Zapalenie oskrzeli – rodzaje i objawy, które warto znać

Zapalenie oskrzeli – przyczyny i czynniki ryzyka

Za zapalenie oskrzeli najczęściej odpowiadają wirusy, zwłaszcza: rynowirusy, wirus grypy, paragrypy,  RSV, koronawirusy i adenowirusy. Co prawda stan zapalny może być spowodowany także przez bakterie (głównie tzw. bakterie atypowe), ale to sytuacja zdecydowanie rzadsza. Choroba może być również powikłaniem po przebytym przeziębieniu, wszystko przez to, że osłabiony układ odpornościowy nie jest w stanie zapobiec przemieszczaniu się drobnoustrojów chorobotwórczych w dół układu oddechowego. Warto pamiętać, że przewlekle utrzymujące się objawy mogą mieć także związek z czynnikami środowiskowymi – szczególnie niebezpieczny jest dym tytoniowy, który drażni oskrzela i czyni je bardziej podatnymi na infekcje.

Zobacz także: Infekcja górnych dróg oddechowych - Grupa LUX MED

Rodzaje zapalenia oskrzeli – ostre, podostre i przewlekłe

W zależności od czasu trwania choroby zapalenie oskrzeli dzielimy na:

• ostre (<3 tyg.),
• podostre (3–8 tyg.),
• lub przewlekłe (>8 tyg.).

Ostre zapalenie oskrzeli – jak długo trwa i jakie daje objawy?

Ostra postać choroby rozwija się nagle i trwa zwykle do trzech tygodni. Najczęściej jest następstwem infekcji wirusowej, dlatego początkowo może przypominać zwykłe przeziębienie, najpierw pojawia się: katar, ból gardła czy uczucie rozbicia, a z czasem także kaszel, który zmienia swój charakter: początkowo jest suchy, a następnie staje się mokry i wiąże się z odkrztuszaniem śluzowej lub ropnej wydzieliny. Warto zaznaczyć, że ostre zapalenie oskrzeli u dzieci występuje znaczenie częściej niż u dorosłych.

Podostre zapalenie oskrzeli – dlaczego kaszel utrzymuje się tygodniami?

Gdy objawy nie ustępują przez 3 do 8 tygodni, mówimy o zapaleniu podostrym. Zwykle to konsekwencja przebytej infekcji, ponieważ nadreaktywne oskrzela reagują nawet po tym jak organizm zwalczy patogen. Bywa też, że przyczyną jest krztusiec, znany z wyjątkowo długotrwałego i męczącego kaszlu lub narażenie na szkodliwe czynniki środowiska.

Przewlekłe zapalenie oskrzeli – objawy i powikłania u dorosłych

Przewlekłe zapalenie oskrzeli rozpoznaje się, gdy kaszel z odkrztuszaniem utrzymuje się dłużej niż 8 tygodni, a według definicji WHO – co najmniej trzy miesiące w roku przez dwa kolejne lata, niezależnie od innych chorób płuc. Patomechanizm choroby polega na stopniowym niszczeniu naturalnych barier ochronnych oskrzeli. Substancje drażniące wywołują napływ komórek zapalnych, które uwalniają mediatory, uszkadzające delikatny nabłonek migawkowy. Równocześnie dochodzi do przerostu gruczołów śluzowych. W efekcie w oskrzelach gromadzi się gęsta wydzielina, która trudno się ewakuuje i staje się świetnym środowiskiem dla namnażania bakterii. Ponieważ rzęski nie radzą sobie już z oczyszczaniem dróg oddechowych, jedynym mechanizmem usuwania śluzu pozostaje uporczywy kaszel.

Zapalenie oskrzeli objawy – jak rozpoznać chorobę?

Jak już zostało wspomniane, najbardziej charakterystycznym objawem zapalenia oskrzeli jest kaszel – początkowo suchy i męczący, a z czasem mokry, związany z odkrztuszaniem wydzieliny, która może mieć różny kolor: od przezroczystej po żółtawą czy zielonkawą. Chorobie często towarzyszy także:

• gorączka;
• ból w klatce piersiowej;
• uczucie rozbicia i bóle mięśni - typowe dla choroby wywołanej przez wirus grypy;
• świszczący oddech;
• osłabienie;
• duszność.

U dzieci objawy są podobne, lecz zwykle bardziej nasilone, kaszel bywa napadowy, nierzadko z wyraźnymi świstami, a dodatkowo mogą wystąpić senność, drażliwość, szybkie męczenie się i gorączka. Warto pamiętać, że choć większość objawów ustępuje w ciągu tygodnia, kaszel może utrzymywać się nawet kilka tygodni z powodu nadreaktywności oskrzeli.

Zapalenie oskrzeli – czy konieczne są antybiotyki?

Ponieważ w zdecydowanej większości przypadków zapalenie oskrzeli wywołują wirusy, leczenie opiera się głównie na łagodzeniu objawów. Antybiotyki nie tylko nie przynoszą wówczas poprawy, ale mogą zaszkodzić – jak każdy lek niosą ryzyko działań niepożądanych, takich jak biegunka, nudności czy wysypka. Ich nadużywanie prowadzi też do narastania antybiotykooporności, co oznacza, że kolejne szczepy drobnoustrojów przestają być podatne na działanie tej grupy farmaceutyków. Podsumowując: zapalenia oskrzeli nie leczy się zwykle antybiotykami, chyba że etiologia zakażenia zostanie potwierdzona w badaniach mikrobiologicznych. Jak więc leczy się zapalenie oskrzeli? 

Leczenie zapalenia oskrzeli

W typowych przypadkach zapalenia oskrzeli stosuje się leczenie objawowe, nastawione na ulgę w kaszlu, obniżenie gorączki i poprawę komfortu oddychania. Niezmiernie istotny jest także odpoczynek – leżenie w łóżku i picie dużych ilości płynów. Choroba zwykle ustępuje samoistnie, choć przez kilka dni potrafi być bardzo uciążliwa. W razie gorączki stosuje się paracetamol lub ibuprofen, a przy duszności czy nasilonym kaszlu lekarz może włączyć leki rozkurczające oskrzela, takie jak fenoterol czy salmeterol. Pomocne bywają także preparaty rozrzedzające wydzielinę (np. ambroksol, acetylocysteina), które ułatwiają jej odkrztuszanie. Leki przeciwkaszlowe mają zastosowanie jedynie przy męczącym kaszlu suchym. Do domowych sposobów na walkę z zapaleniem oskrzeli należą: nawilżanie powietrza i inhalacje solą fizjologiczną.

Do czego doprowadzić może zapalenie oskrzeli?

Zapalenie oskrzeli bez podjęcia odpowiedniego leczenia wiąże się z ryzykiem powstania niebezpiecznych powikłań. Dotyczy to zwłaszcza osób narażonych na czynniki predysponujące do rozwoju stanu zapalnego oskrzeli. Skutkami ubocznymi tej choroby mogą być m.in.:

• odoskrzelowe zapalenie płuc;
• krwioplucie;
• ostra niewydolność oddechowa.

Dodatkowo przewlekłe zapalenie oskrzeli to obok rozedmy płuc główny czynnik sprzyjający powstaniu POCHP, czyli przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.

Zapalenie oskrzeli – objawy alarmowe wymagające wizyty u lekarza

Do lekarza należy się zgłosić, gdy gorączka (powyżej 38 stopni) utrzymuje się co najmniej kilka dni, a ogólne objawy złego samopoczucia i kaszel nie ustępują lub nasilają się (przez dłużej niż 7 dni). Niepokój powinna wzbudzać także ciągła duszność, szczególnie jeśli łączy się ze świszczącym oddechem lub silny ból w klatce piersiowej, nasilający się przy wdechu.

Jak diagnozuje się zapalenie oskrzeli?

Diagnostyka zapalenia oskrzeli opiera się przede wszystkim na rozmowie z pacjentem i badaniu lekarskim. Lekarz (zwykle lekarz rodzinny, internista, lub laryngolog)  pyta o rodzaj i czas trwania objawów, styl życia – zwłaszcza palenie tytoniu czy narażenie na zanieczyszczenia – oraz choroby współistniejące. Następnie osłuchuje klatkę piersiową, gdzie często słyszalne są charakterystyczne świsty i furczenia. W większości przypadków już to wystarcza do postawienia rozpoznania.  Przy braku pewności diagnostycznej specjalista zleca RTG klatki piersiowej, głównie po to, by wykluczyć zapalenie płuc. W przypadku podejrzenia astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc lekarz często zleca dodatkowo wykonanie spirometrii. Pacjent może zostać skierowany na badania mikrobiologiczne w celu określenia, jakie patogeny odpowiadają za rozwój stanu zapalnego. Dodatkowo kieruje się go na podstawowe badania z krwi, które pozwolą na ogólną ocenę stanu zdrowia.

Zobacz także: Czym jest krztusiec? Jakie są objawy, badania i sposoby leczenia

Czy zapalenie oskrzeli jest zaraźliwe?

Zapalenie oskrzeli wywołują wirusy i bakterie, czyli patogeny, które z łatwością szerzą się drogą kropelkową. W związku z tym podczas kontaktu z osobą zakażoną istnieje ryzyko transmisji. Może to nastąpić, gdy mówi, śpiewa, ziewa, kicha lub kaszle bądź poprzez kontakt z przedmiotami, na których mogą znajdować się drobnoustroje.

Czym różni się zapalenie oskrzeli od zapalenia płuc?

Zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc dotyczą różnych odcinków dróg oddechowych – oskrzela w górnych piętrach ulegają stanowi zapalnemu w przypadku oskrzeli, a pęcherzyki płucne i mniejsze oskrzeliki w zapaleniu płuc. Obie choroby mają podobne objawy: gorączkę, kaszel z odkrztuszaniem, duszność i charakterystyczne zjawiska osłuchowe. Doświadczony lekarz potrafi jednak odróżnić je po drobnobańkowych rzężeniach typowych dla zapalenia płuc. Rozpoznanie zapalenia oskrzeli opiera się na wykluczeniu objawów charakterystycznych dla zapalenia płuc, takich jak częstotliwość oddechów powyżej 24 na minutę, przyspieszony rytm serca powyżej 100 uderzeń na minutę czy wysoka gorączka. Pomocne w diagnozie jest RTG klatki piersiowej i badania laboratoryjne.

Zapalenie oskrzeli – profilaktyka

Aby zmniejszyć ryzyko rozwoju zapalenia oskrzeli, przestrzegaj kilku zasad:

• nie pal papierosów i unikaj biernego palenia – dym tytoniowy podrażnia drogi oddechowe, przez co są one bardziej podatne zarówno na ostre, jak i przewlekłe zapalenie;
• zaszczep się na grypę – zapalenie oskrzeli często pojawia się w przebiegu infekcji wirusem grypy. Coroczne przyjęcie szczepienia pozwoli ci uniknąć zakażenia bądź też sprawi, że jego przebieg będzie łagodniejszy. Szczepienie przeciw grypie jest wskazane szczególnie u dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych i z chorobami przewlekłymi;
• w okresie jesienno-zimowym dbaj o odpowiedni ubiór – w chłodniejsze dni noś czapkę i rękawiczki, myj często ręce i stosuj żele dezynfekujące. Pozwoli to zmniejszyć ryzyko rozwoju infekcji wirusowych, które mogą prowadzić do zapalenia oskrzeli.