Choroby kolan – jakie są najczęstsze problemy ze stawami kolanowymi?

Główne przyczyny problemów z kolanem

Problemy z kolanami mogą mieć podłoże urazowe, zapalne lub zwyrodnieniowe i dotyczą osób w każdym wieku. Najczęściej występują u osób aktywnych fizycznie, szczególnie uprawiających sporty kontaktowe, biegi, gry zespołowe lub sporty wymagające skoków i gwałtownych zmian kierunku ruchu, ponieważ w tych dyscyplinach staw kolanowy jest narażony na przeciążenia i urazy mechaniczne. Również osoby prowadzące siedzący tryb życia są w grupie ryzyka, gdyż brak ruchu może prowadzić do nadwagi, a nawet otyłości, osłabia mięśnie stabilizujące staw  i przez zmniejszone ukrwienie sprzyja degeneracji chrząstki. Wiek to kolejny czynnik: wraz ze starzeniem się organizmu chrząstka stawowa stopniowo traci grubość i elastyczność, co z czasem może prowadzić do rozwoju chorób zwyrodnieniowych, takich jak gonartroza. Dodatkowo problemy z kolanami mogą wynikać z chorób przewlekłych, m.in. układowych chorób tkanki łącznej takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), twardzina układowa czy toczeń rumieniowaty układowy (SLE) lub, rzadko, spondyloartropatii seronegatywnych takich jak łuszczycowe zapalenie stawów. Schorzenia te prowadzą do przewlekłego zapalenia błony maziowej i niszczenia chrząstki, powodując ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości stawu.
Nie bez znaczenia są także inne czynniki, takie jak nadwaga i otyłość, które zwiększają obciążenie stawu, pogłębiają wady postawy, zaburzenia osi kończyn dolnych czy wcześniejsze, niewyleczone urazy.

Liczne przyczyny dolegliwości ze strony stawów kolanowych można podzielić na kilka głównych grup.

Urazy mechaniczne

Urazy mechaniczne stanowią najczęstszy powód ostrych dolegliwości kolanowych, zwłaszcza u osób młodych i aktywnych fizycznie. Staw kolanowy, jako najbardziej narażony na obciążenia i skręty w trakcie biegania, skakania czy sportów kontaktowych, łatwo ulega kontuzjom. Urazy te mogą powstać w wyniku nagłego przeciążenia, upadku z wysokości, gwałtownego skręcenia kończyny lub bezpośredniego uderzenia. Często towarzyszą im uszkodzenia więzadeł krzyżowych, łąkotek, chrząstki stawowej lub zwichnięcie rzepki. Niekiedy urazy powtarzające się, np. przy długotrwałym nadmiernym przeciążeniu więzadła rzepki, prowadzą do tzw. kolana skoczka – schorzenia charakterystycznego dla sportowców. Ryzyko kontuzji zwiększają również: brak odpowiedniego przygotowania fizycznego, źle dobrane obuwie oraz wady budowy anatomicznej kończyn dolnych.

Najczęstsze urazy mechaniczne obejmują:

• Skręcenie kolana – uszkodzenie struktur aparatu stabilizującego staw kolanowy, czyli więzadeł, ścięgien lub torebki stawowej w wyniku gwałtownego, przekraczającego fizjologiczny zakres skrętu uda względem podudzia. Objawia się nagłym bólem, obrzękiem i ograniczeniem ruchu. W zależności od stopnia może wymagać unieruchomienia i późniejszej  rehabilitacji. W cięższych przypadkach leczenie może obejmować zabieg chirurgiczny.
• Zerwanie więzadła krzyżowego przedniego (ACL) – poważny uraz powstający najczęściej w trakcie uprawiania sportu podczas gwałtownego skrętu kolana -  przy zmianie kierunku biegu lub lądowaniu po skoku. Objawy to silny ból, obrzęk, uczucie niestabilności kolana. Zwykle wymaga leczenia operacyjnego: rekonstrukcji więzadła oraz długotrwałej rehabilitacji.
• Uszkodzenie łąkotki – najczęściej jest to wynik dużego obciążenia kolana (kompresji) oraz jednoczesnego ruchu rotacyjnego. Inne przyczyny obejmują przewlekłe przeciążenie, zmiany zwyrodnieniowe, zaburzenia biomechaniki. Powoduje ból, uczucie blokowania lub przeskakiwania kolana. Nieleczone może przyczynić się do postępu zmian zwyrodnieniowych.
• Zwichnięcie rzepki – przemieszczenie rzepki, najczęściej bocznie, podczas gwałtownego skrętu kolana. Objawia się ostrym bólem, uczuciem wyskoczenia, trudnością w wyproście nogi i obrzękiem. Po pierwszym epizodzie ma tendencję do nawrotów.
• Kolano skoczka – przewlekłe zapalenie więzadła rzepki związane z mikrourazami u osób aktywnych fizycznie. Objawy to ból poniżej rzepki, nasilający się przy aktywności fizycznej i z czasem także w spoczynku.

Urazy mechaniczne kolana to poważne, ale zazwyczaj możliwe do skutecznego leczenia przyczyny ostrych dolegliwości bólowych u osób aktywnych. Wczesna diagnostyka i rehabilitacja są kluczowe, aby zapobiec trwałym uszkodzeniom i przywrócić pełną sprawność stawu.

Choroby zapalne

Choroby zapalne kolan to grupa schorzeń, które mogą dotyczyć zarówno dorosłych, jak i dzieci, niezależnie od poziomu aktywności fizycznej. Mają one najczęściej podłoże autoimmunologiczne, kiedy układ odpornościowy błędnie rozpoznaje i atakuje własne tkanki stawowe, lub rzadziej infekcyjne, gdy zapalenie jest wywołane przez bakterie lub inne patogeny. Objawy obejmują przewlekły ból, obrzęk, ocieplenie stawu, zaczerwienienie oraz sztywność poranną, utrzymującą się często ponad godzinę. W odróżnieniu od urazów mechanicznych choroby zapalne zwykle mają charakter przewlekły i wymagają leczenia specjalistycznego, najczęściej prowadzonego przez reumatologa.

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS, gościec) – przewlekła choroba zapalna o nie do końca poznanym tle, prowadząca do zapalenia i destrukcji stawów. Sugeruje się udział czynnika autoimmunologicznego, przebytego zakażenia oraz genetyki. Objawia się bólem, obrzękiem, sztywnością poranną i deformacjami.
• Łuszczycowe zapalenie stawów – zapalenie stawów u osób z łuszczycą skóry/paznokci, przebiegające z bólem, obrzękiem, sztywnością, ograniczeniem ruchomości kolana i charakterystycznymi zmianami skórnymi .
• Borelioza stawowa (boreliozowe zapalenie stawów) – jedna z postaci boreliozy - odkleszczowej choroby zakaźnej, mogąca pojawić się we wczesnej i późnej fazie choroby. Dotyczy dużych stawów (najczęściej kolanowego), z okresowym obrzękiem i bólem, wymagającym leczenia antybiotykami.
• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) – przewlekłe zapalenie stawów u dzieci i młodzieży poniżej 16 roku życia, z obrzękiem, bólem i ograniczeniem ruchu, mogące prowadzić do zaburzeń wzrostu bez leczenia.

Choroby zapalne kolan to przewlekłe schorzenia, które mogą prowadzić do trwałego uszkodzenia stawu, jeśli nie zostaną wcześnie rozpoznane i odpowiednio leczone. Konsultacja reumatologiczna i wdrożenie odpowiedniej terapii (np. immunosupresyjnej lub przeciwzapalnej) są kluczowe dla zahamowania postępu choroby i poprawy jakości życia pacjenta.

Choroby zwyrodnieniowe

Choroby zwyrodnieniowe kolana to najczęstsza przyczyna przewlekłych dolegliwości bólowych w stawie kolanowym u osób starszych. Wynikają z postępującej degeneracji chrząstki stawowej, która z wiekiem traci swoje właściwości amortyzujące i ulega stopniowej degradacji. Proces ten może być przyspieszony przez nadwagę, wcześniejsze urazy mechaniczne, wady postawy czy przeciążenia związane z pracą lub sportem.

Do najczęstszych zaliczają się:

• Zwyrodnienie stawu kolanowego (gonartroza) – najczęstsza choroba zwyrodnieniowa kolan u osób starszych i z nadwagą. Objawia się bólem nasilającym się przy wysiłku, sztywnością, ograniczeniem ruchu i „trzeszczeniem”. Leczenie obejmuje rehabilitację, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, wstrzyknięcia dostawowe, ortezy lub metody operacyjne (np. endoprotezoplastykę) w zaawansowanych przypadkach.
• Chondromalacja rzepki – zmiękczenie i uszkodzenie chrząstki rzepki, częste u młodych sportowców i starszych osób z problemami zwyrodnieniowymi stawów. Powoduje tępy ból z przodu kolana, „trzeszczenie” i ból przy schodzeniu czy kucaniu. Leczenie to głównie fizjoterapia i odciążenie stawu oraz doraźne leczenie przeciwbólowe i przeciwzapalne.
• Strzelające kolana – odgłosy pękania lub „chrupania” w kolanie, mogą być fizjologiczne lub oznaczać patologię. Jeśli towarzyszy im zaczerwienienie, uczucie niestabilności, ból lub obrzęk, wymaga konsultacji lekarskiej i leczenia przyczynowego.

Choroby zwyrodnieniowe kolana są wynikiem przewlekłych zmian degeneracyjnych, które istotnie wpływają na sprawność i jakość życia pacjentów. Wczesne rozpoznanie, modyfikacja stylu życia, utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz odpowiednie leczenie pozwalają spowolnić postęp choroby i ograniczyć dolegliwości bólowe.

Inne schorzenia kolan

Poza typowymi urazami i chorobami przewlekłymi istnieje wiele mniej znanych, ale częstych przyczyn bólu kolan, które mogą dotyczyć osób w każdym wieku.

Najczęściej obserwuje się:

• Torbiel Bakera – wypełniona płynem torbiel w dole podkolanowym, często związana z gonartrozą lub RZS. Objawia się guzem, napięciem i ograniczeniem ruchu kolana. Leczenie obejmuje terapię choroby podstawowej, farmakoterapię, a w niektórych przypadkach punkcję.
• Zapalenie kaletek maziowych – stan zapalny kaletki - zachyłka jamy stawowej zmniejszający tarcie w stawie, najczęściej przedrzepkowej lub gęsiej stopki. Objawy to obrzęk, ból przy ucisku i ruchu. Leczenie: odpoczynek, zimne okłady, leki przeciwzapalne, fizjoterapia, a w cięższych przypadkach punkcja lub interwencja chirurgiczna.
• Zespół pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS) – ból bocznej części kolana, nasilający się podczas biegu. Typowy dla biegaczy i kolarzy. Leczenie: odpoczynek, zmniejszenie obciążenia, fizjoterapia.
• Przeciążeniowe zmiany więzadeł i chrząstki – przewlekły ból i sztywność kolana u osób aktywnych. Dotyczy m.in. kolana skoczka i chondropatii. Leczenie: odciążenie, rehabilitacja, leki, czasem zabieg.

Podsumowując, mniej typowe schorzenia kolan są często bagatelizowane, jednak również wymagają diagnostyki i leczenia.

Problemy z kolanem – do jakiego lekarza się udać?

W przypadku problemów z kolanami najlepiej zgłosić się do ortopedy, który zajmuje się diagnostyką urazów i zmian zwyrodnieniowych. W chorobach zapalnych zalecana jest konsultacja reumatologiczna. W wielu przypadkach niezbędna jest również współpraca z fizjoterapeutą, który pomoże odzyskać sprawność i nauczy prawidłowych wzorców ruchowych. Wczesne rozpoznanie i skierowanie do odpowiedniego specjalisty znacząco zwiększają szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie powikłań.

Jak zapobiegać problemom z kolanami? Profilaktyka

Ochrona kolan zaczyna się od świadomej profilaktyki, która powinna być elementem codziennego stylu życia. Przede wszystkim należy dbać o prawidłową masę ciała, ponieważ nadwaga i otyłość znacząco zwiększają obciążenie stawów kolanowych, przyspieszając ich zużycie i predysponując do urazów. Równie ważne jest unikanie przeciążeń w pracy i w sporcie, zwłaszcza podczas wykonywania powtarzalnych ruchów, skoków czy długotrwałego klęczenia. Podstawą profilaktyki jest regularne wzmacnianie mięśni stabilizujących kolana – mięśni czworogłowych uda, przywodzicieli, zginaczy kolana i mięśni pośladkowych, które odciążają staw i poprawiają jego stabilność biomechaniczną.

Nie można również bagatelizować roli odpowiednio dobranego obuwia z amortyzacją, szczególnie u biegaczy i osób pracujących na twardym podłożu. Warto również dbać o technikę ruchów w sporcie, unikać nagłych skrętów i długiego przebywania w jednej pozycji obciążającej staw. Kluczowe znaczenie ma reagowanie na pierwsze objawy bólu lub dyskomfortu – szybka konsultacja lekarska i wczesna rehabilitacja pozwalają uniknąć rozwinięcia się przewlekłych schorzeń i trwałych uszkodzeń.

Profilaktyka obejmuje także kontrolowanie i właściwe leczenie chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca czy dna moczanowa, które mogą prowadzić do szybszego uszkodzenia stawów. Regularne badania kontrolne oraz współpraca z lekarzem i fizjoterapeutą pozwalają ocenić ryzyko i zaplanować odpowiedni program ćwiczeń, oraz nawyków prozdrowotnych dostosowanych do wieku i trybu życia pacjenta.

Choroby kolan mogą dotyczyć osób w każdym wieku i znacząco obniżać komfort życia. Najczęściej wynikają z urazów, chorób zapalnych i zwyrodnieniowych, ale mogą mieć też inne, mniej oczywiste przyczyny. Wczesne rozpoznanie objawów i skierowanie się do odpowiedniego specjalisty pozwala skutecznie je leczyć i zapobiec trwałym powikłaniom. Profilaktyka odgrywa tu kluczową rolę – dbając o zdrowie kolan, można długo cieszyć się pełną sprawnością i aktywnością.