, że pacjent leczony na różne dolegliwości, na pewnym etapie słyszy sugestie od lekarza, że może warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą. Dzieje się tak, ponieważ wdrożone leczenie nie przynosi poprawy, a wyniki badań nie wykazują nieprawidłowości. Dla pacjentów, którzy skorzystają z zalecenia, może to być początek zmian i szansy na poprawienie jakości życia, także na całkowite wyleczenie.

Zdarza się, że pacjenci trafiają do psychologa lub psychiatry wcześniej. Mimo iż nie podejrzewają u siebie depresji, do specjalisty sprowadzają ich problemy ze snem. Są one charakterystyczne dla zaburzeń depresyjnych, także depresji ukrytej. W tej ostatniej pacjenci często zgłaszają np. nadmierną senność, która nie wynika ze zbyt małej ilości snu w nocy. Drzemki w ciągu dnia nie przynoszą ulgi, pacjenci nadal czują zmęczenie, brak sił i ospałość. Osoby cierpiące z powodu depresji maskowanej często mówią, że nie ma znaczenia jak długo śpią w nocy i tak budzą się zmęczone i niewyspane, samopoczucie nie ulega poprawie nawet wtedy, gdy sen trwa 10 godzin.

Do problemów ze snem zaliczają się także trudności z zaśnięciem, są szczególnie uciążliwe  przy chronicznym zmęczeniu. Osoby zmagające się z bezsennością inicjalną relacjonują, że wtedy doskwiera im natłok myśli, wracają do wydarzeń z przeszłości, analizują, planują. Skarżą się także na nasilający się niepokój i frustrację. Dla osób borykających się codziennym wyczerpaniem świadomość, że sen nie nadchodzi, jest bardzo obciążająca, pojawia się presja wynikająca z obawy przed negatywnymi skutkami niewyspania. Chorzy skarżą się też na wybudzanie w nocy, nad ranem.

Dolegliwości układu pokarmowego także należą do często zgłaszanych przy depresji maskowanej. Pacjenci mówią o problemach z wypróżnianiem, o uczuciu nudności, zgadze. Nierzadko mają zdiagnozowany zespół jelita drażliwego (IBS) lub chorobę refluksową przełyku (GERD). Tak jak w przypadku innych dolegliwości, tradycyjne metody leczenia nie przynoszą oczekiwanej poprawy. Niektórzy pacjenci zauważają związek między występowaniem nasilonego stresu i zaostrzania się objawów somatycznych.

Zmiana, która następuje w apetycie, także może wskazywać na występowanie depresji ukrytej. Zmniejszenie lub zwiększenie apetytu często wpływa na zmianę wagi pacjenta, ale nie są powiązane z jego intencjami. Waga rośnie lub maleje w niezamierzony sposób. Takie zmiany często mogą wpływać na pogorszenie samopoczucia, spowodować, że wzrośnie poziom niezadowolenia z własnego wyglądu, do głosu dojdzie wewnętrzny krytyk, który nie przebiera w słowach. Skupienie na aspekcie wizualnym odwraca uwagę od prawdziwej przyczyny zaistniałej sytuacji, wydłużając tym samym proces diagnostyczny.

Do innych zgłaszanych w depresji maskowanej dolegliwości należą m.in.: zawroty głowy, omdlenia, duszności, problemy kardiologiczne (w tym bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca), anomalie dermatologiczne, zaburzone postrzeganie swojego ciała i sygnałów z niego wypływających.

Częstym i poważnym problemem osób cierpiących z powodu depresji somatycznej jest sięganie po tzw. używki. Alkohol, narkotyki czy leki mogą początkowo dawać poczucie ulgi, zarówno w cierpieniu fizycznym, jak i np. w problemach ze snem. Ryzyko związane ze stosowaniem substancji psychoaktywnych jest duże. Może doprowadzić do rozwoju uzależnienia, pogorszyć stan zdrowia i wywołać kolejne problemy, np. pogorszyć relacje rodzinne, opóźnić diagnozę i wpłynąć realnie na zagrożenie życia pacjenta, w związku z zagrożeniem śmiercią samobójczą.

Skąd bierze się depresja maskowana?

Przyczyny występowania depresji maskowanej, podobnie jak w innych zaburzeniach depresyjnych, mogą mieć bardzo różne podłoże. Najczęściej wskazuje się na trzy grupy czynników, które mogą mieć wpływ na rozwój choroby: biologiczne, psychologiczne i społeczne.

W grupie czynników biologicznych wyróżniamy m.in.: predyspozycje genetyczne, zaburzenia neuroprzekaźnictwa, dysregulację hormonalną, ale także fakt występowania jednej lub więcej chorób, w tym chorób przewlekłych.

Wśród czynników psychologicznych znajdują się takie, które mają wpływ na zachowania, reakcje i postawy konkretnej osoby. Zaliczamy do nich m.in.: sposób rozpoznawania i wyrażania emocji, radzenie sobie ze stresem, mechanizmy obronne ukształtowane przez lata, motywacje do działania. Istotnym czynnikiem jest wystąpienie wydarzenia o charakterze traumatycznym, czyli takim, które wywołało głęboki wstrząs i pozostawiło po sobie trwały ślad.

Czynniki społeczne odnoszą się do zewnętrznych okoliczności, a także interakcji społecznych. Wśród nich wyróżniamy m.in. wystąpienie trudnych wydarzeń życiowych, sytuację socjoekonomiczną, brak wsparcia społecznego, stygmatyzację zaburzeń psychicznych, presję społeczną.

Rozpoznanie depresji maskowanej

Niejednokrotnie osoby, które poczuły, że przez lekarzy zostały „odprawione z kwitkiem” poddają się na jakiś czas i zaprzestają dalszych poszukiwań przyczyny swojego złego samopoczucia. Zdarza się, że z najbliższego otoczenia płyną niewspierające, oceniające słowa w kierunku kogoś uskarżającego się na coraz to nowe dolegliwości. Sugerowanie przewrażliwienia na własnym punkcie czy hipochondrii nie należą do rzadkości. Pacjent czuje się coraz mniej rozumiany i osamotniony, a objawy się nasilają.

Przeprowadzenie dokładnych badań, wnikliwe przyjrzenie się historii leczenia pozwala zbliżyć się do właściwej diagnozy. Dopiero po wykluczeniu chorób somatycznych można rozpoznać depresję maskowaną. To wyzwanie zarówno dla lekarza, jak i pacjenta. Specjalista musi wziąć pod uwagę przebieg leczenia, wyniki badań, wywiad rodzinny. Dla pacjenta jest to natomiast niemalże egzamin z wytrwałości i cierpliwości. Często diagnoza depresji maskowanej przyjmowana jest z zaskoczeniem, ale i ulgą, która budzi nadzieję na rozpoczęcie skutecznej terapii.

Leczenie depresji maskowanej

W leczeniu depresji maskowanej, podobnie jak w terapii innych rodzajów depresji, najlepsze rezultaty przynosi połączenie farmakoterapii z psychoterapią, ale leczenie powinno być dobierane indywidualnie, po przeprowadzeniu wnikliwego wywiadu.

Istotny jest fakt, aby kontakt pacjenta z lekarzem był regularny, dzięki czemu specjalista ma możliwość monitorować samopoczucie chorego, tego jak jego organizm zareagował na leki. Zdarza się, że trzeba zmieniać dawki czy leki. Kluczowe jest bowiem to, żeby dostosować farmakoterapię do konkretnej osoby, indywidualnie do jej potrzeb. Ważne jest, aby pacjent obserwował swoje ciało, przekazywał lekarzowi informacje dotyczące swojego samopoczucia, dzielił się z nim nawet szczegółami, które mogą mieć istotny wpływ na przebieg leczenia.

Najczęściej zalecaną psychoterapią w leczeniu depresji jest psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, ale warto jest dostosować sposób pracy do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjenta. Przyczyny depresji mogą być różne, jak również jej przebieg może mieć różny charakter, dlatego tak jak farmakoterapię, psychoterapię należy dopasować indywidualnie do osoby borykającej się z depresją maskowaną. Spotkania z psychoterapeutą powinny odbywać się regularnie w określonych odstępach czasu, a współpraca terapeutyczna powinna rozpocząć się od ustalenia celów terapii i określenia szczegółów dotyczących sesji.

Specjaliści zwracają też uwagę na psychoedukację, dbanie o zdrowe nawyki i wsparcie społeczne jako czynniki pozytywnie wpływające na proces leczenia.